Sẽ có chuẩn nghèo đa chiều mới cho giai đoạn 2026-2030

Chiều 26/12, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) phối hợp với Văn phòng Quốc gia về Giảm nghèo tổ chức Hội thảo công bố kết quả thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025, đồng thời thảo luận định hướng xây dựng chuẩn nghèo mới kết hợp quản lý số về đói nghèo giai đoạn 2026 - 2030. 

Trình bày báo cáo kết quả Chương trình giai đoạn 2021-2025, bà Nguyễn Lệ Hoa, đại diện Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cho biết, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2021 - 2025 đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận.

Cụ thể, đến năm 2024, tỷ lệ hộ nghèo và cận nghèo đa chiều trên cả nước giảm còn khoảng 4,06% dân số; nhiều địa phương đạt và vượt chỉ tiêu giảm nghèo được Thủ tướng Chính phủ giao. Đặc biệt, tại các huyện nghèo và xã đặc biệt khó khăn vùng bãi ngang, ven biển và hải đảo, tốc độ giảm nghèo bình quân cao hơn mức chung, cho thấy hiệu quả của việc ưu tiên nguồn lực hỗ trợ những địa bàn khó khăn nhất.

Bên cạnh đó, công tác chỉ đạo, điều hành và hoàn thiện thể chế trong giai đoạn này được cải thiện rõ rệt. Trong đó, hệ thống văn bản hướng dẫn thực hiện Chương trình được ban hành tương đối đầy đủ, đồng bộ; cơ chế phân cấp, phân quyền cho địa phương ngày càng rõ ràng, tạo điều kiện để các tỉnh, huyện chủ động lựa chọn mô hình hỗ trợ phù hợp với điều kiện thực tiễn. Việc kịp thời điều chỉnh các quy định về quản lý và tài chính trong quá trình triển khai đã góp phần tháo gỡ nhiều vướng mắc, cải thiện tiến độ giải ngân và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Về nguồn lực, ngân sách nhà nước tiếp tục giữ vai trò chủ đạo trong thực hiện các mục tiêu giảm nghèo, đồng thời tín dụng chính sách xã hội trở thành kênh hỗ trợ sinh kế quan trọng cho hộ nghèo và cận nghèo. Đến giữa năm 2025, dư nợ tín dụng chính sách đạt trên 389 nghìn tỷ đồng với hơn 10 triệu lượt hộ vay, góp phần tạo việc làm, cải thiện thu nhập và hạn chế nguy cơ tái nghèo. Đáng chú ý, cơ cấu phân bổ vốn có sự chuyển dịch tích cực, không chỉ tập trung vào đầu tư hạ tầng thiết yếu mà ngày càng chú trọng các hỗ trợ “vốn mềm” như sinh kế, đào tạo nghề, nâng cao năng lực và khả năng tự chủ của người dân.

Từ thực tiễn triển khai tại các địa phương, nhiều chính sách hỗ trợ được ghi nhận là đã tạo chuyển biến rõ nét trong đời sống của hộ nghèo và cận nghèo, đặc biệt trong các lĩnh vực sinh kế, tín dụng ưu đãi, nhà ở, y tế và giáo dục. Những hộ có điều kiện tiếp cận việc làm ổn định, tham gia các mô hình sinh kế gắn với nhu cầu thị trường và được hỗ trợ đào tạo nghề phù hợp thường có khả năng thoát nghèo bền vững cao hơn, đồng thời ít đối mặt với nguy cơ tái nghèo.

Tuy vậy, đại diện Viện cũng thẳng thắn chỉ ra những tồn tại mang tính cơ cấu cần được nhìn nhận nghiêm túc. Ở một số địa phương, việc triển khai Chương trình còn dàn trải; sự lồng ghép nguồn lực giữa các chương trình mục tiêu quốc gia chưa thực sự hiệu quả, dẫn đến tình trạng trùng lặp hoặc bỏ sót đối tượng. Năng lực tổ chức thực hiện ở cấp cơ sở, nhất là tại vùng sâu, vùng xa và vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vẫn còn hạn chế; công tác theo dõi, giám sát chủ yếu dựa trên báo cáo hành chính, chưa phản ánh đầy đủ tác động thực chất đến đời sống người dân.

Thực tế cho thấy, dù thu nhập và mức sống của hộ nghèo, cận nghèo đã được cải thiện, nghèo đa chiều và nguy cơ tái nghèo vẫn là thách thức lớn, với sự khác biệt rõ rệt giữa các vùng và nhóm dân cư. Tại khu vực trung du và miền núi phía Bắc, Bắc Trung Bộ - Duyên hải miền Trung và Tây Nguyên, thiếu vốn và khó khăn trong tiếp cận tín dụng tiếp tục là rào cản chủ yếu đối với quá trình thoát nghèo bền vững. Trong khi đó, tại khu vực Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long, thiếu đất sản xuất nổi lên như một vấn đề đáng chú ý, gắn với quá trình đô thị hóa nhanh và thu hẹp quỹ đất nông nghiệp.

Bên cạnh đó, dù tỷ lệ tham gia bảo hiểm y tế tương đối cao, chi phí khám chữa bệnh ngoài phạm vi bảo hiểm và các chi phí gián tiếp vẫn tạo áp lực đáng kể lên ngân sách hộ gia đình. Không ít hộ phải vay mượn để chi trả chi phí y tế, nhất là tại khu vực Đồng bằng sông Hồng và khu vực Bắc Trung Bộ - Duyên hải miền Trung, qua đó làm gia tăng nguy cơ tái nghèo và kéo dài tình trạng nghèo đa chiều.

Liên quan đến chuẩn nghèo đa chiều, việc áp dụng chuẩn nghèo giai đoạn 2021-2025 theo Nghị định 07/2021/NĐ-CP được đánh giá là bước chuyển quan trọng từ tiếp cận nghèo đơn chiều sang tiếp cận toàn diện hơn, bao gồm thu nhập và mức độ thiếu hụt các dịch vụ xã hội cơ bản như y tế, giáo dục, nhà ở, nước sạch và thông tin. Chuẩn nghèo đa chiều đã góp phần nâng cao độ chính xác trong xác định đối tượng thụ hưởng, tăng tính minh bạch và công bằng trong phân bổ nguồn lực, đồng thời hỗ trợ thiết kế chính sách giảm nghèo theo hướng bao trùm và bền vững hơn. Tuy nhiên, nhiều chỉ tiêu phi thu nhập chưa phản ánh đầy đủ các dạng thiếu hụt mới; ngưỡng chuẩn chưa theo kịp biến động giá cả, đô thị hóa và phân hóa vùng miền; quy trình rà soát ở cơ sở còn thủ công; hệ thống quản lý thông tin nghèo chưa được khai thác hiệu quả như một công cụ điều hành chính sách.

Theo ông Nguyễn Thế Quân, Phó trưởng Ban Thống kê Xã hội và Môi trường (Cục Thống kê), chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026 - 2030 cần kế thừa những ưu điểm của giai đoạn trước, đồng thời rà soát, điều chỉnh các chỉ số theo hướng phản ánh đầy đủ hơn các quyền cơ bản của con người và phù hợp với yêu cầu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững.

Trên cơ sở phân tích thực tiễn trong nước và tham chiếu kinh nghiệm quốc tế, đại diện Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường cũng cho rằng cần chuyển từ cách tiếp cận “đo lường nghèo” sang “quản trị nghèo”. Theo đó, chuẩn nghèo mới không chỉ nhằm xác định ai là người nghèo tại một thời điểm, mà còn phải nhận diện các nhóm có nguy cơ rơi vào nghèo hoặc tái nghèo trước các cú sốc về thiên tai, dịch bệnh và thị trường lao động. Việc số hóa quản lý nghèo, tích hợp dữ liệu điều tra hộ nghèo với các cơ sở dữ liệu dân cư, bảo hiểm, y tế, giáo dục và lao động được xem là điều kiện tiên quyết để nâng cao hiệu quả hoạch định và điều hành chính sách.

Do đó, Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026 - 2030 cần được thiết kế theo hướng tích hợp, đồng bộ, gắn chặt các can thiệp về sinh kế, tín dụng, đào tạo nghề, hạ tầng thiết yếu và dịch vụ xã hội cơ bản trong một khuôn khổ thống nhất. Lấy người dân làm trung tâm, gắn phân bổ nguồn lực với kết quả giảm nghèo thực chất và khả năng chống chịu của hộ gia đình trước các cú sốc kinh tế, xã hội và môi trường sẽ là chìa khóa để duy trì thành quả giảm nghèo và bảo đảm mục tiêu không để ai bị bỏ lại phía sau.