Những tín hiệu tích cực
Nghệ An - vùng đất có địa bàn rộng lớn, dân số đông, nhiều đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống từng đối mặt với tình trạng tảo hôn và kết hôn cận huyết, nhất là trong cộng đồng dân tộc H'Mông và Khơ Mú. Hủ tục này không chỉ đẩy nhiều em nhỏ vào cảnh gánh vác gia đình khi chưa trưởng thành, mà còn kéo theo hệ lụy nghiêm trọng về sức khỏe, nòi giống, đói nghèo dai dẳng. Nhưng giờ đây, những hủ tục về hôn nhân đã dần lùi vào quá khứ.
Một người phụ nữ Đan Lai ở huyện Con Cuông (cũ), tỉnh Nghệ An kết hôn khi chưa đầy 15 tuổi (Ảnh chụp thời điểm năm 2010). Ảnh: Đình Tiệp.
Theo số liệu từ cơ quan chức năng, trong giai đoạn từ 1/1/2015 đến 1/7/2025, toàn tỉnh Nghệ An đã có tới 248.523 cặp đôi đăng ký kết hôn. Ở nhiều địa phương miền núi, nơi trước đây việc kết hôn thường chỉ dừng lại ở nghi thức cộng đồng, giờ đây, ý thức đi đăng ký kết hôn đã trở thành nếp sống mới. Khi được hỏi, các cán bộ phụ trách tư pháp hộ tịch tại các xã vùng cao đều cho biết rằng, người dân không còn coi thủ tục này là “hình thức”, mà hiểu rằng đây là bước bảo vệ quyền lợi cho chính mình và con cái.
Từ năm 2015, UBND tỉnh Nghệ An đã cụ thể hóa Đề án “Giảm thiểu tình trạng tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong vùng dân tộc thiểu số” bằng nhiều nhiệm vụ trọng tâm như tăng cường chỉ đạo, vận động trực tiếp tại cộng đồng; lồng ghép với các chương trình giảm nghèo, giáo dục, y tế; khảo sát, thống kê thực trạng để có giải pháp phù hợp.
Thủ tục hành chính, trong đó có thủ tục đăng ký kết hôn được người dân rất xem trọng. Ảnh: N. Lương.
Kết quả thật đáng khích lệ khi năm 2015 toàn tỉnh có tới 2.094 vụ tảo hôn, 87 vụ hôn nhân cận huyết, thì đến năm 2025, con số này chỉ còn 95 vụ tảo hôn và không còn vụ hôn nhân cận huyết. Đây không chỉ là thành công về mặt quản lý nhà nước, mà còn phản ánh sự thay đổi sâu sắc trong tư duy, nếp sống của đồng bào các dân tộc thiểu số.
Một điểm nhấn khác là công tác hòa giải cơ sở. Từ 2015 đến nay, các cơ quan, tổ chức tại Nghệ An đã tiếp nhận 47.811 vụ việc liên quan đến quan hệ dân sự, hôn nhân và gia đình, trong đó hòa giải thành công hơn 36.500 vụ, đạt tỷ lệ 76%. Những con số này cho thấy tinh thần “giữ hòa khí, giữ tình làng nghĩa xóm” vẫn được coi trọng, đồng thời góp phần giảm tải cho hệ thống tòa án.
Nhiều tổ hòa giải ở cơ sở đã trở thành “cầu nối” quan trọng, giúp các cặp vợ chồng vượt qua mâu thuẫn, tìm lại tiếng nói chung. Một cán bộ mặt trận xã ở Hùng Chân, tỉnh Nghệ An, chia sẻ: “Có những vụ tưởng chừng sẽ ra tòa ly hôn, nhưng nhờ kiên trì hòa giải, hai bên hiểu nhau hơn, quay về đoàn tụ, giữ được mái ấm cho con cái”.
Còn đó những trăn trở
Dẫu đạt nhiều kết quả tích cực, quá trình thi hành Luật Hôn nhân và gia đình tại Nghệ An vẫn đối mặt không ít khó khăn. Ở vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, tình trạng bạo lực gia đình chưa được xóa bỏ triệt để; nhiều vụ việc tranh chấp vẫn phát sinh. Đặc biệt, với đồng bào dân tộc thiểu số, rào cản về ngôn ngữ, trình độ dân trí, điều kiện kinh tế vẫn khiến công tác tuyên truyền pháp luật chưa đạt hiệu quả như mong muốn.
Trẻ em xã vùng cao Lượng Minh, tỉnh Nghệ An khá tự tin chụp ảnh. Ảnh: N. Lương.
Một vấn đề khác là vai trò, trách nhiệm của một số cấp ủy, chính quyền cơ sở trong việc giám sát, hướng dẫn thi hành luật chưa được đề cao. Thực tế này đòi hỏi sự kiên trì, đồng bộ và quyết liệt hơn nữa từ hệ thống chính trị.
Để duy trì và phát huy những kết quả đã đạt được, Nghệ An xác định cần tập trung vào một số giải pháp trọng tâm, cụ thể hơn nữa. Đó là, đẩy mạnh tuyên truyền pháp luật bằng những hình thức gần gũi, sinh động, phù hợp với đặc thù từng vùng, từng dân tộc. Không chỉ tuyên truyền qua hội nghị, mà còn thông qua các hội thi, hội diễn văn nghệ, sinh hoạt cộng đồng, mạng xã hội để thu hút thanh thiếu niên; nâng cao hiệu quả hòa giải cơ sở, coi đây là “van an toàn” để phòng ngừa tranh chấp bùng phát thành xung đột lớn, phức tạp.
Một góc bản làng vùng cao xã Mường Quàng, tỉnh Nghệ An. Ảnh: Đình Tiệp.
Xử lý nghiêm các hành vi vi phạm trong lĩnh vực hôn nhân và gia đình, nhất là những vụ việc tảo hôn, bạo lực gia đình, nhằm răn đe và tạo sự công bằng; chăm lo cho trẻ em trong gia đình bị bạo lực hoặc ly hôn, đảm bảo các em có điều kiện học tập, vui chơi, phát triển lành mạnh.
Mười năm nhìn lại, có thể khẳng định Nghệ An đã đạt nhiều thành tựu quan trọng trong thực thi Luật Hôn nhân và gia đình. Từ chỗ tảo hôn, hôn nhân cận huyết từng là nỗi lo, nay đã gần như chấm dứt; từ những tranh chấp dai dẳng, nay phần lớn được hòa giải thành công.
Tuy con đường phía trước còn nhiều thách thức, nhưng với quyết tâm của cả hệ thống chính trị và sự thay đổi nhận thức trong từng gia đình, từng cộng đồng, tin rằng những giá trị tốt đẹp của hôn nhân, gia đình Việt Nam sẽ tiếp tục được gìn giữ, lan tỏa, góp phần xây dựng một xã hội nhân văn, tiến bộ.
