Việc sáp nhập Đắk Lắk và Phú Yên để hình thành tỉnh Đắk Lắk mới đánh dấu một bước ngoặt chiến lược, tạo nên một thực thể kinh tế - xã hội có quy mô và tiềm năng vượt trội. Với diện tích 18.096 km² và dân số 2,8 triệu người, trung tâm hành chính tại TP. Buôn Ma Thuột, tỉnh mới này hứa hẹn sẽ trở thành động lực phát triển mới của khu vực.
Những mảnh ghép riêng lẻ
Trước sáp nhập, Đắk Lắk có diện tích 13.000 km², dân số 1,93 triệu người. Năm 2024, GRDP của tỉnh đạt 141.362 tỷ đồng, tăng 4,13%, chủ yếu nhờ vào lĩnh vực nông nghiệp, đặc biệt là cây cà phê (sản lượng khoảng 450.000 tấn/năm, kim ngạch xuất khẩu đạt khoảng 1 tỷ USD). Đắk Lắk sở hữu 700.000 ha đất bazan màu mỡ, rất lý tưởng để phát triển các loại cây công nghiệp. Hệ thống giao thông nội tỉnh tương đối phát triển với 7 tuyến quốc lộ và sân bay Buôn Ma Thuột.
Tỉnh cũng có tiềm năng lớn về năng lượng tái tạo với nhiều dự án điện gió, điện mặt trời. Tuy nhiên, Đắk Lắk vẫn thiếu vắng cảng biển, đường sắt và hạ tầng logistics hiện đại, gây khó khăn cho xuất khẩu. Mặc dù du lịch sinh thái và văn hóa có tiềm năng nhưng chưa được khai thác hiệu quả do hạ tầng yếu kém.
Đối với Phú Yên, tỉnh sở hữu 189 km đường bờ biển và đóng vai trò là một trong những trụ cột của kinh tế biển khu vực. Với diện tích 5.060 km² và dân số khoảng 880.000 người, GRDP năm 2024 của tỉnh đạt 62.597 tỷ đồng, tăng trưởng 6,17%. Kinh tế biển nổi bật với ngành thủy sản (sản lượng cá ngừ đại dương khoảng 40.000 tấn/năm) và cảng Vũng Rô (50.000 DWT). Du lịch biển với các danh thắng như Gành Đá Đĩa và Tháp Nhạn thu hút đông đảo du khách. Phú Yên có hệ thống giao thông tương đối đa dạng, gồm quốc lộ 1A, tuyến đường sắt Bắc – Nam và sân bay Tuy Hòa. Tuy nhiên, tỉnh vẫn đối mặt với một số hạn chế như quy mô kinh tế còn nhỏ, thu hút FDI thấp và hệ thống giao thông theo trục Đông – Tây chưa phát triển.
Cả hai tỉnh đều phụ thuộc nhiều vào nông nghiệp, dễ bị tổn thương trước tác động của biến đổi khí hậu (hạn hán tại Đắk Lắk, lũ lụt tại Phú Yên) và cùng chung thách thức về thiếu hụt lao động có tay nghề cao. Hạ tầng giao thông kết nối giữa hai địa phương còn thiếu đồng bộ, đặc biệt là tuyến quốc lộ 29 đã xuống cấp, ảnh hưởng đến khả năng giao thương. Quy mô kinh tế còn nhỏ lẻ khiến cả Đắk Lắk và Phú Yên chưa thực sự tạo được sức bật trên bản đồ kinh tế Việt Nam.
Sức mạnh cộng hưởng, tiềm năng bứt phá
Việc sáp nhập sẽ hình thành một tỉnh Đắk Lắk mới với GRDP khoảng 203.959 tỷ đồng, tăng trưởng khoảng 5%. Điều này hứa hẹn một sự kết hợp mạnh mẽ giữa nông nghiệp Tây Nguyên và kinh tế biển duyên hải.
Trung tâm hành chính của tỉnh Đắk Lắk mới đặt tại TP. Buôn Ma Thuột. Ảnh: Tuấn Trần.
Nông nghiệp vẫn đóng vai trò chủ đạo với sản lượng cà phê lớn, cùng với thủy sản và lúa. Công nghiệp chế biến và logistics biển được kỳ vọng phát triển mạnh mẽ nhờ Khu kinh tế Nam Phú Yên và cảng Vũng Rô. FDI dự kiến đạt 527,64 triệu USD vào năm 2024, tập trung vào năng lượng tái tạo và công nghiệp, thúc đẩy chỉ số sản xuất công nghiệp (IIP) tăng 6,5%.
Hành lang Đông – Tây được chú trọng phát triển với việc nâng cấp quốc lộ 29, xây dựng cao tốc Đắk Lắk – Phú Yên (190 km) và đường sắt Buôn Ma Thuột – Tuy Hòa (169 km), rút ngắn đáng kể thời gian di chuyển giữa hai khu vực. Sự kết nối với các tuyến cao tốc Bắc – Nam, hầm Đèo Cả, và các cửa khẩu quốc tế sẽ mở rộng giao thương, đưa hàng hóa vươn ra khu vực và thế giới.
Dân số khoảng 2,8 triệu người, với khoảng 1,6 triệu lao động, tạo nguồn nhân lực dồi dào cho phát triển kinh tế. Tỷ lệ đô thị hóa dự kiến tăng từ 30% lên 55-60% vào năm 2030, với 13 đô thị, bao gồm 4 đô thị biển.
Với bờ biển dài 189 km, cảng Vũng Rô, Khu kinh tế Nam Phú Yên, cùng với cảng cạn ICD Đông Hòa và các tuyến cao tốc, tỉnh mới sẽ trở thành "điểm vàng" cho phát triển kinh tế biển, bất động sản công nghiệp và logistics. Du lịch cũng sẽ được hưởng lợi lớn từ sự kết hợp giữa rừng (hồ Lắk), biển (Gành Đá Đĩa) và văn hóa đa dạng (cồng chiêng UNESCO, Tháp Nghinh Phong), dự kiến thu hút 5,1 triệu lượt khách với doanh thu 8.708 tỷ đồng. Tiềm năng Công viên Địa chất UNESCO sẽ mở ra cơ hội phát triển du lịch văn hóa và sinh thái tầm cỡ quốc tế.
Thách thức và triển vọng
Mặc dù có nhiều tiềm năng, tỉnh Đắk Lắk mới cũng đối mặt với không ít thách thức. Chênh lệch phát triển giữa khu vực Tây Nguyên (chủ yếu nông nghiệp) và ven biển (du lịch, kinh tế biển) là một trong những thách thức lớn nhất.
Hạ tầng chưa đồng bộ, đặc biệt là quốc lộ 29 xuống cấp và vấn đề nạo vét luồng sông Ba, cần được giải quyết triệt để. Biến đổi khí hậu với hạn hán và lũ lụt vẫn là mối lo thường trực. Bên cạnh đó, quản lý hành chính sau sáp nhập, đặc biệt là thủ tục đất đai và bố trí cán bộ, cũng đòi hỏi sự đồng bộ và linh hoạt.
Tuy nhiên, với diện tích lớn thứ 3 Việt Nam và GRDP đầy hứa hẹn, tỉnh Đắk Lắk mới có tiềm năng trở thành một trong những cực tăng trưởng quan trọng của đất nước, có nhiều lợi thế trong việc thu hút các nhà đầu tư lớn trong và ngoài nước. Sự kết hợp giữa thế mạnh về nông nghiệp công nghệ cao, năng lượng tái tạo, kinh tế biển, logistics và du lịch sẽ tạo ra một bức tranh kinh tế đa dạng và bền vững.
