Philippines, thị trường chiếm 40-45% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, sẽ tạm ngưng nhập khẩu trong 60 ngày từ 1/9, khiến ngành gạo trong nước đứng trước nguy cơ tồn kho lớn, giá giảm và thanh khoản bị siết chặt.
Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) cho biết, động thái này của Philippines sẽ ảnh hưởng đến hàng loạt hợp đồng đã ký nhưng chưa giao, nhất là những hợp đồng tháng 8 đang chờ phía bạn hoàn tất thủ tục kiểm dịch (SPS). Khi thị trường chủ lực “đóng cửa” đúng cao điểm thu hoạch vụ hè thu, lượng gạo tồn kho dự báo tăng vọt, kéo theo áp lực vốn và chi phí lưu kho lớn cho doanh nghiệp.
Năm 2024, Việt Nam xuất khẩu kỷ lục gần 9 triệu tấn gạo, thu về khoảng 5,7 tỷ USD. Ảnh minh họa.
Tác động càng nghiêm trọng hơn khi từ 1/7, gạo xuất khẩu chịu thuế giá trị gia tăng (VAT) 5% theo luật mới, khiến dòng tiền của doanh nghiệp vốn đã căng thẳng nay càng bị bào mòn. Nếu không có đầu ra, các doanh nghiệp buộc phải giảm hoặc ngừng thu mua, đẩy giá lúa trong nước xuống thấp, ảnh hưởng trực tiếp đến thu nhập nông dân.
Theo Bộ Nông nghiệp Philippines, quyết định tạm dừng nhập khẩu được đưa ra nhằm bảo vệ nông dân trong nước trước tình trạng giá lúa giảm sâu. Sản lượng lúa 2 vụ đầu năm đạt 9,08 triệu tấn, tồn kho tính đến 1/7 ở mức kỷ lục 2,8 triệu tấn, tăng 27% so với cùng kỳ 2024. Trong 7 tháng đầu năm 2025, nước này nhập 2,44 triệu tấn gạo, trong đó Việt Nam cung cấp gần 1,88 triệu tấn (chiếm 77% thị phần).
Bộ Nông nghiệp Philippines cho rằng, lượng gạo nhập khẩu tăng mạnh nhờ thuế thấp đã gây thiệt hại cho thị trường nội địa, thậm chí có thể khiến nhiều nhà máy xay xát đóng cửa.
Thời điểm áp dụng lệnh cấm trùng với vụ thu hoạch trong nước, khiến giá gạo tại Philippines tháng 7 giảm gần 16% so với cùng kỳ năm trước, trái ngược với giai đoạn trước đó khi giá tăng vọt, buộc nước này phải ban bố tình trạng khẩn cấp an ninh lương thực.
Trước tình hình này, Chủ tịch VFA Đỗ Hà Nam cảnh báo, việc ngừng nhập khẩu sẽ tạo “hiệu ứng domino” ảnh hưởng từ doanh nghiệp tới nông dân. Nhiều hợp đồng có nguy cơ đổ vỡ, tồn kho phình to, giá xuất khẩu giảm và biên lợi nhuận thu hẹp.
VFA đã gửi công văn, kiến nghị Bộ Công Thương có công hàm gửi Bộ Nông nghiệp Philippines, đề nghị tháo gỡ khó khăn hoặc ít nhất hướng dẫn rõ loại gạo nằm trong phạm vi lệnh cấm, dựa trên Biên bản ghi nhớ thương mại gạo song phương còn hiệu lực đến năm 2028. Hiệp hội cũng đề xuất Chính phủ hỗ trợ tín dụng lãi suất thấp, gia hạn trả nợ và đầu tư kho dự trữ để tránh tình trạng bán tháo.
Trái với sự chững lại của thị trường nội địa, giá gạo xuất khẩu Việt Nam đang tăng mạnh do nhu cầu dự trữ từ các nhà nhập khẩu, nhất là Philippines. Gạo 5% tấm hiện đạt 391 USD/tấn, cao hơn 11 USD so với gạo Ấn Độ và vượt Thái Lan, Pakistan; gạo 25% tấm ở mức 370 USD/tấn; gạo 100% tấm đạt 335 USD/tấn; gạo thơm dao động 505-510 USD/tấn và có thể tăng thêm 10-15 USD/tấn trong thời gian tới.
Tuy nhiên, VFA nhấn mạnh, mức giá cao hiện tại sẽ khó duy trì nếu tình trạng đình trệ kéo dài, bởi khi kho bãi quá tải và hợp đồng bị ngưng trệ, áp lực giảm giá sẽ xuất hiện, ảnh hưởng trực tiếp đến cả doanh nghiệp và người trồng lúa.
Theo Hiệp hội Xuất khẩu gạo Thái Lan, trong 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam xuất khẩu 4,72 triệu tấn gạo, vượt Thái Lan (3,73 triệu tấn) để giữ vị trí thứ hai toàn cầu, sau Ấn Độ (11,68 triệu tấn). Dù sản lượng tăng 3,5% so với cùng kỳ năm trước, giá trị kim ngạch 7 tháng đầu năm của Việt Nam chỉ đạt 2,81 tỷ USD, giảm gần 16% do giá bình quân giảm còn khoảng 514 USD/tấn.
Philippines vẫn là thị trường tiêu thụ lớn nhất, chiếm 42,6% tổng kim ngạch, nhưng giá trị xuất khẩu sang đây giảm 13,5%. Ngược lại, nhiều thị trường châu Phi tăng trưởng mạnh như Ghana (+53,5%), Bờ Biển Ngà (+96,6%), hay Bangladesh tăng tới 188 lần.
