Tái định vị văn hóa trong xu thế phát triển bền vững

Khẳng định vai trò của văn hóa trong thời đại mới

Thế giới bước sang một thời kỳ đầy biến động khi những khủng hoảng môi trường, khí hậu và bất bình đẳng xã hội trở nên phức tạp hơn bao giờ hết. Sự phát triển nhanh của công nghệ và kinh tế toàn cầu đem lại nhiều cơ hội, nhưng cũng phơi bày những giới hạn của tư duy tăng trưởng thuần túy. Trong dòng chảy ấy, văn hóa - “lĩnh vực mềm”, nơi nuôi dưỡng đạo lý, bản sắc và sức đề kháng tinh thần của các dân tộc - đang dần được tái định vị như nguồn lực nội sinh cho phát triển.

Chính trong bối cảnh ấy, sáng kiến “Thập kỷ quốc tế về văn hóa vì phát triển bền vững” do Việt Nam đề xuất đã được Đại hội đồng UNESCO khóa 43, diễn ra tại thành phố Samarkand (Cộng hòa Uzbekistan) ngày 8/11, thông qua với sự đồng thuận của 71 quốc gia. Nghị quyết này khuyến nghị Liên hợp quốc sớm phát động Thập kỷ quốc tế, dự kiến giai đoạn 2027-2036, nhằm khơi dậy nhận thức toàn cầu về vai trò của văn hóa như một động lực của phát triển bền vững.

Nội dung của Nghị quyết nhấn mạnh văn hóa không chỉ là biểu hiện bản sắc, mà còn là nguồn lực đổi mới, cầu nối đối thoại và nền tảng của sự phát triển hài hòa. Thông qua Thập kỷ quốc tế, UNESCO kêu gọi các quốc gia thúc đẩy đầu tư cho giáo dục di sản, nghệ thuật, công nghiệp văn hóa và kinh tế sáng tạo; đồng thời mở rộng tiếp cận văn hóa bình đẳng, đẩy mạnh chuyển đổi số trong lĩnh vực văn hóa, và ứng dụng tri thức văn hóa trong thích ứng biến đổi khí hậu, bảo vệ môi trường, phát triển sinh kế xanh.

Đây là sáng kiến quy mô toàn cầu đầu tiên Việt Nam khởi xướng tại UNESCO, đánh dấu bước phát triển mới trong tư duy ngoại giao văn hóa và khẳng định vai trò của Việt Nam trong định hình các ưu tiên phát triển nhân loại.

Đại sứ Nguyễn Thị Vân Anh, Trưởng Phái đoàn thường trực Việt Nam bên cạnh UNESCO, cho biết: mục tiêu của sáng kiến là phát huy hơn nữa vai trò quan trọng của văn hóa trong ứng phó với những thách thức phức tạp của thời đại; đồng thời huy động nguồn lực, tăng đầu tư vào các ngành công nghiệp sáng tạo và nâng cao nhận thức ở mọi cấp độ để hướng tới tương lai thịnh vượng và an toàn cho tất cả mọi người.

Đưa văn hóa trở lại vị trí trung tâm của tiến trình phát triển quốc tế

Sáng kiến của Việt Nam nhận được sự ủng hộ mạnh mẽ từ Tổng Giám đốc UNESCO và các quốc gia thành viên, bởi nó phù hợp với chiến lược của tổ chức này về lồng ghép văn hóa vào các chính sách phát triển sau năm 2030. Ông Ernesto R. Ottone, Trợ lý Tổng Giám đốc UNESCO, đánh giá cao sáng kiến, coi đây là bước tiến quan trọng giúp củng cố vai trò của văn hóa trong chương trình nghị sự toàn cầu. Ông cho rằng nếu được Liên hợp quốc chính thức thông qua, sáng kiến này sẽ mở ra cơ hội để văn hóa trở lại vị trí trung tâm của tiến trình phát triển quốc tế trong giai đoạn mới.

Sau gần 40 năm kể từ “Thập kỷ quốc tế về phát triển văn hóa” (1988-1997), đây là lần đầu tiên UNESCO đồng thuận phát động một Thập kỷ quốc tế mới gắn với văn hóa. Điều này cho thấy nhận thức toàn cầu đang dịch chuyển: từ coi văn hóa là kết quả của phát triển sang xem văn hóa là điều kiện tiên quyết của phát triển. Văn hóa trở thành trụ cột thứ 4 bên cạnh kinh tế, xã hội và môi trường.

Theo Thứ trưởng Bộ Ngoại giao Ngô Lê Văn, đây là sáng kiến quy mô lớn nhất Việt Nam khởi xướng tại UNESCO trong nhiều năm qua, thể hiện tư duy chủ động, tích cực và hội nhập sâu rộng của Việt Nam vì lợi ích chung của cộng đồng quốc tế. Sáng kiến không chỉ phù hợp với đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa phương hóa, đa dạng hóa, mà còn cụ thể hóa chủ trương của Đảng và Nhà nước về chấn hưng và phát triển văn hóa Việt Nam trong kỷ nguyên mới, coi văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh và động lực quan trọng của phát triển bền vững.

Thứ trưởng nhấn mạnh: “Nếu được Liên hợp quốc nhất trí thông qua, đây không chỉ là đóng góp có ý nghĩa chiến lược của Việt Nam đối với UNESCO, khẳng định vai trò dẫn dắt của tổ chức này trong lĩnh vực văn hóa, mà còn là sáng kiến mang dấu ấn Việt Nam ở tầm toàn cầu - thể hiện nỗ lực và cam kết cùng cộng đồng quốc tế kiến tạo một tương lai hòa bình, nhân văn và thịnh vượng”.

“Tái định vị văn hóa” không chỉ là một khẩu hiệu, mà là một sự điều chỉnh căn bản trong tư duy phát triển. Khi văn hóa được đặt đúng vị trí - là nền tảng của sự sáng tạo, đạo đức và bản sắc - các chính sách phát triển mới có thể trở nên bền vững, nhân văn và có khả năng thích ứng. 

Từ góc nhìn đó, sáng kiến của Việt Nam không chỉ mang giá trị ngoại giao, mà còn phản ánh tầm nhìn chiến lược của một quốc gia đang chủ động kiến tạo tương lai. Việt Nam đã chuyển từ vị thế người tham dự sang người kiến tạo trong các tiến trình đa phương, khẳng định bản sắc văn hóa dân tộc như một giá trị đóng góp cho văn minh nhân loại. Đây cũng là bước hiện thực hóa phương châm “quốc tế hóa văn hóa Việt Nam và dân tộc hóa văn minh thế giới”, là sự giao thoa cần thiết để văn hóa trở thành  cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa dân tộc và nhân loại.

Văn hóa, xét đến cùng, chính là thước đo chiều sâu của phát triển. Khi công nghệ, vật chất và năng suất đã đạt tới giới hạn, chỉ văn hóa mới có thể mở đường cho sự cân bằng và bền vững thực sự. Tái định vị văn hóa, vì thế, không phải là trở lại với quá khứ, mà là đặt văn hóa vào vị trí trung tâm của tương lai - nơi con người không chỉ tìm kiếm tăng trưởng, mà còn tìm lại bản sắc, đạo lý và sự bền vững trong chính hành trình phát triển của mình.