Thanh tra Chính phủ vừa ban hành Kết luận số 375/KL-TTCP về việc thanh tra các dự án có khó khăn, vướng mắc tại Bộ Xây dựng. Trong đó, Thanh tra Chính phủ đã “vạch ra” nhiều sai phạm tại dự án Đầu tư xây dựng tuyến cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn theo hình thức hợp đồng BOT (dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn).
Dự án BOT Bắc Giang – Lạng Sơn được Bộ Giao thông vận tải (nay là Bộ Xây dựng) phê duyệt năm 2015, với tổng mức đầu tư hơn 12.188 tỷ đồng, do Công ty Cổ phần BOT Bắc Giang - Lạng Sơn thực hiện bao gồm hai hợp phần: hợp phần QL1 tăng cường mặt đường QL1, đoạn từ KM1+800 - Km106+500, có chiều dài khoảng 110km; hợp phần cao tốc Bắc Giang - TP. Lạng Sơn đoạn Km45+100 - Km108+500. Tổng mức đầu tư toàn Dự án hơn 12.189 tỷ đồng, hình thức hợp đồng xây dựng, kinh doanh, chuyển giao (BOT), nhà đầu tư thu hồi vốn qua trạm thu phí.
Tính sai chi phí hàng trăm tỷ đồng
Qua thanh tra, Thanh tra Chính phủ nhận thấy Bộ Giao thông vận tải đã phê duyệt đầu tư dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn khi chưa lập lại báo cáo đánh giá tác động môi trường là không đúng với quy định của Luật Bảo vệ môi trường; đồng thời ban hành quyết định phê duyệt dự án đầu tư trước khi có ý kiến của Bộ Tài chính về vị trí trạm thu phí trên QL1 là chưa phù hợp với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ tại Văn bản số 2167/TTg-KTN ngày 30/10/2024 của Văn phòng Chính phủ.
Thanh tra Chính phủ đã phát hiện dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn tính toán sai chi phí xây dựng hàng trăm tỷ đồng. Ảnh: Trâm Anh.
Đặc biệt, trong quá trình lập, thẩm định, phê duyệt tổng mức đầu tư của dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn đã tính sai một số chi phí xây dựng như: Tính 2 lần chi phí tại hạng mục đất đắp; Áp sai đơn giá dầu mazut; Tính thừa chi phí lớp nhựa dính bám đối với đoạn cao tốc Km45+100 – Km108+500; Tính sai đơn giá bê tông nhựa rỗng, tính sai chi phí lắp đặt khối kê bê tông… Thanh tra Chính phủ xác định, việc tính sai chi phí xây dựng đã làm tăng không đúng giá trị tổng mức đầu tư hơn 309 tỷ đồng.
Tại Kết luận số 375, Thanh tra Chính phủ cũng chỉ ra nguyên nhân dẫn đến khó khăn, vướng mắc của dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn là do “Liên danh tư vấn thiết kế TEDI-VECC dự báo lưu lượng xe không chính xác, tính lượng xe tăng đột biến bắt đầu từ năm 2020 tăng 131-186% so với năm 2019; sự tăng trưởng đột biến lưu lượng xe không có báo cáo nguyên nhân, trong khi tốc độ tăng trưởng lưu lượng giai đoạn 2020 – 2024 chỉ được dự báo ở mức 3,85% - 5,44%/năm”.
Về việc lựa chọn nhà đầu tư, thương thảo, ký hợp đồng tại dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn, Thanh tra Chính phủ đã phát hiện trong giai đoạn Bộ Giao thông vận tải là cơ quan Nhà nước có thẩm quyền, Bộ này đã ký hợp đồng dự án với nhà đầu tư với một số nội dung không phù hợp với nội dung trong hồ sơ yêu cầu, hồ sơ đề xuất, kết quả đàm phán hợp đồng, quyết định phê duyệt kết quả lựa chọn nhà đầu tư, dự án đầu tư được phê duyệt. Ký hợp đồng dự án khi nhà đầu tư chưa đảm bảo đáp ứng yêu cầu về tài chính để thực hiện (chưa góp đủ vốn điều lệ theo quy định), vi phạm Luật Đấu thầu.
Ngày 25/5/2018, Bộ Giao thông vận tải và UBND tỉnh Lạng Sơn ký biên bản bàn giao cơ quan Nhà nước có thẩm quyền từ Bộ Giao thông vận tải sang cho UBND tỉnh Lạng Sơn. Sau đó, tỉnh Lạng Sơn và các nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án ký 6 phụ lục hợp đồng điều chỉnh liên quan đến dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn. Về việc này, Thanh tra Chính phủ phát hiện khi ký hợp đồng, UBND tỉnh Lạng Sơn chưa thực hiện đầy đủ quy trình điều chỉnh dự án theo Nghị định số 150/2015 của Chính phủ.
Trong giai đoạn đầu thực hiện dự án 2015 - 2018, việc huy động vốn của doanh nghiệp dự án, nhà đầu tư góp vốn thành lập doanh nghiệp thực hiện dự án không đúng với quyết định phê duyệt dự án đầu tư. Các nhà đầu tư góp vốn thành lập doanh nghiệp thực hiện dự án không góp đủ vốn điều lệ trong thời hạn quy định .
“Nguyên nhân chủ yếu do nội bộ nhà đầu tư trong doanh nghiệp thực hiện dự án không ổn định, nhà đầu tư liên tục thay đổi tỷ lệ góp vốn, thay đổi thành viên trong liên danh dẫn đến chậm tiến độ của dự án", Thanh tra Chính phủ nêu rõ.
Quá trình triển khai hợp đồng BOT, các nhà đầu tư trong liên danh không ký được hợp đồng tín dụng với các ngân hàng đã có cam kết tài trợ vốn cho dự án như cam kết tài trợ vốn trong hồ sơ đề xuất. Nhà đầu tư đã phải đàm phán lại việc vay vốn với Ngân hàng Vietinbank. Việc phải đàm phán thay đổi ngân hàng cho vay vốn là nguyên nhân dẫn đến việc chậm huy động vốn vay, chậm tiến độ của dự án. “Trách nhiệm thuộc Công ty CP BOT Bắc Giang - Lạng Sơn”, Kết luận thanh tra nêu rõ.
Theo báo cáo của UBND tỉnh Lạng Sơn cho thấy, doanh nghiệp dự án đã trình cơ quan có thẩm quyền phê duyệt quyết toán vốn đầu tư dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn với giá trị 8.387 tỷ đồng. UBND tỉnh Lạng Sơn đã phê duyệt quyết toán với giá trị 8.161 tỷ đồng.
Qua thanh tra, Thanh tra Chính phủ phát hiện dự toán hoàn thành tính sai, tăng không đúng giá trị hơn 79,6 tỷ đồng. Doanh nghiệp dự án tính không chính xác một số nội dung, dẫn đến phải giảm trừ giá trị khi quyết toán vốn đầu tư dự án hơn 93,1 tỷ đồng.
“Dự án không đạt mục tiêu ban đầu, hiệu quả thấp, đến thời điểm thanh tra doanh thu không đạt so với phương án tài chính trong hợp đồng BOT và các phụ lục đã ký kết, dẫn đến doanh nghiệp dự án thu phí không đủ trả lãi, gốc vay ngân hàng”, kết luận thanh tra nêu.
Kiến nghị xử lý trách nhiệm
Với những sai phạm trên tại dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Xây dựng, Bộ Tài chính, UBND tỉnh Lạng Sơn tổ chức kiểm điểm để xử lý trách nhiệm và có hình thức xử lý nghiêm (bao gồm cả việc bồi thường thiệt hại nếu có) theo quy định đối với lãnh đạo các cơ quan qua từng thời kỳ.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị xử lý, kiểm điểm trách nhiệm nhiều đơn vị liên quan để xảy ra vi phạm tại dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn. Ảnh: Thế Anh.
Về xử lý kinh tế, Thanh tra Chính phủ đề nghị UBND tỉnh Lạng Sơn, nhà đầu tư, Công ty cổ phần BOT Bắc Giang - Lạng Sơn giảm trừ khi quyết toán vốn đầu tư dự án với giá trị hơn 98,7 tỷ đồng.
UBND tỉnh Lạng Sơn chỉ đạo Công ty Cổ phần BOT Bắc Giang - Lạng Sơn lấy ý kiến đơn vị xây dựng định mức là Viện Kinh tế (Bộ Xây dựng) để làm rõ việc áp dụng định mức được ban hành năm 2020 của tỉnh này. Đồng thời, UBND tỉnh Lạng Sơn phải tiến hành rà soát, quyết toán vốn đầu tư dự án đúng quy định đối với một số hạng mục, chi phí lãi vay trong thời gian xây dựng phải trừ tương ứng với chi phí xây dựng quyết toán không đúng.
Ngoài ra, UBND tỉnh Lạng Sơn phải trình cấp có thẩm quyền tháo gỡ khó khăn, vướng mắc của dự án theo quy định; phối hợp với nhà đầu tư, doanh nghiệp dự án hoàn thành các thủ tục về giao đất, bố trí nguồn vốn để chi trả kinh phí đền bù, giải phóng mặt bằng theo quy định pháp luật và hợp đồng BOT đã ký.
“Khi thực hiện kết luận thanh tra, trường hợp phát hiện vi phạm pháp luật hình sự, gây thiệt hại tiền, tài sản của Nhà nước thì chuyển thông tin, hồ sơ vụ việc, tài liệu liên quan đến cơ quan điều tra xem xét, xử lý theo quy định”, Thanh tra Chính phủ kiến nghị.
Dự án BOT Bắc Giang - Lạng Sơn được khởi công từ năm 2015, tuy nhiên do các nhà đầu tư của giai đoạn đó yếu kém về nguồn lực và năng lực quản trị nên đã bị chậm tiến độ gần 2 năm. Sau đó, năm 2017, Tập đoàn Đèo Cả đã tham gia “giải cứu” dự án này. Tháng 3/2018, hợp phần QL1 đã hoàn thành đưa vào khai thác; ngày 29/9/2019, cao tốc Bắc Giang - Lạng Sơn được thông xe. Hiện Công ty Cổ phần BOT Bắc Giang - Lạng Sơn là thành viên của Tập đoàn Đèo Cả.
