Nghệ An chuẩn bị nghiêm túc cho dự án đường sắt tốc độ cao

Quy mô lớn, thách thức không nhỏ

Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam, đoạn qua địa bàn tỉnh Nghệ An, đang bước vào giai đoạn chuẩn bị quan trọng. Với chiều dài 85,5 km, đi qua 18 xã, phường, ảnh hưởng trực tiếp tới hơn 2.150 hộ dân, đây là dự án có quy mô, khối lượng và yêu cầu giải phóng mặt bằng (GPMB) rất lớn. Chính vì vậy, ngay từ những ngày đầu, tỉnh Nghệ An đã thể hiện tinh thần chủ động, nghiêm túc và sự quyết tâm cao trong công tác chuẩn bị, nhằm đảm bảo tiến độ chung của công trình trọng điểm quốc gia này.

Theo kế hoạch, đoạn tuyến qua Nghệ An sẽ có ga chính là Ga Vinh đặt tại xã Hưng Nguyên, cùng 2 trạm bảo dưỡng tại xã Đức Châu và xã Hưng Nguyên Nam. Dự án tác động trực tiếp đến 38 cụm dân cư, trong đó có tới 1.942 hộ phải bố trí tái định cư. Diện tích GPMB dự kiến lên tới hơn 519 ha, với tổng chi phí khoảng 6.397 tỷ đồng.

Riêng để phục vụ tái định cư, tỉnh Nghệ An dự kiến đầu tư khoảng 30 khu, tổng diện tích hơn 102 ha, với nguồn vốn ước tính 1.450 tỷ đồng. Đây là con số cho thấy khối lượng công việc khổng lồ, liên quan đến nhiều lĩnh vực từ quy hoạch, xây dựng hạ tầng, bồi thường, đến tổ chức đời sống mới cho hàng nghìn hộ dân.

Điều đáng nói, GPMB luôn là khâu khó nhất trong mọi dự án hạ tầng lớn, đặc biệt ở những công trình có tác động trực tiếp tới không gian sinh sống lâu đời của người dân. Chỉ cần một khâu chuẩn bị sơ sài hoặc chậm trễ, cả tiến độ dự án có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Chính vì vậy, cách Nghệ An tiếp cận công tác chuẩn bị cho thấy một tầm nhìn dài hạn và sự quyết tâm “đi trước một bước”.

Ngay tại phiên họp thứ nhất của Ban Chỉ đạo GPMB dự án (ngày 8/8/2025), Bí thư Tỉnh ủy Nghệ An - Trưởng ban Chỉ đạo Nguyễn Đức Trung đã quán triệt tinh thần khẩn trương nhưng không nóng vội, chủ động nhưng có căn cứ khoa học, pháp lý, đảm bảo mỗi bước triển khai đều bám sát yêu cầu của Chính phủ và Thủ tướng.

Tỉnh đã ban hành kế hoạch GPMB chi tiết, quy định rõ trách nhiệm và lộ trình của từng sở, ngành, địa phương. UBND tỉnh thống nhất giao UBND các xã, phường làm chủ đầu tư dự án khu tái định cư, một bước phân quyền hợp lý, giúp các cấp cơ sở chủ động trong tổ chức thực hiện, đồng thời nâng cao tính chịu trách nhiệm của địa phương đối với công việc “sát dân” này.

Không chỉ dừng ở việc giao nhiệm vụ, tỉnh còn xác định mục tiêu cụ thể là khởi động 3 khu tái định cư đầu tiên tại phường Hoàng Mai, xã Tân Châu và xã Hưng Nguyên Nam vào ngày 19/8/2025, hoàn thành cơ bản toàn bộ các khu tái định cư trong tháng 10/2026 và bàn giao mặt bằng trước tháng 12/2026. Những mốc thời gian này được đưa ra sớm, có tính “neo tiến độ”, tạo áp lực tích cực cho cả hệ thống chính trị.

Điểm nổi bật trong sự chuẩn bị của Nghệ An là sự vào cuộc đồng bộ từ cấp tỉnh đến cơ sở. Các xã, phường đã tổ chức họp dân để phổ biến chủ trương, lấy ý kiến về vị trí tái định cư; một số địa phương đã hoàn tất phê duyệt địa điểm khu tái định cư. Song song, các sở ngành như Xây dựng, Nông nghiệp và Môi trường, Tài chính…được giao nhiệm vụ cụ thể để hỗ trợ, hướng dẫn quy trình, thủ tục cho cơ sở.

Bí thư Tỉnh ủy nhấn mạnh yêu cầu tuyên truyền sâu rộng về ý nghĩa, lợi ích của dự án, tránh để người dân bị động, hoang mang. Đặc biệt, phải vận động để người dân không xây dựng, trồng cây, tách thửa… trong phạm vi GPMB. Đây là một bước quan trọng nhằm ngăn ngừa tình trạng phát sinh công trình mới để chờ bồi thường vốn là một rào cản phổ biến trong các dự án hạ tầng.

Tỉnh cũng yêu cầu các địa phương thành lập Hội đồng Bồi thường, GPMB ngay, rà soát kỹ lưỡng số hộ tái định cư, xác định nguồn gốc và loại đất để xây dựng phương án phù hợp. Quan điểm xuyên suốt là nơi ở mới phải tốt hơn, thuận lợi hơn nơi ở cũ, tạo niềm tin và đồng thuận cao trong dân.

Chủ động tháo gỡ khó khăn từ sớm

Một điểm thể hiện rõ sự nghiêm túc là Nghệ An không chờ khó khăn phát sinh mới tìm cách xử lý, mà đặt trước những kịch bản và giải pháp tháo gỡ. Ngay tại phiên họp đầu tiên, lãnh đạo các xã, phường đã nêu cụ thể những bất cập, vướng mắc về hướng tuyến, vị trí ga, depot… Các sở ngành đã trực tiếp giải đáp, đồng thời tham mưu để UBND tỉnh kiến nghị với các bộ, ngành liên quan.

Bí thư Tỉnh ủy yêu cầu trong tháng 8/2025, các địa phương phải rà soát và chuẩn xác vị trí những công trình khó di dời để báo cáo UBND tỉnh. Đây là cách làm “khóa sổ” vấn đề sớm, tránh kéo dài thời gian xử lý khi dự án đã vào giai đoạn thi công.

Đối với các khu tái định cư khởi động sớm, tỉnh yêu cầu cắm mốc quy hoạch, triển khai GPMB cơ bản trước 31/8/2025, chuẩn bị đầy đủ điều kiện để tổ chức lễ khởi động đúng kế hoạch. Tính kỷ luật này vừa thể hiện sự nghiêm túc, vừa là thông điệp mạnh mẽ gửi tới nhà đầu tư và Trung ương rằng Nghệ An quyết tâm không để mình trở thành “điểm nghẽn” tiến độ.

Không chỉ dừng ở yêu cầu bàn giao mặt bằng, Nghệ An còn tận dụng cơ hội dự án để định hình chiến lược phát triển lâu dài. Tỉnh đặt mục tiêu khai thác tối ưu quỹ đất vùng phụ cận các ga đường sắt, tạo nguồn lực tái đầu tư hạ tầng và phát triển đô thị, dịch vụ. Điều này cho thấy cách tiếp cận mang tính “hậu GPMB”, nghĩa là không coi dự án chỉ là công trình giao thông đơn thuần, mà là động lực mở ra không gian phát triển mới.

Đây là tư duy đáng chú ý, một dự án hạ tầng lớn nếu chỉ đáp ứng nhu cầu vận tải thì chưa khai thác hết giá trị; nhưng nếu gắn nó với quy hoạch đô thị, dịch vụ, công nghiệp phụ trợ…thì hiệu ứng lan tỏa sẽ gấp nhiều lần. Cách Nghệ An chuẩn bị cho thấy tỉnh không chỉ “chạy tiến độ”, mà còn tính đến tương lai.

Dù kế hoạch có chặt chẽ đến đâu, nếu thiếu sự đồng thuận của người dân, mọi nỗ lực có thể bị cản trở. Nghệ An đã sớm nhìn thấy yếu tố này. Từ khâu lựa chọn vị trí tái định cư, tỉnh yêu cầu lấy ý kiến dân; từ khâu tuyên truyền, yêu cầu giải thích rõ lợi ích dự án; và từ khâu thiết kế tái định cư, yêu cầu bảo đảm nơi ở mới tốt hơn nơi ở cũ.

Điều này không chỉ giúp giảm nguy cơ khiếu kiện, mà còn tạo bầu không khí hợp tác, đồng hành giữa chính quyền và nhân dân. Với dự án lớn, thời gian dài như đường sắt tốc độ cao, sự tin tưởng của người dân chính là “vốn xã hội” quan trọng nhất để duy trì tiến độ.

Nhìn từ góc độ bình luận, có thể thấy công tác chuẩn bị của Nghệ An cho dự án đường sắt tốc độ cao đang hội tụ ba yếu tố gồm tầm nhìn dài hạn, kế hoạch cụ thể, và sự vào cuộc đồng bộ. Đây là những điều kiện cần để biến thách thức thành cơ hội, biến áp lực tiến độ thành động lực phát triển.

Nếu giữ vững tinh thần chủ động, nghiêm túc này, đồng thời linh hoạt tháo gỡ các vướng mắc phát sinh, Nghệ An hoàn toàn có thể trở thành một trong những địa phương gương mẫu trong triển khai GPMB cho dự án hạ tầng trọng điểm quốc gia. Và khi đó, đường sắt tốc độ cao không chỉ là phương tiện kết nối Bắc - Nam, mà còn là “đường ray” đưa Nghệ An tiến nhanh hơn trên hành trình phát triển kinh tế - xã hội trong những thập kỷ tới.