Hải sản từ 12 nghề cá có nguy cơ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ

12 nghề cá không được công nhận tương đương

Thông tin từ Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), cho hay, mới đây, Thương vụ Việt Nam tại Mỹ đã nhận được thông tin từ Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội thông báo về phán quyết cuối của của Cục Quản lý Đại dương và Khí quyển quốc gia Mỹ (NOAA).

Trong phán quyết này, NOAA từ chối công nhận tương đương một số nghề cá theo Đạo luật Bảo vệ động vật biển có vú (MMPA). Điều này dẫn tới khả năng các loại hải sản Việt Nam được khai thác từ những nghề cá này, có thể sẽ bị cấm nhập khẩu vào Mỹ kể từ ngày 1/1/2026.

Theo báo cáo cuối cùng của NOAA/NMFS (Mỹ) về đánh giá “tính tương đồng” theo MMPA đối với nghề cá của Việt Nam, các nghề cá của Việt Nam được công nhận tương đương gồm: nghề đánh bắt mực các loại bằng lưới (rút/rơi), lưới kéo tầng đáy; nghề đánh bắt cá cơm, cá trích/cá mòi bằng lưới vây; nghề đánh bắt cá ngừ vây vàng, cá ngừ mắt to bằng câu tay, câu cần; nghề đánh bắt bạch tuộc bằng bẫy bạch tuộc; nghề đánh bắt cá cơm, cá trích/cá mòi bằng lưới vây; nghề đánh bắt lươn biển bằng lưới kéo tầng đáy; nghề đánh bắt cá ngừ vây vàng, ngừ mắt to, ngừ vằn, cá kiếm… bằng câu tay, câu cần, câu vàng; nghề đánh bắt tôm biển bằng lưới kéo đáy; nghề đánh bắt cá thu cá ngừ bằng lưới vây; nghề đánh bắt mực các loại bằng câu tay, lưới vây, lưới kéo; nghề đánh bắt cá cam/cá hồng cam bằng lưới kéo tầng đáy…

12 nghề cá Việt Nam không được công nhận tương đương với quy định của Mỹ gồm: nghề đánh bắt cá mú bằng lưới rê, lưới kéo đáy; nghề đánh bắt cua ghẹ và giáp xác khác bằng lưới rê, lưới kéo, lưới bẫy/trạm; nghề đánh bắt mực nang, cá đáy, cá bơn, cá mú, cá đối, cá hồng, cá thờn bơn bằng lưới rê, câu vàng, lưới kéo; nghề đánh bắt cá nục heo bằng lưới rê, câu vàng (nghề cá nổi); nghề đánh bắt tôm hùm bằng lưới rê đáy; nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê, lưới vây; nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê, lưới vây; nghề đánh bắt cá đối bằng lưới rê đáy; nghề đánh bắt cá thu bằng lưới rê tầng giữa; nghề đánh bắt cá nổi, cá ngừ bằng lưới rê; nghề đánh bắt cá ngừ mắt to, ngừ vằn, ngừ vây vàng bằng lưới rê tầng giữa, lưới vây mặt nước; nghề đánh bắt cá cờ, cá kiếm bằng lưới rê tầng giữa, câu tay.

Theo VASEP, những lý do chính cho việc không tương đương bao gồm sự hiện diện của các loài động vật có vú biển có nguy cơ tuyệt chủng (như cá heo,…) trong các ngư trường sử dụng ngư cụ có nguy cơ tác động cao, cùng với việc thiếu giám sát và báo cáo toàn diện về việc đánh bắt không chủ đích.

Ảnh hưởng lớn tới xuất khẩu thủy sản

Các quốc gia có nghề cá bị từ chối kết quả tương đương sẽ bị cấm nhập khẩu thủy sản và sản phẩm thủy sản từ các nghề cá đó vào Mỹ kể từ ngày 1/1/2026 và có thể nộp lại đơn xin kết quả so sánh cho các ngành thủy sản bị ảnh hưởng bất kỳ lúc nào sau ngày 1/1/2026.

Vì vậy, VASEP nhận định, việc Mỹ từ chối tương đương đối với 12 nghề cá của Việt Nam chắc chắn sẽ ảnh hưởng nặng nề đến ngành thủy sản Việt Nam với các tác động trực tiếp và gián tiếp.

Tác động trực tiếp là sẽ làm sụt giảm mạnh kim ngạch xuất khẩu hải sản, nguy cơ mất thị trường Mỹ đối với hải sản Việt Nam (kim ngạch khoảng 500 triệu USD/năm), vì phần lớn các loài hải sản xuất khẩu sang Mỹ thuộc các nghề cá không được công nhận tương đương.

Trong số các loại hải sản không được công nhận tương đương, cá ngừ là loài xuất khẩu chủ lực và chiếm tỷ trọng lớn nhất. Năm 2024, tổng giá trị xuất khẩu cá ngừ của Việt Nam đạt gần 1 tỷ USD, trong đó riêng xuất khẩu sang thị trường Mỹ đạt 387 triệu USD. Các loài khác cũng có giá trị xuất khẩu đáng kể như: mực, cá thu, cá nục, cá mú, cá hồng…

Xuất khẩu hải sản sụt giảm sẽ ảnh hưởng trực tiếp đến sinh kế và việc làm của hàng trăm nghìn ngư dân khai thác biển và công nhân trong các nhà máy.

Tác động gián tiếp là ảnh hưởng tiêu cực đến toàn chuỗi cung ứng thủy sản cũng như nguy cơ làm suy giảm uy tín thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Bên cạnh đó, nguồn cung nguyên liệu được phép xuất khẩu sang Mỹ từ 2026 cũng sẽ giảm mạnh do nhiều nước, vùng lãnh thổ đang cung cấp nguyên liệu hải sản cho Việt Nam (cá ngừ nguyên liệu nhập khẩu chiếm tới 75-80% cá ngừ xuất khẩu sang Mỹ) như Philippines, Indonesia, Malaysia, Hàn Quốc, Đài Loan... cũng nằm trong danh sách các quốc gia bị từ chối kết quả tương đương đối với một số nghề cá.

Hải sản khai thác của Việt Nam sẽ bị suy yếu năng lực cạnh tranh đối với sản phẩm tương tự từ các quốc gia, vùng lãnh thổ đã được Mỹ công nhận tương đương với tất cả các nghề cá, như Thái Lan và nhiều quốc đảo. Hình ảnh quốc gia cũng bị ảnh hưởng trong lĩnh vực bảo tồn, phát triển môi trường bền vững...

Những giải pháp tháo gỡ

Trước tình hình đó, ông Nguyễn Hoài Nam, Tổng Thư ký VASEP cho biết, ngày 10/9, Hiệp hội đã có công văn gửi lãnh đạo Bộ NN-MT và các bộ, ngành liên quan.

Theo đó, VASEP kiến nghị Bộ NN-MT báo cáo Thủ tướng Chính phủ và đề nghị Thủ tướng giao Bộ Ngoại giao tìm kiếm, chủ trì thuê tư vấn Mỹ (chuyên gia có uy tín, luật sư hoặc cán bộ NOAA về hưu) để hỗ trợ Việt Nam thực hiện các công việc cần thiết, nhằm giải quyết cả các vấn đề kỹ thuật và và công tác vận động tại Hoa Kỳ.

Chủ trì thành lập tổ công tác liên ngành (với sự tham gia của Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương và hiệp hội ngành hàng) để rà soát toàn diện hồ sơ nghề cá, xây dựng kế hoạch ứng phó tổng thể với phán quyết của NOAA.

Thực hiện rà soát và hoàn thiện các quy định, chính sách về quản lý nghề cá, đặc biệt là các vấn đề liên quan đến việc giám sát và báo cáo tình trạng đánh bắt ngẫu nhiên thú biển để chuẩn bị các nội dung kỹ thuật đáp ứng các yêu cầu của NOAA ghi rõ trong công thư ngày 26/8/2025 gửi Cục Thủy sản và Kiểm ngư - nhằm chuẩn bị cho việc đề nghị đánh giá lại sau ngày 1/1/2026.

Trao đổi, đề nghị NOAA làm rõ và hướng dẫn cụ thể nhiều vấn đề liên quan đến hồ sơ, chứng từ, cơ chế, thời hạn, danh mục sản phẩm mà ngành hàng và cộng đồng doanh nghiệp đang rất quan tâm và lúng túng.

Phối hợp với Bộ Ngoại giao, Bộ Công Thương trao đổi làm việc với NOAA để cung cấp các hỗ trợ kỹ thuật cụ thể (như hướng dẫn quy trình tuân thủ, đào tạo giám sát đánh bắt ngẫu nhiên…), và đề nghị cơ chế chuyển tiếp hoặc giảm nhẹ tác động đối với các loài hải sản chủ lực của Việt Nam.

Đồng thời, VASEP cũng đã đề nghị các doanh nghiệp hải sản hội viên phối hợp chặt chẽ và thường xuyên với hiệp hội để thống nhất các kế hoạch hành động. Doanh nghiệp chủ động, tích cực trao đổi với các nhà nhập khẩu Mỹ, đề nghị họ có tiếng nói ủng hộ cho quá trình bổ sung hồ sơ đánh giá tương đương của Việt Nam, cũng như hỗ trợ việc kết nối, vận động NOAA và hướng dẫn thực thi.

Doanh nghiệp cần xây dựng các phương án, kịch bản để điều chỉnh sản xuất, nguyên liệu và thị trường trong bối cảnh Mỹ sẽ tạm dừng nhập khẩu các mặt hàng quan trọng trong nhóm 12 nghề cá không được công nhận tương đương.