Doanh nghiệp da giày Việt Nam đang bước vào một giai đoạn chuyển đổi bắt buộc khi Liên minh châu Âu (EU) triển khai lộ trình áp dụng Hộ chiếu sản phẩm kỹ thuật số (Digital Product Passport - DPP) từ năm 2025.
Trong “luật chơi” mới này, mỗi đôi giày không chỉ cần đạt yêu cầu về mẫu mã hay giá thành, mà còn phải cung cấp đầy đủ dữ liệu số về nguồn gốc, phát thải và vòng đời sản phẩm. Số hóa vì thế không còn là lựa chọn, mà trở thành tấm vé để hàng hóa Việt Nam tiếp tục hiện diện tại thị trường EU.
Xuất khẩu của ngành da giày tiếp tục trên đà phục hồi, tăng trưởng. Ảnh: Vũ Khuê.
Theo Quy định Thiết kế sinh thái cho sản phẩm bền vững (ESPR số 2024/1781), được EU ban hành cuối năm 2024, dệt may và giày dép nằm trong nhóm ngành ưu tiên đầu tiên phải áp dụng DPP, với lộ trình bắt đầu từ giai đoạn 2025-2026. Quy định này yêu cầu mỗi sản phẩm lưu thông trên thị trường EU phải có một “định danh số”, thường thể hiện qua mã QR hoặc chip RFID, cho phép cơ quan quản lý, nhà phân phối và người tiêu dùng truy cập vào bộ dữ liệu tiêu chuẩn hóa của sản phẩm.
Với giày dép, DPP phải thể hiện rõ nguồn gốc nguyên liệu, tỷ lệ vật liệu tái chế, các loại hóa chất sử dụng trong quá trình thuộc da và hoàn thiện sản phẩm, mức tiêu thụ năng lượng tại nhà máy, dấu chân carbon trong toàn bộ vòng đời, cũng như hướng dẫn sửa chữa, tái chế và xử lý khi sản phẩm hết hạn sử dụng. Nói cách khác, mỗi đôi giày phải “biết nói” bằng dữ liệu, và dữ liệu đó phải có thể kiểm chứng.
Sự thay đổi này tạo ra áp lực lớn với các quốc gia xuất khẩu, trong đó có Việt Nam - nước hiện đứng thứ hai thế giới về xuất khẩu giày dép. EU là một trong những thị trường chủ lực, chiếm tỷ trọng cao trong tổng kim ngạch xuất khẩu của ngành. Khi DPP trở thành yêu cầu bắt buộc, việc không đáp ứng đồng nghĩa với nguy cơ bị loại khỏi chuỗi cung ứng, bất kể sản phẩm có giá cạnh tranh hay năng lực sản xuất lớn đến đâu.
Trong bối cảnh đó, mục tiêu tăng trưởng của ngành da giày Việt Nam đi kèm với áp lực chuyển đổi chưa từng có. Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam (LEFASO), cho biết ngành đặt mục tiêu kim ngạch xuất khẩu tăng khoảng 10% so với năm 2024, có thể đạt 27-29 tỷ USD.
Bà Phan Thị Thanh Xuân, Phó Chủ tịch kiêm Tổng Thư ký Hiệp hội Da - Giày - Túi xách Việt Nam. Ảnh: Thanh Tuấn.
Theo bà Xuân, để giữ vững vị thế trong chuỗi cung ứng toàn cầu, doanh nghiệp không thể tiếp tục tiếp cận theo tư duy cũ, chỉ tập trung vào năng lực gia công. “Xanh hóa” và “số hóa” đã trở thành điều kiện bắt buộc. EU không chỉ mua sản phẩm, mà mua cả quy trình sản xuất phía sau sản phẩm đó. Nếu doanh nghiệp không có dữ liệu, hoặc dữ liệu không đạt chuẩn, đơn hàng sẽ dịch chuyển sang những quốc gia đáp ứng tốt hơn.
Thực tế, yêu cầu của DPP không tách rời mà gắn chặt với các chính sách môi trường và khí hậu khác của EU. Các thông tin về dấu chân carbon, tiêu thụ năng lượng hay hóa chất nguy hại là cơ sở để EU đánh giá mức độ bền vững của sản phẩm, đồng thời chuẩn bị cho các công cụ điều tiết sâu hơn trong tương lai. DPP vì thế được xem là “xương sống” dữ liệu, kết nối các chính sách về kinh tế tuần hoàn, giảm phát thải và minh bạch chuỗi cung ứng.
Trước sức ép này, nhiều doanh nghiệp da giày Việt Nam đã bắt đầu tăng tốc số hóa. Các tập đoàn và doanh nghiệp quy mô lớn chủ động đầu tư hệ thống truy xuất nguồn gốc, quản lý dữ liệu sản xuất và kiểm kê khí nhà kính. Việc ghi nhận lượng điện tiêu thụ theo từng công đoạn, theo dõi nguồn nguyên liệu đầu vào, hay tính toán tỷ lệ da tái chế không còn làm thủ công, mà được tích hợp vào phần mềm quản trị sản xuất và chuỗi cung ứng.
Việc áp dụng các tiêu chuẩn quốc tế về môi trường và xã hội đang trở thành nền tảng để doanh nghiệp tiến tới DPP. Các hệ thống quản lý môi trường theo ISO 14001, chứng chỉ an toàn hóa chất và dệt may như OEKO-TEX, hay các yêu cầu về trách nhiệm xã hội được coi là “đầu vào” quan trọng cho hộ chiếu sản phẩm số. Khi dữ liệu đã được chuẩn hóa theo các tiêu chuẩn này, việc tích hợp vào DPP trở nên khả thi hơn.
Theo LEFASO, trong những tháng cuối năm 2025, xuất khẩu da giày của Việt Nam sang EU ghi nhận đà phục hồi rõ rệt, với mức tăng hai chữ số ở một số thị trường và phân khúc thuộc EVFTA. Kết quả này gắn với việc nhiều doanh nghiệp đáp ứng tốt hơn các yêu cầu về truy xuất nguồn gốc, môi trường và minh bạch chuỗi cung ứng, qua đó cho thấy lợi thế của những đơn vị đi trước trong chuyển đổi xanh và số hóa.
Tuy nhiên, thách thức lớn nhất vẫn nằm ở nhóm doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chiếm tỷ trọng đáng kể trong ngành. Với các doanh nghiệp này, chi phí đầu tư hệ thống số hóa, thuê chuyên gia kiểm kê phát thải hay xây dựng cơ sở dữ liệu theo chuẩn EU là gánh nặng không nhỏ. Nếu không có sự hỗ trợ về kỹ thuật và chính sách, nguy cơ bị “gạt ra bên lề” chuỗi cung ứng là hiện hữu.
Giới chuyên môn nhận định, trong giai đoạn đầu, DPP không chỉ là một yêu cầu kỹ thuật, mà là phép thử về năng lực quản trị của doanh nghiệp. Doanh nghiệp nào kiểm soát được dữ liệu sản xuất, hiểu rõ dòng vật liệu và năng lượng của mình, sẽ dễ dàng thích ứng. Ngược lại, mô hình sản xuất manh mún, phụ thuộc nhiều vào nhà cung ứng nhỏ lẻ, thiếu minh bạch, sẽ gặp khó khi phải “số hóa toàn bộ vòng đời sản phẩm”.
Về dài hạn, DPP có thể làm thay đổi cấu trúc ngành da giày. Thay vì cạnh tranh chủ yếu bằng chi phí lao động, lợi thế sẽ dịch chuyển sang khả năng quản lý dữ liệu, tuân thủ tiêu chuẩn môi trường và tích hợp công nghệ. Những doanh nghiệp đầu tư sớm có thể không chỉ giữ đơn hàng, mà còn tham gia sâu hơn vào khâu thiết kế, phát triển sản phẩm bền vững cho các thương hiệu châu Âu.
