Bộ trưởng Trần Đức Thắng: Nguồn lực khoa học của ngành là tài sản vô giá

Chiều 14/11, phát biểu tại Hội nghị “Thúc đẩy đột phá nghiên cứu khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo gắn với công tác đào tạo của các viện, trường thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường”, Bộ trưởng Trần Đức Thắng nhấn mạnh, đây là sự kiện có ý nghĩa đặc biệt, diễn ra trong thời điểm toàn ngành hướng tới kỷ niệm 80 năm thành lập và trong không khí tri ân Ngày Nhà giáo Việt Nam 20/11.

Bộ trưởng gửi lời chúc mừng và tri ân sâu sắc tới các thầy cô giáo, các nhà khoa học trong toàn ngành, những người đang trực tiếp đóng góp cho sự phát triển của nền nông nghiệp và môi trường Việt Nam.

Chưa bao giờ giáo dục và khoa học được quan tâm như hiện nay

Đánh giá về bối cảnh chung, Bộ trưởng khẳng định, chưa có giai đoạn nào mà giáo dục, khoa học - công nghệ được Đảng, Nhà nước dành sự quan tâm như hiện nay. Việc Bộ Chính trị liên tiếp ban hành Nghị quyết 57 về khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo và Nghị quyết 71 về phát triển giáo dục và đào tạo là minh chứng rõ ràng. Khi nghị quyết được ban hành, chính sách phải đi theo; và các chính sách này đang, sẽ tiếp tục được điều chỉnh để phù hợp thực tiễn.

Ông cho biết, những đề xuất của các nhà khoa học tại hội nghị, từ cơ chế đặt hàng, thủ tục nghiệm thu đến tổ chức triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu, đều sẽ được Bộ nghiên cứu sửa đổi theo hướng “đơn giản hơn, thuận lợi hơn, chủ động hơn”. Nguồn lực cho khoa học - công nghệ cũng sẽ được bố trí “lớn hơn rất nhiều”, mang lại lợi ích thiết thực cho các trường và viện nghiên cứu, cả về vật chất lẫn vinh danh.

Theo Bộ trưởng, “vinh danh là hoàn toàn chính đáng”, bởi công trình tạo ra sản phẩm được ứng dụng, mang lại hiệu quả thì người làm khoa học phải được ghi nhận. Lãnh đạo Đảng, Nhà nước đều mong muốn vinh danh trí thức, nhưng để được vinh danh thì phải có kết quả nghiên cứu.

Nguồn lực khoa học của ngành là tài sản vô giá

Báo cáo tại Hội nghị cho thấy, ngành Nông nghiệp và Môi trường hiện có 11.427 cán bộ tại các trường, viện; 21 tổ chức khoa học - công nghệ; 34 đơn vị đào tạo; đang quản lý 163.000 ha đất - tương đương 0,5% diện tích cả nước. Theo Bộ trưởng, đây là “tài sản vô cùng lớn” của quốc gia, là nền tảng cho việc nghiên cứu tạo ra giống mới, quy trình mới, công nghệ mới phục vụ người dân và nền kinh tế.

Trong nhiều năm, kinh phí nghiên cứu của Bộ luôn thuộc nhóm cao, bình quân 1.000 tỷ đồng/năm. Con số này đã giúp ngành tạo ra hàng nghìn giống cây trồng, vật nuôi mới; quy trình, chế phẩm sinh học; các công nghệ tưới - bón tiên tiến… góp phần đưa nông nghiệp Việt Nam từ thiếu đói đến đủ ăn, ăn ngon, ăn sạch, nuôi sống hơn 100 triệu dân và dự kiến đạt kim ngạch xuất khẩu 70 tỷ USD năm 2025 (năm 2024 là 62,5 tỷ USD). Nông nghiệp tiếp tục duy trì mức xuất siêu khoảng 20 tỷ USD.

Ngoài nông nghiệp, các lĩnh vực địa chất - khoáng sản, viễn thám, đo đạc bản đồ… cũng đạt nhiều kết quả giá trị. Vừa qua, tại lễ vinh danh nông dân tiêu biểu, 6 nhà khoa học của Bộ đã được khen thưởng, trong đó có GS.TS Phạm Xuân Hội và PGS.TS Mai Văn Trích.

Bên cạnh kết quả tự hào, Bộ trưởng thẳng thắn nhìn nhận các hạn chế mà đại biểu đã nêu: cơ chế đặt hàng chậm; thủ tục tài chính phức tạp; hành chính rườm rà; nhiều đề tài nghiên cứu chưa gắn với thực tiễn; nhiều kết quả nghiên cứu “nằm trên giấy”, không được ứng dụng. Ví dụ chỉ đặt hàng 1 lần/năm khiến chậm 6-10 tháng; kinh phí nghiên cứu thực chất thấp vì chi cho hoạt động thường xuyên quá nhiều; nhiều đề tài chỉ làm rõ thêm một phần nội dung đã có.

Bộ trưởng chia sẻ tại Hội nghị, tại Lễ kỷ niệm 80 năm ngành, Tổng Bí thư Tô Lâm đã chỉ ra những tồn tại, gợi ý những định hướng phát triển thời gian tới, nhấn mạnh khoa học - công nghệ - đổi mới sáng tạo phải trở thành động lực then chốt của ngành… Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho biết, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ cụ thể hóa chỉ đạo trong kế hoạch triển khai thời gian tới.

Tăng năng suất, tăng giá trị - Con đường duy nhất để tạo đột phá

Nói về mục tiêu tăng trưởng 4% của ngành trong năm 2025 trong bối cảnh diện tích đất giảm, biến đổi khí hậu tác động mạnh, Bộ trưởng Trần Đức Thắng cho rằng đây là nỗ lực rất lớn.

Và để đạt được tăng trưởng, chỉ có hai hướng, đó là “Tăng năng suất và phải tăng gấp hai lần”, đồng thời “Tăng giá trị sản phẩm.”

Ông đưa ví dụ: nho Nhật có thể đạt vài chục đến gần 100 USD/kg trong khi nho Việt Nam chỉ khoảng 5 USD/kg; một héc-ta lúa chỉ đạt trên dưới 100 triệu đồng/năm nhưng có cây trồng có chất lượng cao khác đạt tới 20 tỷ đồng/ha/năm.

Bên cạnh đó, lĩnh vực thủy sản được xác định là không gian phát triển mới, với trọng tâm chuyển từ khai thác sang nuôi biển công nghiệp quy mô lớn. Lâm nghiệp cũng đặt ra bài toán “người sống nhờ rừng phải sống tốt hơn”, bởi 1 ha rừng trồng hiện chỉ đạt khoảng 17 triệu đồng/năm.

Với những vấn đề trên, Bộ trưởng đề nghị các cơ sở đào tạo và nghiên cứu: Gửi ngay trong tháng 11 đề xuất cụ thể về thiết bị cần đầu tư phục vụ định hướng nghiên cứu lớn. Bộ sẽ xem xét đưa vào Kế hoạch 2026-2030 để triển khai từ đầu 2026.

Mạnh dạn đề xuất nghiên cứu chế biến sâu khoáng sản, nhất là đất hiếm để tạo ra nam châm vĩnh cửu, vật liệu cho pin mặt trời hoặc UAV. Đây là “đề tài lớn nhưng khả thi”, và Bộ kỳ vọng một trường hoặc viện sẽ đứng ra đăng ký thực hiện.

Chủ động triển khai tinh thần Nghị quyết 57 và 71; tham gia đóng góp vào việc sửa 17 luật mà Bộ sẽ trình Quốc hội thời gian tới.

Trong thời gian tới, Bộ trưởng Trần Đức Thắng nêu rõ 4 định hướng lớn cho các viện, trường, các nhà khoa học, giáo dục của ngành tập trung: Các viện, trường phải là trung tâm tri thức, hạt nhân nghiên cứu chiến lược, đưa ra giống cây - con mới, nghiên cứu kinh tế tuần hoàn, chuyển đổi xanh, quản lý tài nguyên gắn với biến đổi khí hậu.

Đẩy mạnh liên kết Nhà nước - viện, trường - doanh nghiệp, có thể thí điểm mô hình “trường trong doanh nghiệp - doanh nghiệp trong trường/viện”. Sửa ngay thông tư về đưa kết quả nghiên cứu vào thực tiễn; hoàn thiện cơ chế đặt hàng 2026 hơn 1.000 tỷ đồng.

Sắp xếp tổ chức bộ máy viện, trường, ổn định nơi làm tốt; sắp xếp nơi yếu nhưng không giảm chức năng nhiệm vụ. Chỉ xem xét trường quá yếu, tuyển sinh thấp.

Tăng cường hợp tác quốc tế, tận dụng đề xuất hợp tác từ nhiều nước như Bulgaria; phát huy mô hình xuất khẩu công nghệ sản xuất nông nghiệp như Việt Nam đã làm hiệu quả tại Cuba.

Bộ trưởng khẳng định, phát triển khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo là sứ mệnh chính trị của ngành để thực hiện Nghị quyết 57 và 71 trong giai đoạn mới. Với truyền thống 80 năm, ông tin rằng đội ngũ giảng viên, nhà khoa học của Bộ sẽ tiếp tục tạo ra những đột phá mới.

Nhân dịp 20/11, Bộ trưởng gửi lời chúc mừng tốt đẹp nhất tới đội ngũ thầy cô giáo, nhà khoa học, chúc sức khỏe, hạnh phúc và thành công.