Bởi lẽ, về mặt lịch sử, sau thất bại của cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương vào năm 1855 thì họ hàng Cao Bá Quát của đã bị vua Tự Đức ra lệnh “tru di tam tộc”.
Thí sinh Cao Bá Hưng
Ở tuổi 18, thí sinh Cao Bá Hưng chỉ có thể giải thích đơn giản: “Không phải riêng nhà tôi là hậu duệ Cao Bá Quát đâu, còn nhiều gia đình khác nữa. Tôi cũng biết ý kiến đặt vấn đề rằng trong lịch sử thì Cao Bá Quát bị triều đình bắt giữ và tru di tam tộc thì làm sao mà có Cao Bá Hưng được.
Nói đúng ra thì cụ Cao Bá Quát có rất nhiều vợ, và truy ra điều này hơi khó vì cụ là người thích lang thang phiêu bạt. Chuyện này trong gia đình tôi ai cũng biết và tôi không phải là người rõ/ hiểu sâu nhất. Tôi có ông nội là nhà sử học, tình cờ tôi cũng biết cả chuyện trước đời cụ Cao Bá Quát thì tổ tiên tôi là cụ Cao Lỗ”.
Còn ông nội của thí sinh Cao Bá Hưng là cụ Cao Bá Nghiệp cho rằng: “Sau khi ra lệnh tru di tam tộc dòng họ Cao Bá Quát, nhà Nguyễn làm một cuộc hành hình những người họ Cao này ở Phú Thị, Gia Lâm. Ngay lúc đó thì có ông Cao Bá Bính đem quân về giải vậy họ Cao, làm cho mọi người tứ tán đi khắp nơi. Có những người chạy vào nam, thay tên đổi họ, không còn dùng chữ Cao Bá nữa mà dùng Lê Cao, Trần Cao, Nguyễn Cao... chạy vào đến tận Cà Mau. Tuy vậy, khi mất thì trên mộ đều ghi là hậu duệ Cao Bá Quát. Về trực hệ thì tôi là con của nhà văn Thao Thao tức Cao Bá Thao”.
Tất nhiên, những lý lẽ như “cụ Cao Bá Quát có rất nhiều vợ” hoặc “mọi người tứ tán đi khắp nơi” chỉ có thể mang tính tham khảo, chứ không đủ thuyết phục hoàn toàn về mặt khoa học. Nếu cứ căn cứ vào họ và chữ lót Cao Bá mà suy ra là dòng dõi Cao Bá Quát thì e rằng hơi khiên cưỡng. Bởi lẽ, Cao Bá Quát có người em song sinh là Cao Bá Đạt (1809-1855), nhưng cha ruột là Cao Huy Sâm (1784-1850) và ông nội là Cao Huy Thiềm (1761-1821).
Thời phong kiến, đã bị “tru di tam tộc” thì rất khó ai trong dòng họ có thể trốn thoát. Con ruột của Cao Bá Đạt là nhà thơ Cao Bá Nhạ, dù chỉ là cháu của Cao Bá Quát, cũng bị bắt giam và chết trong ngục.
Tên tuổi và sự nghiệp tiền nhân cũng là một thứ tài sản quý giá của con cháu. Thế nhưng, muốn làm sáng tỏ góc khuất trong lịch sử của một nhân vật, cần phải căn cứ vào gia phả mang đầy đủ cứ liệu chính xác, chứ không thể “nghe nói” hoặc “dò hỏi” một cách chung chung. Bởi lẽ, với khoảng cách hơn một thế kỷ, thì đã có nhiều vật đổi sao dời, đặc biệt là các văn bản trước đây đều sử dụng chữ Hán- Nôm, nên muốn truy xuất nguồn gốc dòng họ càng phải nghiêm cẩn hơn!
