Hướng tới canh tác bền vững theo quy trình IPHM

Quy trình quản lý sinh vật gây hại chính trên cây cam theo định hướng quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) sắp được Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật ban hành sẽ giúp người trồng chủ động phòng ngừa dịch hại, giảm phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật và nâng cao hiệu quả kinh tế.

Phòng là chính, quản lý tổng hợp và bền vững

Quy trình IPHM trên cây cam được xây dựng trên nguyên tắc phòng là chính, ưu tiên các biện pháp sinh học, canh tác và sử dụng giống khỏe, giống chống chịu sâu bệnh. Theo đó, người trồng cam cần thường xuyên điều tra, theo dõi tình hình sinh vật gây hại trong vườn, nắm bắt diễn biến sâu bệnh và các yếu tố ngoại cảnh tác động để có biện pháp quản lý phù hợp, kịp thời.

Việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật hóa học chỉ được áp dụng khi thật sự cần thiết, trên cơ sở đã áp dụng đầy đủ các biện pháp khác nhưng dịch hại vẫn vượt ngưỡng gây hại. Thuốc sử dụng phải nằm trong danh mục được phép, tuân thủ nguyên tắc “bốn đúng” và thời gian cách ly, bảo đảm an toàn cho người sản xuất, người tiêu dùng và môi trường sinh thái.

Chọn giống khỏe, chăm lo sức khỏe đất

Một trong những nền tảng quan trọng của IPHM là lựa chọn giống cam khỏe mạnh, có nguồn gốc rõ ràng từ các cơ sở sản xuất giống được cấp phép. Các giống cam phổ biến hiện nay như cam Vinh, cam Xã Đoài, cam sành, cam Canh, cam Vân Du, cam V2 (Valencia)… cần được kiểm soát chặt chẽ về chất lượng cây giống, không mang mầm bệnh.

Song song với đó, việc phục hồi và cải thiện sức khỏe đất được coi là yếu tố then chốt giúp cây cam sinh trưởng bền vững. Đất trồng cam cần có tầng canh tác sâu, giàu mùn, thoát nước tốt. Cam thích đất hơi chua đến trung tính nên khoảng pH thích hợp là 5,5 - 6,5, đất chua quá (pH < 5,5) cần bón vôi để nâng pH, đất kiềm (pH > 7) sẽ không thích hợp để trồng cam, gây vàng lá, thiếu vi lượng.

Quy trình khuyến cáo tăng cường bón phân hữu cơ hoai mục, phân hữu cơ vi sinh kết hợp bón vôi để cải thiện cấu trúc đất, cân bằng pH và thúc đẩy hệ vi sinh vật có lợi trong đất phát triển. Việc trồng cây che phủ, cây họ đậu vừa giúp cải tạo đất, hạn chế xói mòn, vừa góp phần nâng cao độ phì lâu dài.

Canh tác hợp lý, chăm sóc cân đối

Thời vụ trồng cam được khuyến cáo ở khu vực Bắc Trung Bộ là vụ xuân từ tháng 1 đến tháng 3; vụ Thu Tháng 8 đến tháng 10; khu vực phía Nam thời vụ chính tháng 5 đến tháng 7 đầu và giữa mùa mưa. Từ khâu thiết kế vườn, đào hố, mật độ trồng đến bón phân, tưới nước đều được quy trình IPHM hướng dẫn cụ thể theo từng điều kiện đất đai và giai đoạn sinh trưởng của cây. Việc bón phân được chia thành nhiều đợt trong năm, đảm bảo cân đối giữa đạm, lân, kali, trung lượng và vi lượng, tránh bón tập trung một loại phân gây mất cân đối dinh dưỡng.

Quy trình cũng nhấn mạnh vai trò của tỉa cành, tạo tán và vệ sinh vườn thường xuyên. Cắt bỏ cành sâu bệnh, cành tăm, cành vượt giúp vườn cam thông thoáng, giảm nơi cư trú của sâu bệnh, đồng thời tập trung dinh dưỡng nuôi cành mang quả, nâng cao chất lượng quả cam. Những cành bị tỉa bỏ phải được cắt sát chỗ phân cành, không được cắt ngang lưng chừng. Sau khi cắt tỉa phải thu dọn lá, cành ra khỏi vườn, vệ sinh vườn sạch sẽ và đem tiêu hủy.

Quản lý dịch hại theo hướng sinh học là trọng tâm

Trên cây cam, nhiều đối tượng sâu bệnh nguy hiểm thường xuyên gây hại như bệnh thán thư, chảy gôm, loét, sẹo, vàng lá gân xanh; cùng với các loài côn trùng như rầy chổng cánh, sâu vẽ bùa, ruồi đục quả, rệp sáp, nhện đỏ… Quy trình IPHM xác định rõ việc quản lý các đối tượng này phải dựa trên sự kết hợp đồng bộ các biện pháp. Trong đó, biện pháp sinh học được ưu tiên hàng đầu. 

Người trồng cam cần bảo vệ và tăng cường các loài thiên địch sẵn có trong vườn như bọ rùa, nhện bắt mồi, kiến vàng… thông qua việc hạn chế phun thuốc hóa học, trồng hoa và cây họ đậu quanh vườn để tạo nơi cư trú cho sinh vật có ích. Bên cạnh đó, việc sử dụng các chế phẩm sinh học như nấm đối kháng Trichoderma, vi khuẩn Bacillus, nấm Beauveria, Metarhizium… giúp hạn chế nấm bệnh trong đất, sâu hại trên thân, lá và rễ.

Các biện pháp thủ công, vật lý như bẫy đèn, bẫy màu, bẫy dẫn dụ ruồi đục quả, bao quả cũng được khuyến khích áp dụng nhằm giảm mật độ dịch hại ngay từ đầu, hạn chế lây lan trên diện rộng.

Sử dụng thuốc hóa học có kiểm soát

Khi buộc phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, quy trình IPHM yêu cầu căn cứ vào mật độ sâu bệnh, tình trạng sức khỏe cây và sự hiện diện của thiên địch để lựa chọn thời điểm, loại thuốc phù hợp. Việc luân phiên các nhóm hoạt chất, không lạm dụng một loại thuốc giúp hạn chế nguy cơ kháng thuốc, đồng thời bảo vệ hệ sinh thái vườn cam. Đối với các vùng trồng cam phục vụ xuất khẩu, việc sử dụng thuốc phải tuân thủ nghiêm ngặt quy định của thị trường nhập khẩu.

Phân loại và bảo quản quả cam theo nhu cầu

Tùy vào nhu cầu các đơn vị thu mua và mục đích sử dụng để có tiêu chuẩn thu hái cam phù hợp. Để đạt chất lượng tốt nhất, nên thu hái khi quả cam chuyển sang màu vàng sinh lý tự nhiên. Phân loại và bảo quản riêng quả cam theo nhu cầu sử dụng. Quả cam về nên bảo quản nơi thoáng mát, tránh đổ đống quá dày và sớm vận chuyển về nơi sơ chế để đảm bảo chất lượng và phẩm chất của quả. Sử dụng các loại vật liệu bảo quản, vận chuyển ít ma sát, tránh tình trạng trầy xước làm mất giá trị thương phẩm.

Hướng tới sản xuất cam an toàn, giá trị cao

Việc phổ biến và áp dụng quy trình IPHM trên cây cam không chỉ giúp người nông dân giảm chi phí đầu vào, hạn chế rủi ro do dịch hại mà còn góp phần nâng cao chất lượng, an toàn thực phẩm và giá trị thương phẩm của quả cam. Đây cũng là hướng đi phù hợp với xu thế phát triển nông nghiệp xanh, nông nghiệp bền vững, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường trong nước và xuất khẩu.

Quy trình quản lý sinh vật gây hại chính trên cây cam theo định hướng quản lý sức khỏe cây trồng tổng hợp (IPHM) được Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật công bố rộng rãi để các cơ quan chuyên ngành các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương tổ chức triển khai, hướng dẫn các tổ chức, cá nhân trồng cây cam áp dụng, từ đó xây dựng các vùng trồng cam an toàn, hiệu quả và phát triển bền vững trong dài hạn.