Kiến tạo 'lá chắn thép' ứng phó thiên tai nơi cửa biển

Năm 2025, không còn là những con số nằm yên trên giấy, Hải Phòng đang kiến tạo một "thành lũy" kiên cố từ lòng người đến những con đê biển, từ những phương tiện hiện đại để sẵn sàng ứng phó với thiên tai với tinh thần: chủ động - đồng bộ - trách nhiệm.

Hải Phòng là thành phố cảng, trung tâm kinh tế, công nghiệp, thương mại, dịch vụ, du lịch của vùng duyên hải Bắc Bộ, là cửa chính ra biển, đầu mối giao thông quan trọng của Miền Bắc và cả nước, có vị trí trọng yếu về Quốc phòng - An ninh. Bờ biển dài 125 km, từ cửa sông Thái Bình đến Đông Bắc quần đảo Long Châu/Cát Hải với diện tích khoảng 4.000 km2, đảo Bạch Long Vĩ cách đất liền 130 km với vùng nước chủ quyền bán kính rộng 15 hải lý.

Toàn thành phố có 3 khu dịch vụ nghề cá (Cát Bà, Đồ Sơn, Bạch Long Vỹ), 3 ngư trường trọng điểm phía Bắc (Bạch Long Vĩ, Long Châu, Cát Bà). Hải Phòng là một trong năm trung tâm nghề cá lớn của cả nước gắn với ngư trường Vịnh Bắc Bộ và có khu neo đậu, tránh trú bão, tìm kiếm cứu nạn cấp vùng Bạch Long Vỹ.

Hàng năm có hàng chục cơn bão và áp thấp nhiệt đới đổ bộ và các tỉnh miền bắc nói chung, thành phố Hải Phòng nói riêng. Để chủ động ứng phó và khắc phục hậu quả do bão, áp thấp nhiệt đới gây ra đối với tàu cá và diện tích nuôi trồng thủy sản trên địa bàn thành phố, nhất là những năm gần đây.

Trao đổi với phóng viên Báo Nông nghiệp và Môi trường tại trụ sở làm việc, ông Nguyễn Hồng Sinh - Phó Giám đốc Đài Khí tượng Thủy văn TP. Hải Phòng, người đã có nhiều năm "bắt mạch" bầu trời đất Cảng, không giấu được sự lo ngại:

"Trong một vài năm gần đây, thiên tai trên biển và khu vực Vịnh Bắc Bộ diễn biến cực kỳ phức tạp. Không chỉ là bão mạnh, mà là bão mạnh dồn dập xuất hiện trong cùng một thời điểm. Cường độ bão và hướng di chuyển trở nên khó lường hơn bao giờ hết. Ngoài bão, chúng ta còn phải đối mặt thường xuyên với các hiện tượng cực đoan như dông, lốc, sét và thậm chí là mưa đá, gió giật mạnh ngay vùng ven biển".

Ông Sinh nhấn mạnh vào sự thay đổi "bất quy luật" của thời tiết năm 2025. Nếu như trước đây, bão thường đến rải rác, thì nay chúng có xu hướng "đánh hội đồng", gây áp lực cực lớn lên hệ thống phòng thủ đê điều và công tác dự báo.

Chính sự thay đổi này là điểm mấu chốt trong tư duy chiến lược năm 2025 của Hải Phòng. Thành phố không chỉ chuẩn bị cho bão mạnh, mà còn tính toán đến các tình huống phức tạp hơn: Siêu bão kết hợp triều cường, ngập lụt hạ du do xả lũ hồ chứa, và kịch bản "thảm họa kép".

Lời cảnh báo của ông Nguyễn Hồng Sinh như một hồi chuông báo động. Sự "bất quy luật" của thiên nhiên năm 2025 đang đặt Hải Phòng vào thế "thập diện mai phục". Nếu như trước đây, bão là kẻ thù chính, thì nay, thành phố phải đối mặt với kịch bản "thảm họa kép": Siêu bão kết hợp triều cường lịch sử (khi nước biển dâng cao hơn), ngập lụt hạ du do xả lũ hồ chứa thượng nguồn, và nguy cơ sự cố môi trường lan rộng tại các khu công nghiệp ven biển.

Nhưng cái khó nhất, cái "tử huyệt" của người làm dự báo tại Hải Phòng, như ông Sinh chia sẻ, là sự đơn độc của những "con mắt" ngoài khơi. "Dự báo trên biển khó gấp vạn lần trên bờ. Trên đất liền, trạm đo dày đặc, số liệu về từng phút. Nhưng giữa mênh mông Vịnh Bắc Bộ, chúng tôi chỉ có duy nhất trạm Bạch Long Vĩ là điểm tựa số liệu thực tế. Nó như con mắt thần đơn độc giữa biển khơi. Còn lại, tất cả phải dựa vào ảnh mây vệ tinh và radar. Dự báo bão bây giờ không chỉ là khoa học, mà là cuộc đấu trí căng thẳng từng giờ với thiên nhiên, nơi mà một sai số nhỏ cũng có thể dẫn đến hậu quả khôn lường cho hàng triệu dân".

Biển đem lại cho Hải Phòng sự thịnh vượng, vị thế của một cửa ngõ ra quốc tế, nhưng biển cũng ẩn chứa những cơn cuồng nộ khó lường. Đứng trước biển, sự chủ quan phải trả giá bằng sinh mạng và tài sản.

Nhìn lại năm 2024, cơn bão Yagi năm 2024 đi qua như một nhát chém ngang trời, để lại những vết sẹo hằn sâu lên hạ tầng và găm vào tâm thức người dân đất Cảng nỗi ám ảnh kinh hoàng về sự cuồng nộ của thiên nhiên. Những cần cẩu cảng gãy gập, những khu công nghiệp tê liệt, và những mái nhà bay trong gió... tất cả là lời cảnh tỉnh đanh thép. Nhưng, chính từ đống đổ nát ấy, từ những khoảng tối mất điện, mất sóng ấy, một bản lĩnh Hải Phòng mới đã trỗi dậy, bản lĩnh, chủ động và quyết liệt hơn bao giờ hết.

Ngay từ đầu năm 2025, Thành ủy, UBND thành phố Hải Phòng đã xác định phòng chống thiên tai (PCTT) không phải là việc làm theo mùa vụ, mà là nhiệm vụ sinh tử, thường xuyên và cấp bách. Và thực tế, trong mùa mưa bão 2025, không khí tại các cuộc họp của Ban Chỉ huy Phòng chống thiên tai, Tìm kiếm cứu nạn và Phòng thủ dân sự thành phố luôn nóng hơn bao giờ hết. Khi kế hoạch số 213/KH-UBND và Chỉ thị số 12/CT-UBND được ban hành không chỉ là những văn bản hành chính khô khan, mà được xem là “quân lệnh trạng” đối với người đứng đầu các địa phương.

Khi còn làm Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường Hải Phòng, là người phụ trách lĩnh vực phòng chống thiên tai, ông Bùi Hùng Thiện đã từng chia sẻ rằng: “Quan điểm xuyên suốt của thành phố năm nay là 'Phòng ngừa là chính, thích ứng linh hoạt'. Chúng ta không chờ bão đến mới chống, mà phải xây dựng kịch bản cho tình huống xấu nhất ngay từ khi trời còn yên biển còn lặng.

Đặc biệt, sau khi sáp nhập địa giới hành chính với tỉnh Hải Dương, không gian phòng thủ của Hải Phòng mở rộng gấp bội. Chúng ta không chỉ lo bão biển ở Cát Hải, Đồ Sơn mà còn phải lo lũ rừng ngang, sạt lở đất ở vùng đồi núi Chí Linh, Kinh Môn,... Thách thức là rất lớn, nhưng quyết tâm của chúng ta còn lớn hơn”.

Có thể thấy rằng, điểm mới trong tư duy chiến lược năm 2025 là việc đa dạng hóa kịch bản rủi ro khi thiên tai diễn biến ngày càng phức tạp. Thành phố không chỉ chuẩn bị cho bão mạnh, mà còn tính toán đến các tình huống phức tạp hơn: Siêu bão kết hợp triều cường, ngập lụt hạ du do xả lũ hồ chứa, lũ quét sạt lở đất tại các vùng đồi núi mới sáp nhập, và kịch bản "thảm họa kép" khi thiên tai gây ra sự cố môi trường hoặc tràn dầu.

Nếu tư duy chiến lược là "phần mềm", thì hệ thống hạ tầng đê điều chính là "phần cứng", là xương sống quyết định khả năng sinh tồn của thành phố trước sóng dữ. Năm 2025, Hải Phòng đã thực hiện một cú hích lịch sử: Rót gần 1.000 tỷ đồng ngân sách để gia cố tấm khiên bảo vệ thành phố, biến những tuyến đê đất xưa cũ thành những "vạn lý trường thành" trước biển.

Chúng tôi tìm về các địa phương ngoại thành những ngày cuối năm, tại các công trường dự án cải tạo, nâng cấp đê Hữu Kinh Thầy và đê Hữu Đá Bạc,… tiếng máy xúc, máy ủi gầm rú hòa cùng tiếng sóng vỗ ì oạp vào thân đê. Bụi đất mù mịt nhưng không che lấp được khí thế khẩn trương.

“Trước đây cống cũ rỉ sét, van quay tay kẹt cứng, mỗi lần nước lên là anh em trực chiến thót tim, vừa quay van vừa run vì sợ gãy trục. Nhưng nay, hàng loạt cống dưới đê đã được thay bằng công nghệ thủy lực tự động.

Thân đê có nơi dài hơn 17 km được mở rộng mặt lên 7 m, đổ bê tông mác cao láng coong. Xe cơ giới hạng nặng, xe cứu hộ, xe chở vật tư có thể chạy phăng phăng trên mặt đê để ứng cứu bất kể ngày đêm. Đây không chỉ là đê, đây là 'tấm khiên thép' bảo vệ vựa lúa và hàng ngàn hecta nuôi trồng thủy sản phía sau”, ông Trần Nam Quỳnh - Phó Tổng giám đốc Công ty Thủy lợi Thủy Nguyên chia sẻ.

Bên cạnh sự vững chãi của bê tông, Hải Phòng năm 2025 còn sở hữu một trung tâm điều hành tác chiến mang tầm vóc quốc tế đó là Trung tâm Phòng chống và giảm nhẹ thiên tai thành phố Hải Phòng. Ít ai biết rằng, đằng sau cánh cổng được bảo vệ nghiêm ngặt ấy là một hệ thống công nghệ trị giá gần 790.000 USD do Bộ Tư lệnh Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (Hoa Kỳ) tài trợ. Đây là dự án mang mã số VM-HA-2017-0030966, biểu tượng cho sự hợp tác chiến lược trong ứng phó phi truyền thống.

Bước vào phòng điều hành trung tâm, chúng tôi choáng ngợp trước hệ thống màn hình lớn hiển thị bản đồ số thời gian thực (GIS). Các chấm đỏ, xanh nhấp nháy liên tục báo hiệu vị trí tàu thuyền, mực nước tại các cống và hướng gió.

Đại diện một cán bộ trực ban đã trực tiếp thao tác thuần thục trên hệ thống liên lạc vệ tinh, kết nối trực tuyến với 6 điểm cầu "nóng" nhất: Cát Hải, Tiên Lãng, Kiến Thụy, Đồ Sơn, Thủy Nguyên,...

"Trước kia, thông tin từ huyện đảo Cát Hải về đất liền có thể bị gián đoạn khi bão lớn làm đứt cáp hoặc mất sóng di động. Nhưng nay, với hệ thống thông tin chuyên dụng VHF và các thiết bị vệ tinh từ dự án này, chúng tôi có thể nhìn thấy từng con tàu đang di chuyển, đo được mực nước tại từng cống xả theo thời gian thực. Lệnh chỉ huy từ trung tâm đến các 'đặc khu' ven biển là tức thời, không có độ trễ”, một cán bộ Trung tâm vừa thao tác trên màn hình lớn hiển thị bản đồ số thời gian thực, vừa giải thích.

Bên cạnh đó, Hải Phòng cũng đã xây dựng xong bộ bản đồ số và cơ sở dữ liệu GIS cho toàn bộ hệ thống đê điều. Mọi sự cố, dù là nhỏ nhất như một vết nứt thân đê, đều được cập nhật lên hệ thống để lãnh đạo thành phố ra quyết định xử lý ngay lập tức.

Việc sáp nhập với tỉnh Hải Dương và hình thành các "đặc khu" kinh tế mang lại cho Hải Phòng cơ hội phát triển đột phá, nhưng cũng đặt ra những bài toán hóc búa về quản lý thiên tai.

Thứ nhất là sự đa dạng địa hình, từ vùng biển đảo Bạch Long Vĩ, Cát Bà chịu sóng to gió lớn, đến vùng đồi núi Kinh Môn, Chí Linh tiềm ẩn nguy cơ lũ quét, sạt lở đất. Kế hoạch phòng chống thiên tai năm 2025 buộc phải tích hợp các phương án "đa mục tiêu".

Thứ hai là vấn đề nhân lực và kinh phí tại cơ sở, mặc dù đã nỗ lực rất lớn, nhưng Báo cáo 334 cũng thẳng thắn chỉ ra những tồn tại. Đó là việc thiếu kinh phí cho đào tạo cấp xã, thiếu một cơ sở đào tạo chuyên nghiệp về Quản lý rủi ro thiên tai. Cán bộ đảm nhận công tác phòng chống thiên tai tại các xã mới sáp nhập vẫn còn bỡ ngỡ với quy trình vận hành của một đô thị cảng biển lớn.

Giải quyết vấn đề này, UBND thành phố đã chỉ đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường phối hợp với Sở Tài chính xây dựng cơ chế đặc thù.

"Chúng tôi đang đề xuất thành phố bố trí ngân sách riêng để 'xóa trắng' về trang thiết bị cho các xã vùng sâu, vùng xa mới sáp nhập. Đồng thời, tận dụng tối đa các nguồn xã hội hóa và tài trợ quốc tế như dự án của Hoa Kỳ để lấp đầy khoảng trống về công nghệ”, một lãnh đạo Sở Nông nghiệp và Môi trường cho hay.

Thứ ba là bảo vệ các khu kinh tế trọng điểm, với hàng loạt khu công nghiệp, logistics ven biển, thiệt hại kinh tế nếu xảy ra ngập lụt là không thể đếm xuể. Ban Quản lý Khu kinh tế Hải Phòng đã yêu cầu 100% doanh nghiệp phải có phương án phòng chống thiên tai riêng, tích hợp vào phương án chung của thành phố. Các trạm bơm tiêu úng tại các khu công nghiệp được lệnh vận hành thử tải định kỳ hàng tuần, không chờ mưa mới chạy.

Bên cạnh đó, rút kinh nghiệm từ việc người dân thiếu thông tin trong bão Yagi, Hải Phòng đã xây dựng một mạng lưới truyền thông phủ kín. Fanpage "Thông tin phòng chống thiên tai Hải Phòng" trở thành địa chỉ tin cậy với hàng trăm nghìn lượt theo dõi. Các nhóm Zalo kết nối từ Chủ tịch thành phố đến từng trưởng thôn hoạt động 24/7.

"Giờ tiện lắm, có tin bão hay xả lũ hồ Hòa Bình là điện thoại tôi nhận tin nhắn Zalo ngay. Loa phường cũng phát liên tục. Nhờ thế mà hôm trước có tin áp thấp nhiệt đới, cả chợ đã chủ động kê cao hàng hóa, không ai bị động cả”, bà Trần Thu Hà, một tiểu thương tại Minh Kha chia sẻ.

Hàng năm, các cơ quan thông tấn báo chí thực hiện hàng trăm phóng sự, trong đó có những loạt bài chất lượng cao như "Chủ động ứng phó với thiên tai bão lũ", giúp nâng cao nhận thức người dân một cách trực quan nhất. Các tài liệu tuyên truyền không còn là văn bản khô cứng mà được chuyển thể thành tờ rơi, tranh ảnh, video clip dễ hiểu, phát đến tận tay những đối tượng dễ bị tổn thương như người già, người khuyết tật.

Trong kế hoạch số 213 của UBND TP Hải Phòng năm 2025, cụm từ được nhắc đến nhiều nhất là "bốn tại chỗ". Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, trên toàn thành phố, 100% số xã, phường, thị trấn (bao gồm cả các xã mới sáp nhập từ Hải Dương) đã thành lập và duy trì đội xung kích phòng chống thiên tai.

Tại xã Thanh Quang (thuộc huyện Thanh Hà cũ), nơi được chọn làm mô hình điểm đại diện cho Đồng bằng sông Hồng, đội xung kích không chỉ có tên trong danh sách. Họ là những thanh niên lực lưỡng, dân quân tự vệ, được trang bị đầy đủ áo phao, đèn pin, loa cầm tay và kỹ năng sơ cấp cứu.

"Năm ngoái, nhờ nguồn hỗ trợ từ Quỹ cộng đồng phòng tránh thiên tai (hơn 1,2 tỷ đồng), xã chúng tôi đã xây dựng được bể bơi để dạy bơi cho trẻ em và mua sắm trang thiết bị cứu hộ. Mỗi khi có báo động bão, đội xung kích chia làm các tổ nhỏ, đến từng nhà dân yếu thế để chằng chống cửa nẻo. Chúng tôi thuộc làu từng ngõ ngách, biết nhà bà cụ Tám ở cuối thôn đi lại khó khăn, nhà anh Ba ở ven sông có con nhỏ... để ưu tiên sơ tán trước. Đó chính là 'lực lượng tại chỗ' hiệu quả nhất”, anh Phạm Văn Hùng, một thành viên Đội xung kích xã Thanh Quang, kể lại.

Không chỉ dừng lại ở lý thuyết, Hải Phòng đã nâng tầm công tác diễn tập. Tháng 5/2025, trong khuôn khổ hợp tác DMEA, thành phố đã phối hợp với Vệ binh Quốc gia Hoa Kỳ tổ chức một cuộc diễn tập quy mô lớn chưa từng có.

Kịch bản không chỉ là bão lũ thông thường. Các lực lượng phải đối mặt với tình huống giả định: Mưa lớn gây sạt lở đất, dẫn đến lật tàu hỏa và rò rỉ hóa chất độc hại tại một khu công nghiệp ven đê.

"Cuộc diễn tập này buộc chúng tôi phải phối hợp đa ngành: quân đội cứu hộ, y tế cấp cứu nạn nhân nhiễm độc, tài nguyên và môi trường xử lý hóa chất, và chính quyền địa phương sơ tán dân. Phía Hoa Kỳ đã chia sẻ những kinh nghiệm quý báu về thiết lập mạng lưới liên lạc khi địa hình bị chia cắt. Qua đó, chúng tôi tự tin hơn khi đối mặt với những thảm họa phức tạp”, một lãnh đạo phường Đồ Sơn chia sẻ.

Những ngày tháng 12/2025, đi dọc tuyến đê biển vừa được nâng cấp, nhìn những cánh đồng lúa vừa gặt, những cánh đồng trồng cây vụ đông và những con tàu bình yên neo đậu tại cảng cá, chúng tôi cảm nhận được sự an tâm lan tỏa. Thiên nhiên vẫn luôn biến ảo khôn lường. Không ai dám khẳng định sẽ chiến thắng tuyệt đối trước thiên nhiên. Nhưng với sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ UBND TP. Hải Phòng, với hàng nghìn tỷ đồng đầu tư vào hạ tầng, với sự hỗ trợ của công nghệ quốc tế và quan trọng nhất là sự đồng lòng của cả hệ thống chính trị cùng người dân, Hải Phòng đang chứng minh bản lĩnh của một thành phố Cảng kiên cường.

Mỗi người dân Hải Phòng hôm nay, từ cụ già ở huyện đảo đến em nhỏ ở xã nông thôn mới kiểu mẫu, đều hiểu rằng: “Chủ động ứng phó không chỉ để giảm thiểu thiệt hại, mà là để bảo vệ cuộc sống bình yên, bảo vệ khát vọng vươn ra biển lớn của thành phố trong kỷ nguyên mới”. Hải Phòng năm 2025, không chỉ là thành phố của những cây cầu, mà còn là thành phố của những "lá chắn thép" vững chãi trước mọi cuồng phong, trước những biến đổi khó lường của thiên nhiên.