Hướng thoát nghèo từ những đồi cam đường

Hành trình tìm hướng thoát nghèo

Những đồi ở phường Phượng Sơn, tỉnh Bắc Ninh, đầu đông gió heo may se lạnh, được bao phủ bạt ngàn màu đỏ cam của cam đường đang mùa vào ngọt, chúng tôi tìm đến gia đình chị Lâm Thị Bình, tổ dân phố Trại 3. Chị Bình niềm nở: “Tôi vẫn nhớ như in cái năm 2013, năm mà vợ chồng tôi quyết định “đánh cược” số phận gia đình, chặt bỏ hoàn toàn vải thiều, cây cứu đói của vùng huyện Lục Ngạn cũ để chuyển sang trồng cam”.

“Vải bấp bênh quá, được mùa rớt giá, được giá thì mất mùa, công chăm nhiều”, chị kể lại. Từ những buổi sinh hoạt của Hội phụ nữ của thôn, xã, nói nhiều về chuyển đổi cây trồng, cải thiện kinh tế nông hộ, mô hình cây ăn quả mới, cây có múi. Cộng thêm tìm hiểu trên mạng internet, những video nông nghiệp trên youtube, vợ chồng chị Lâm Thị Bình bén duyên với cam đường. Chị mạnh dạn chặt toàn bộ hơn 3 ha cây vải thiều, chuyển sang trồng cam đường - thứ quả khi đó còn ít người ở vùng này trồng.

Ban đầu, chị trồng bằng cây cam giống, nhưng thất bại liên tiếp. Không chùn bước, vợ chồng chị Bình đi các nơi để học hỏi. Buổi tối, vợ chồng chị dành thời gian lên mạng học kỹ thuật, ngày đi hỏi những người quen trồng cây có múi, rồi tự rút kinh nghiệm từ những lần thất bại.

Đến năm 2016, hai vợ chồng chị Bình chuyển sang ghép cam đường trên gốc bưởi, nâng sức sống, sức chống chịu và tuổi thọ của cây. Từ đó, vườn cam như “lên hương”, mạnh cây, khỏe lá, quả to đều, ngọt.

Những ngày đầu, gia đình chị phải trả hàng chục triệu đồng thuê người Văn Giang lên làm kỹ thuật nhưng kết quả không được như mong muốn. Cũng từ đó, chị và chồng, anh Từ Văn Sảng, quyết tâm tự học, tự làm, tự đứng vững. “Mất rồi mới sáng mắt ra, đi học rồi tự làm mới biết mình sai ở đâu”, chị Bình chia sẻ.

Kỷ luật, tỉ mỉ chính là kỹ thuật

Trồng cam đường được chị Bình gọi là nghề “yêu cây”, bởi chỉ cần chệch kỹ thuật một bước, cả vụ có thể thất bại. Quan trọng nhất là giai đoạn ủ hoa và giữ quả non, thời điểm cây dễ rụng quả chỉ trong một đêm.

Hai vợ chồng chị Bình áp dụng kỹ thuật cắt nước, tạo ức chế, kết hợp tỉa cành chính xác. Chính nhờ cách làm bài bản mà những chùm hoa dài “như đuôi trâu” dày đặc luôn xuất hiện đúng thời điểm.

Để cây luôn “trẻ hóa”, mỗi năm gia đình chỉ cho ra quả trên khoảng 1,5 ha, còn 1,5 ha còn lại hạ tán, cắt toàn bộ cành sau thu hoạch từ mùng 5 đến mùng 10 Tết. Cách làm này giúp cây hồi sức, tích dinh dưỡng cho vụ sau, giữ năng suất ổn định nhiều năm liền.

Chị Bình chỉ dùng phân hữu cơ: phân trâu bò hoai, ngô, đỗ sống, phối trộn kích rễ. Chị cho biết: “Cam ưa hữu cơ, ăn sạch thì sống lâu, khi cam bắt đầu lên đường, mỗi gốc tôi bón 2 kg ngô sống không ủ, giúp quả ngọt hơn.Chính quy trình hữu cơ khiến cây khỏe, hạn chế sâu bệnh tự nhiên”.

Nhện đỏ, chĩ vàng - hai kẻ thù hàng đầu của cam được phòng trừ bằng kỹ thuật phun sớm, đúng thời điểm, bảo đảm cách ly 3, 4 tháng trước ngày được thu hoạch.

Mùa vàng từ hơn 3 ha cam đường

Vụ thu hoạch kéo dài từ giữa tháng 10 âm lịch, khi cả vườn bắt đầu tỏa hương ngọt mát. Bình quân mỗi năm, gia đình thu khoảng 50-60 tấn cam, bán tại vườn với giá 55.000-60.000 đồng/kg cho thương lái; những lô cam đạt chuẩn đặc biệt, quả nhỏ, hơn 20 quả/kg, thường được bán lẻ tới 100.000-120.000 đồng/kg.

Sau khi trừ chi phí phân bón, thuốc, công chăm sóc và thuê nhân công, lợi nhuận ròng hơn 2 tỷ đồng/năm con số hiếm hộ nông dân nào đạt được khi chuyển đổi từ vải.

“Làm cam khó lắm, nhưng nếu làm đúng thì mỗi cây cũng như một sổ tiết kiệm”, chị Bình nói. Chi phí chăm sóc một cây mạnh có thể 400.000 đồng, nhưng cho ra 4,5-5 triệu đồng tiền quả.

Thách thức duy nhất là thiên tai. “Chỉ cần một trận lũ, nước ngập 2, 3 hôm như bão Yagi năm ngoái và lũ ảnh hưởng bão số 11 năm nay, khi quả đang lên đường là mất trắng”, chị nói. Nhưng dù rủi ro lớn, gia đình vẫn kiên trì với cam đường vì đầu ra vững, chất lượng ổn định và thương hiệu ngày càng được tin tưởng.

Nhân rộng mô hình - cùng nhau làm giàu

Những năm đầu chỉ có hai hộ trong thôn Trại 3 (nay là tổ dân phố Trại 3, phường Phượng Sơn) trồng cam là gia đình chị Bình và một hộ cạnh đó. Nhưng nay, trong khoảng 200 nóc nhà, hơn một nửa đã trồng cam đường. Đồi trại 3 giờ thành “xứ sở cam”.

Anh Sảng là người mang kỹ thuật đi khắp thôn, không chỉ dạy miễn phí cho bà con cách xử lý hoa, giữ quả mà còn đứng ra ghép mắt cho từng hộ. Anh còn hỗ trợ kỹ thuật cho hàng loạt địa phương ngoài tỉnh như Sơn La, Mộc Châu, Nghệ An, Cao Bằng, Lâm Đồng…, tất cả đều theo mô hình “kỹ thuật không đồng, chỉ tính tiền nhân công ghép”.

“Bà con cùng khá lên thì mình mới vui”, anh nói rõ triết lý làm nghề. Tỷ lệ ghép của đội anh luôn đạt 95%, nhờ dùng mắt ghép sạch, gốc khỏe và tính toán đúng thời tiết.

Thương lái thu mua cũng được anh chị kết nối, tạo thành chuỗi sản xuất, tiêu thụ tương đối ổn định. Nhờ đó, cam đường Phượng Sơn ngày càng có chỗ đứng trên thị trường, trở thành một trong những vùng cam tiêu biểu của Bắc Ninh mới.

Đến nay, cả hai vợ chồng vẫn không quên những năm đầu loay hoay, mất ăn mất ngủ vì cam rụng trắng vườn. Nhưng cũng chính những lần thất bại đó hun đúc ý chí làm giàu của họ.

Chị Bình nói: “Mình làm trước để bà con nhìn vào mà làm theo. Một cánh tay thì yếu, nhiều cánh tay thì thành sức mạnh”.

Giữa những đồi cam đang óng mật, câu chuyện của vợ chồng chị Bình, anh Sảng không chỉ là chuyện đổi cây, đổi nghề. Đó là câu chuyện về tinh thần học hỏi, tự làm chủ kỹ thuật, và quan trọng nhất: chia sẻ để cộng đồng cùng phát triển cùng làm giàu bền vững.