Chuyển đổi xe xăng sang xe điện: Cần đảm bảo lợi ích người dân

Ô nhiễm không khí tại các đô thị lớn ngày càng nghiêm trọng, việc chuyển đổi sang phương tiện xanh, đặc biệt là xe điện, đã trở thành yêu cầu cấp bách. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, để chính sách này đi vào cuộc sống, điều quan trọng là phải đảm bảo lợi ích và sinh kế của người dân.

PGS.TS Nguyễn Đình Thọ - Phó Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường nhấn mạnh rằng, các biện pháp giảm phát thải phải được thiết kế sao cho công bằng và khả thi. Ông phân tích, một chiếc xe máy hay ô tô là tài sản lớn, nhiều người dân ở Hà Nội hay TP.HCM phải mất 10-20 năm mới mua được. Nếu ngay lập tức cấm sử dụng phương tiện hiện tại, sinh kế của họ sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Theo ông Thọ, kinh nghiệm từ quốc tế cho thấy quá trình chuyển đổi chỉ có thể thành công khi đi kèm lộ trình rõ ràng và cơ chế hỗ trợ phù hợp. Điển hình như tại California, năm 1947, Ủy ban Kiểm soát Ô nhiễm không khí đã đề xuất các chính sách tín chỉ nhiên liệu. Các công ty xăng dầu sẽ phải trả tiền cho các công ty phát triển năng lượng sạch.

Một cơ chế khác là tín chỉ xe điện. Chẳng hạn, ở châu Âu, các xe ô tô có mức phát thải trên 95g carbon/km sẽ bị phạt 95 Euro cho mỗi gram vượt quá.

Bên cạnh đó, các chính sách hỗ trợ trực tiếp cũng rất quan trọng, ví dụ như California hỗ trợ 7.500 USD cho người dân mua xe điện và 7.500 USD cho các nhà sản xuất xe điện. Trung Quốc cũng hỗ trợ 4.500 USD cho mỗi xe điện. Những chính sách này giúp quá trình chuyển đổi diễn ra một cách công bằng, không bỏ lại người dân phía sau.

Tại Việt Nam, TP.HCM đang tiên phong xây dựng lộ trình phát triển khu vực phát thải thấp đến năm 2030. Một trong những kế hoạch trọng điểm là hỗ trợ 400.000 shipper chuyển đổi sang xe điện. Đây được coi là nhóm ưu tiên vì đặc thù công việc, mỗi ngày họ di chuyển 100 - 200 km, mức phát thải cao hơn nhiều so với người dân di chuyển trung bình 3 - 7 km. Việc tập trung hỗ trợ đúng đối tượng sẽ mang lại hiệu quả cắt giảm phát thải rõ rệt.

Tuy nhiên, để xe điện thực sự phát huy hiệu quả, theo PGS.TS Nguyễn Đình Thọ, Việt Nam cần giải quyết bài toán năng lượng. Hiện hệ số phát thải của lưới điện ở mức 0,65 - tương đương giai đoạn dịch COVID-19 - trong khi để xe điện “xanh” đúng nghĩa, con số này phải giảm xuống dưới 0,5, thậm chí 0,4. Điều đó đòi hỏi TP.HCM phải thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, như điện mặt trời áp mái hay điện gió ngoài khơi, đồng thời cải thiện hiệu quả vận hành của hệ thống điện.

Ở góc độ xã hội, các chính sách hỗ trợ tài chính, cơ chế đổi pin và khuyến khích tự nguyện đang được coi là giải pháp khả thi. Người dân chỉ có thể yên tâm chuyển đổi khi chi phí được san sẻ và hạ tầng trạm sạc được đầu tư đồng bộ.

Tiến sĩ Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới Không khí sạch Việt Nam cho rằng thách thức lớn nhất không chỉ nằm ở việc chuyển đổi phương tiện, mà còn ở hạ tầng và chính sách xã hội đi kèm. Ông nhận định: “Việc cấm hay hạn chế xe máy xăng không phải là giải pháp đơn giản, vì nó liên quan trực tiếp đến đời sống người dân. Cần có biện pháp hỗ trợ để giảm thiểu tác động tiêu cực”.

Theo ông Tùng, mỗi đô thị có đặc thù riêng, vì vậy Hà Nội và TP.HCM có thể áp dụng những lộ trình khác nhau. Tuy nhiên, điểm chung là phải dựa trên tính toán kỹ lưỡng về tính khả thi và hiệu quả. Quan trọng hơn, chuyển đổi sang xe điện phải song hành với phát triển hệ thống giao thông công cộng văn minh và hiện đại. Khi người dân có phương án di chuyển tiện lợi, chi phí hợp lý, họ sẽ sẵn sàng giảm phụ thuộc vào xe cá nhân – từ đó góp phần giảm cả ùn tắc lẫn ô nhiễm.

Một mối lo khác là nguy cơ ô nhiễm từ pin xe điện. Tuy nhiên, ông Tùng cho rằng, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ, tuổi thọ pin được kéo dài và khả năng tái chế được cải thiện đáng kể. “Luật Bảo vệ môi trường 2020 của Việt Nam cũng đã quy định rõ trách nhiệm của nhà sản xuất trong thu hồi, xử lý sản phẩm thải bỏ, bao gồm cả pin xe điện. Điều này tạo cơ sở pháp lý để pin đã qua sử dụng được quản lý an toàn, tránh lặp lại những lo ngại từng tồn tại với pin chì trước đây”, ông Hoàng Dương Tùng nhấn mạnh.