Mỗi quả mận là kết tinh từ độ cao lý tưởng, từ làn gió Lào khô nóng, từ sương lạnh đầu mùa và trên hết là từ bàn tay người Mông cần cù, chân chất, sống bao đời nơi sườn núi cheo leo này. Lời giới thiệu đó đưa tôi đến bản vùng biên, nơi có giống mận ngon trứ danh, nơi có HTX nông nghiệp Lao Khô ra đời năm 2019 do chàng trai dân tộc Mông có tên là Lờ Lao Chùa làm Giám đốc.
Anh Lờ Lao Chùa kiểm tra vườn mận. Ảnh: Đinh Thanh Huyền.
Mận hậu không phải là cây bản địa ở đây mà trước đó là ngô. Nhưng càng trồng ngô đất đai càng bị rửa trôi, xói mòn, dân càng phải ăn mèn mén thay cơm và nợ chủ đầu tư nặng lãi càng lúc càng nhiều. Nhận ra điều ấy, năm 2004, Chùa cùng bố trồng được 200 gốc mận rồi khi lập gia đình lại trồng thêm được 500 gốc mận. Nhờ đó con cái của anh được học hành, trang thiết bị hiện đại được sắm sửa. Không làm ăn cá thể, năm 2019, anh thành lập HTX nông nghiệp Lao Khô gồm 9 thành viên với tổng diện tích mận 12 ha…
Vừa chở tôi bằng xe máy ngược lên đồi mận theo những con đường nhỏ chừng hai gang tay nhưng được đổ bê tông sạch sẽ anh vừa giới thiệu đôi nét về mình như thế. Cuối cùng một vườn mận bao la cũng hiện ra ngang lưng trời. Những quả mận hậu sai trĩu cành, tím sẫm nổi bật giữa vòm xanh của lá.
Chúng tôi cứ len lỏi giữa vườn mà đi, tiện tay thấy quả nào to nhất, tím nhất thì hái rồi bỏ vào mồm, nhai rôm rốp. Mận Lao Khô khi mới chín quả cứng, phấn dày, vị chua và chát, tiện cho việc vận chuyển nhưng khi chín hẳn thì lại ngọt. Để chăm sóc cho cây mận anh dùng NPK Lâm Thao 5-10-3+8S bón lót mỗi gốc 2 kg vào tháng 8, tháng 9 sau khi thu hoạch để nuôi cây. Lúc nuôi quả anh bón thêm 1 lần vào tháng 2 hoặc tháng 3. Các thành viên của HTX ai nuôi trâu bò thì có phân, còn không thì mua về ủ để bón thêm.
Cận cảnh mận Lao Khô. Ảnh: Đinh Thanh Huyền.
Sự kết hợp giữa phân bón NPK Lâm Thao 5-10-3+8S và phân hữu cơ như thế giúp cây mận đủ dưỡng chất, sinh trưởng và phát triển khỏe mạnh. Về phòng chống sâu bệnh, mỗi năm trung bình các chủ vườn phun thuốc BVTV 3 lần gồm sau thu hoạch phun rửa vườn, chuẩn bị hoa phun phòng rệp, đậu quả phun phòng rệp và sâu đục thân, đục quả. Toàn bộ thuốc BVTV được cách ly 2 tháng trước khi thu hoạch.
Trong vườn của HTX không dùng thuốc trừ cỏ mà dùng máy phát. Nhờ sản xuất bài bản như thế nên năm 2021 HTX đã được chứng nhận VietGAP và sản phẩm mận hậu của đơn vị cũng mới được công nhận OCOP 3 sao.
Năm 2023, gia đình anh Chùa thu 18 tấn mận, bán được 180 triệu đồng, trừ chi phí lãi 120 triệu đồng. Năm 2024 anh thu được 13 tấn, bán được 240 triệu đồng, trừ chi phí còn 170 triệu đồng, ngoài sắm được ti vi, tủ lạnh, xe máy, ô tô bán tải còn dư hơn 200 triệu đồng gửi tiết kiệm. Hầu hết đời sống của các thành viên khác trong HTX đều đổi thay theo hướng tích cực như thế.
Anh Tráng Lao Minh - Trưởng bản Lao Khô thông tin, bản có 137 hộ, 100% là người dân tộc Mông, năm vừa rồi giảm được 13 hộ nghèo nên chỉ còn 12 hộ nghèo. “Em cũng mới thoát được nghèo 3 năm trước nhờ trồng mận hậu, mỗi năm thu 200 triệu, lãi 100 triệu nhưng đó còn là ít bởi cao như Tráng Lao Tra thu 800 triệu, lãi 700 triệu, Dừ Lao Tềnh thu 900 triệu lãi 800 triệu, Dừ Lao Phua thu 900 triệu lãi 800 triệu, trung bình như Tráng Lao Nhà thu 500 triệu lãi 400 triệu”, anh Minh khoe.
Phân bón Lâm Thao để dưới gầm nhà sàn của một hộ dân ở Sơn La. Ảnh: Đinh Thanh Huyền.
Từ trồng ngô để rồi mắc nợ các chủ đầu tư nặng lãi đến nỗi bị siết cả trâu bò, nhờ chuyển sang trồng mận, đã có khoảng 30 hộ dư tiền gửi tiết kiệm, điều mà chỉ mươi năm trước rất xa lạ ở bản vùng cao này. 50% dân bản có máy giặt, có tủ lạnh, cả chục hộ sắm được ô tô.
Tráng Lao Tra vừa rồi mua một xe ô tô hơn 600 triệu đồng trong sự suýt xoa của bà con. Cũng phải thôi, trong khi dịp Tết dân bản còn mải đi nghe khèn, xem múa hát ngoài sân vận động thì vợ chồng anh đã đi lên nương tưới mận, đến khi xòe bàn tay ra không đếm được ngón nữa mới chịu về, suốt 4 - 5 ngày mới tưới xong 800 gốc mận, không biết Tết đã qua tự lúc nào. Họ còn ủ phân chuồng để bón lót, vừa dưỡng cây lại vừa dưỡng đất. Lúc nào cũng thấy bóng của vợ chồng anh thấp thoáng ở trên đồi. Bởi thế mà quả mận của họ vừa to lại vừa đẹp, thương lái tranh nhau mua, giá cao hơn quả mận thông thường 5.000 - 10.000đ/kg.
