Xu hướng này xuất hiện sau khi nhiều quốc gia châu Á siết chặt quy định nhập khẩu rác thải nhựa, qua đó phơi bày những điểm yếu kéo dài trong hệ thống tái chế của EU.
Theo một báo cáo hồi tháng 6 vừa qua, phần lớn các lô hàng được dán nhãn "nhựa tái chế sạch" của EU thực chất lại chứa lượng lớn rác thải nhựa bẩn, hỗn hợp chất thải hoặc các loại nhựa không thể tái chế. Các doanh nghiệp xuất khẩu lớn từ Anh, Đức, Bỉ và Hà Lan đã lợi dụng những kẽ hở trong quy định để gắn nhãn "giả", qua mặt luật pháp EU và quốc tế.
Từ năm 2018, Thổ Nhĩ Kỳ đã trở thành điểm đến chính của rác thải nhựa của châu Âu, tiếp nhận hơn một nửa tổng lượng nhựa sản xuất của EU. Ảnh: Waste 360.
Mặt khác, năng lực thực thi yếu kém, hệ thống pháp lý chồng chéo và tình trạng tham nhũng tại Thổ Nhĩ Kỳ cũng đang khiến nước này trở thành điểm đến cho cả dòng rác thải nhựa hợp pháp và bất hợp pháp.
Các cảng như Adana, Mersin và Ambarlı hiện là điểm nóng nhập khẩu rác thải nhựa. Trong đó, riêng Adana xử lý hơn 60% tổng lượng rác thải nhập khẩu vào Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh vệ tinh, dữ liệu hải quan và các cuộc khảo sát tại thực địa cho thấy tình trạng đổ thải bừa bãi, đốt rác trái phép và lưu trữ chất thải nguy hại xảy ra phổ biến, gây ô nhiễm nghiêm trọng môi trường và cộng đồng địa phương.
Nhiều tập đoàn đa quốc gia và các trung gian môi giới rác lợi dụng "vùng xám pháp lý" để chuyển rác thải nhựa chất lượng thấp sang Thổ Nhĩ Kỳ, qua đó né tránh trách nhiệm môi trường. Thông qua việc thuê thầu phụ, trộn lẫn loại rác, và che giấu điểm đến cuối cùng, họ tạo ra mạng lưới buôn rác có tính hợp pháp bề ngoài nhưng thực chất phi đạo đức.
Một số nhóm tội phạm có tổ chức, kể cả các băng nhóm mafia Ý, được cho là đã tham gia vào các hoạt động gian lận tái chế, hối lộ và lập công ty "ma" để trục lợi, đặc biệt trong hệ thống tín chỉ tái chế bao bì (PRN) của Anh.
Báo cáo cũng cảnh báo việc các nền tảng kỹ thuật số như Facebook và WhatsApp đang ngày càng phổ biến trong giao dịch rác thải, giúp các bên ẩn danh và tránh kiểm soát. Trong khi đó, nhiều chuyến kiểm tra nhà máy tái chế chỉ mang tính hình thức, khiến hình ảnh vệ tinh trở thành công cụ giám sát đáng tin cậy nhất.
Để chấm dứt tình trạng này, các chuyên gia khuyến nghị EU và Thổ Nhĩ Kỳ tăng cường kiểm tra trước khi xuất khẩu, áp dụng hệ thống theo dõi kỹ thuật số theo thời gian thực, kiểm soát tài chính chặt chẽ và đẩy mạnh hợp tác xuyên biên giới. Việc buộc doanh nghiệp chịu trách nhiệm và xử lý nghiêm các quan chức tham nhũng được xem là chìa khóa để phá vỡ chuỗi tội phạm rác thải toàn cầu.
