Khi mặt trời vừa ló rạng trên những đỉnh núi băng giá Cordillera Blanca, người dân thành phố Huaraz (Peru) lại thêm một ngày sống trong thấp thỏm. Trên cao, hồ Palcacocha – từng nhỏ bé – nay đã phình to gấp 34 lần so với năm 1974 do băng tan, đe dọa hơn 65.000 cư dân bên dưới bằng nguy cơ vỡ hồ, lũ ống, và sạt lở.
Ông Saul Luciano Lliuya tại nhà riêng ở Huaraz, Peru. Ông đang theo đuổi vụ kiện chống lại công ty năng lượng Đức RWE, công ty mà ông cho rằng khí thải của họ đã góp phần làm tan chảy các sông băng Andes, khiến một hồ nước phía trên quê hương ông dâng cao đến mức nguy hiểm. Ảnh: Villegas, Alkousaa, Galarza.
Giữa vùng núi chập chùng ấy, ông Saul Luciano Lliuya – một nông dân kiêm hướng dẫn viên du lịch – đã chọn cách lên tiếng: ông kiện tập đoàn năng lượng RWE (Đức), với cáo buộc rằng lượng phát thải CO mà doanh nghiệp này tạo ra đã góp phần làm tan chảy sông băng, từ đó khiến quê hương ông phải đối mặt với thảm họa khí hậu. Vụ kiện bắt đầu được xét xử tại Tòa án Cấp cao vùng Hamm (Đức) từ tuần này.
Luật sư của ông Lliuya dự kiến sẽ lập luận rằng RWE chiếm 0,5% lượng phát thải toàn cầu và vì vậy phải đóng góp tương ứng 0,5% chi phí (tức khoảng 17.000 euro) trong tổng ngân sách 3,5 triệu USD mà thành phố cần để xây dựng hệ thống phòng lũ.
Khi sông băng lên tiếng qua lời người nông dân Peru
“Chúng tôi từng không hy vọng gì nhiều,” ông Lliuya chia sẻ khi đứng giữa ruộng ngô bên sườn đồi, nơi ông sinh sống cùng gia đình ở ngoại ô Huaraz. “Nhưng giờ mọi người trên khắp thế giới bắt đầu chú ý. Tôi chỉ muốn những ai đã gây ô nhiễm phải có trách nhiệm với hậu quả họ tạo ra.”
Hồ Palcacocha đã được lắp đập và ống xả nước, nhưng theo nhiều chuyên gia, chừng đó chưa đủ. Chính phủ Peru – nơi sở hữu tới 70% sông băng vùng nhiệt đới thế giới – từng nhiều lần phát cảnh báo về hiện tượng băng tan nhanh do khí hậu nóng lên. Báo cáo năm 2023 của nước này cho thấy Peru đã mất hơn một nửa số sông băng trong 60 năm qua. Riêng vùng Ancash, nơi có Huaraz, có tới 26 hồ tiềm ẩn nguy cơ gây lũ bất cứ lúc nào.
“Con sông dưới chân núi cứ dâng cao dần mỗi mùa mưa. Nhà tôi gần sông Quilcay, ai mà không lo?” – anh Nestor Acuna, một cư dân địa phương, chia sẻ. “Chỉ mong có thêm đê, thêm cảnh báo, để không lặp lại cảnh đổ nát như trận lũ năm 1941.”
Vụ kiện đặt ra câu hỏi lớn về công lý khí hậu
Đại diện RWE cho rằng vụ kiện là vô lý và “sai lầm cả về mặt pháp lý lẫn chính sách xã hội”, bởi không thể đổ trách nhiệm toàn cầu lên một thực thể đơn lẻ. Tuy nhiên, phía nguyên đơn phản bác rằng chính luật dân sự Đức – cụ thể là điều khoản về xâm phạm tài sản – cho phép người bị ảnh hưởng bởi hậu quả gián tiếp kiện người gây ra thiệt hại.
Ông Saul Luciano Lliuya chăm sóc các cánh đồng ngô của mình ở Huaraz, Peru. Ảnh: Villegas, Alkousaa, Galarza
Dù bị bác đơn ở cấp sơ thẩm, ông Lliuya kiên trì theo đuổi đến tòa phúc thẩm – và giờ đây, vụ việc đang được ví như một phép thử cho trách nhiệm của doanh nghiệp trước biến đổi khí hậu toàn cầu. Nếu thành công, đây có thể là tiền lệ mở ra hàng loạt vụ kiện tương tự từ những cộng đồng bị ảnh hưởng bởi thời tiết cực đoan, băng tan, nước biển dâng – nhưng không phải do chính họ gây ra.
“Cho dù chúng tôi thua, việc được trình bày sự thật ra trước tòa đã là một bước tiến,” luật sư Roda Verheyen nói. “Và những dữ liệu, lập luận ấy sẽ là nền tảng cho các vụ kiện trong tương lai.”
