Phân loại rác tại nguồn: Chính sách rõ ràng, hạ tầng vẫn là nút thắt

Sáng 7/11, Báo Kinh tế & Đô thị phối hợp với UBND phường Hoàng Liệt tổ chức tọa đàm “Phân loại rác thải tại nguồn - Từ cam kết đến hành động” nhằm lan toả tinh thần trách nhiệm, thúc đẩy mỗi người dân, mỗi tổ chức chung tay vì môi trường Thủ đô xanh - sạch - đẹp.

Theo quy định tại Luật Bảo vệ Môi trường 2020, từ ngày 1/1/2025, các hộ gia đình phải phân loại rác thải sinh hoạt thành ba nhóm trước khi giao cho đơn vị thu gom. Tuy nhiên, thực tế triển khai tại Hà Nội còn nhiều khó khăn, đặc biệt sau khi thực hiện mô hình chính quyền đô thị hai cấp.

Hạ tầng chưa theo kịp chủ trương

PGS. TS Nguyễn Thành Lợi - Tổng Biên tập Báo Kinh tế & Đô thị cho rằng rác thải sinh hoạt không chỉ là vấn đề môi trường mà còn là thước đo của văn minh đô thị, của ý thức cộng đồng. Ông nhấn mạnh: “Nếu mỗi người dân chỉ cần làm đúng một việc nhỏ mỗi ngày - bỏ rác đúng nơi, đúng loại - thì cả thành phố sẽ thay đổi”.

Ông Đặng Thành Vinh - Phó trưởng phòng Quản lý chất thải rắn, Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội cho biết: Luật đã quy định rõ việc phân loại chất thải rắn sinh hoạt tại nguồn từ hộ gia đình, cá nhân theo ba nguyên tắc: chất thải có khả năng tái sử dụng, tái chế; chất thải thực phẩm; chất thải rắn sinh hoạt khác, và áp dụng bắt buộc từ 1/1/2025.  

Tuy nhiên, vẫn chưa thể triển khai như mong đợi vì nhiều vướng mắc: hạ tầng chưa đồng bộ, quy trình thu gom - vận chuyển chưa rõ ràng, sự quyết liệt từ cơ sở còn thiếu. Theo ông Vinh, hạ tầng tại các tòa chung cư hiện nay phần lớn chưa đáp ứng: nhiều nơi chỉ có 2 thùng rác, chưa có khu lưu giữ riêng cho từng nhóm rác.

Về trách nhiệm đầu tư, luật quy định chủ đầu tư/ban quản lý tòa nhà phải tổ chức điểm tập kết, thùng chứa và quy trình thu gom, nhưng việc thực hiện cần lộ trình chứ không thể một sớm một chiều.

Ông Bùi Ngọc Tú - Trưởng phòng Kỹ thuật Công nghệ, Công ty TNHH MTV Môi trường đô thị Hà Nội (URENCO) cho biết URENCO là đơn vị tiên phong triển khai thí điểm phân loại rác tại 5 quận trước đây của Hà Nội (Ba Đình, Hoàn Kiếm, Hai Bà Trưng, Đống Đa, Nam Từ Liêm), với mô hình phân loại 4 nhóm: rác tái chế, rác còn lại, rác cồng kềnh, rác nguy hại.

Công ty đã chuẩn bị phương tiện phù hợp, như túi đựng rác tái chế gắn trên xe đẩy tay đóng kín, khoang riêng trên xe cuốn ép, xe tải riêng thu gom rác tái chế và rác cồng kềnh.

Đến nay URENCO đã đưa vào vận hành hơn 40 phương tiện hiện đại và tiếp tục đầu tư nâng cấp thiết bị theo tiêu chuẩn mới từ Quyết định 50/2020/QĐ-UBND.

Tuy nhiên, ông Tú chỉ rõ: vẫn còn nhiều khó khăn như hạ tầng tiếp nhận xử lý chưa đồng bộ (đặc biệt khu nội thành thiếu quỹ đất xây trạm trung chuyển); nhận thức và thói quen người dân chưa ổn định; đơn giá thu gom – vận chuyển chưa phân biệt theo nhóm rác, chưa khuyến khích mạnh để người dân và doanh nghiệp tham gia.

Ở cấp cơ sở - nơi chủ trương thường “tắc”

TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam, nguyên Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Môi trường nêu quan điểm, hiện nay đang có khoảng cách giữa quy định và năng lực triển khai. Theo ông, vấn đề không chỉ là điều chỉnh chính sách hay thúc ép thực hiện, mà là phải có lộ trình và cách thực thi phù hợp. Nếu thúc ép khi hạ tầng, con người, cơ chế chưa sẵn sàng sẽ dễ dẫn tới hình thức, thậm chí làm người dân mất niềm tin.

Tại cấp cơ sở, ông Phạm Xuân Điệp - Trưởng Ban Quản trị Chung cư New Skyline (KĐT Văn Quán) chia sẻ, dù tòa nhà đã xây dựng phương án tài chính, vẫn còn nhiều băn khoăn như: phân loại xong rồi đổ vào đâu? Hướng dẫn chưa rõ ràng: mỗi khu vực lại có “luật chơi” khác nhau (màu thùng, cách chia, tần suất thu), gây hoang mang người dân.

Theo ông, hệ thống thu gom chưa đồng bộ, mặc dù người dân bỏ đúng loại nhưng xe thu gom vẫn trộn chung, khiến họ mất niềm tin.

Ông cũng chỉ rõ ban quản trị chung cư không có quyền xử phạt, kinh phí để đầu tư hạ tầng phân loại cũng rất khó khăn - nếu không từ nguồn bán rác tái chế hoặc tài trợ, rất khó duy trì.

Ông Nguyễn Anh Tuấn - Chủ tịch UBND phường Hoàng Liệt (TP Hà Nội) nhấn mạnh, việc phân loại rác tại nguồn cần sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, trong đó tổ dân phố và các đoàn thể đóng vai trò nòng cốt trong tuyên truyền, giám sát và hình thành nếp sống văn minh.

Thời gian qua, phường đã thành lập các tổ công tác, duy trì phong trào tổng vệ sinh môi trường sáng thứ Bảy hằng tuần, qua đó nâng cao ý thức người dân về bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, ông Tuấn thừa nhận, một số phong trào chưa duy trì thường xuyên, do đó trong thời gian tới phường sẽ tiếp tục tập trung, đẩy mạnh và duy trì bền vững hơn các hoạt động này.

Tọa đàm đã làm rõ rằng, việc phân loại rác thải tại nguồn đúng là “một việc nhỏ” nhưng có ý nghĩa rất lớn trong bảo vệ môi trường, tiết kiệm tài nguyên và hình thành văn minh đô thị. Tuy nhiên, để từ cam kết đến hành động cần sự đồng bộ từ chính sách, hạ tầng, doanh nghiệp, người dân và cấp cơ sở.