Cần đột phá sản xuất nông nghiệp an toàn, hữu cơ tại Lâm Đồng

Thời gian qua, nông nghiệp Lâm Đồng đã phát triển mạnh mẽ, tạo ra hàng trăm nghìn việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân. Tuy nhiên, mặt trái là việc lạm dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đang đe dọa nghiêm trọng đến chất lượng môi trường và tính bền vững của sản xuất.

Tồn dư thuốc bảo vệ thực vật trên nông sản không chỉ gây hại sức khỏe người tiêu dùng mà còn làm suy giảm chất lượng đất, nguồn nước, ảnh hưởng đến đa dạng sinh học. Điều này khiến nhiều lô hàng nông sản có nguy cơ bị trả về nếu vượt mức dư lượng tối đa cho phép (MRL), làm sụt giảm uy tín của thương hiệu nông sản Việt Nam.

Đơn cử ở lĩnh vực rau, hoa vốn là thế mạnh của Lâm Đồng, sản xuất vẫn còn manh mún, nhỏ lẻ, hệ thống kiểm soát chất lượng từ khâu trồng đến tiêu thụ còn nhiều bất cập. Cơ sở hạ tầng chưa đồng bộ, biến đổi khí hậu khiến sâu bệnh phát sinh phức tạp, nông dân phải phụ thuộc nhiều vào thuốc hóa học.

Theo TS Đinh Văn Phê, Viện Khoa học kỹ thuật Nông lâm nghiệp Tây Nguyên (WASI), đối với cây ăn trái, yêu cầu xuất khẩu ngày càng khắt khe. Cụ thể như chanh leo, sầu riêng, bơ tươi đang được thị trường quốc tế ưa chuộng. Nhưng nếu sản xuất nhỏ lẻ, không kiểm soát được dư lượng hóa chất, rất khó đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu.

Tại xã Kiến Đức (huyện Đắk R’lấp, Lâm Đồng), gia đình anh Nguyễn Văn Thế có hơn 2 ha cà phê xen canh với sầu riêng. Nhờ mô hình này, thu nhập của gia đình ổn định hơn những năm trước. Tuy vậy, anh Thế thừa nhận mặc dù đã hạn chế dùng thuốc bảo vệ thực vật và chuyển dần sang các chế phẩm sinh học nhiều hơn nhưng sâu bệnh vẫn khó kiểm soát. Nhiều lúc nếu không dùng thuốc hóa học thì nguy cơ mất mùa cao.

"Chúng tôi rất muốn bỏ hoàn toàn thuốc bảo vệ thực vật nhưng thời tiết mưa nhiều, độ ẩm cao khiến các loại sâu bệnh hại, nấm... xuất hiện liên tục, ảnh hưởng rất lớn đến mùa vụ nên đến nay bà con chưa thể chuyển hoàn toàn sang canh tác hữu cơ", anh Thế băn khoăn.

Câu chuyện của anh Thế phản ánh thực trạng chung của nhiều hộ nông dân trong tỉnh dù ý thức đã có  sự thay đổi nhưng để thoát khỏi sự phụ thuộc vào hóa chất cần sự hỗ trợ đồng bộ từ chính quyền, doanh nghiệp và các viện nghiên cứu. Khi nông dân được tiếp cận kiến thức, có đầu ra ổn định, họ sẽ mạnh dạn hơn trong việc sản xuất đảm bảo an toàn, bền vững.

Trước áp lực về năng suất và chất lượng, họ vẫn phải phụ thuộc vào hóa chất, dù đã có sự chuyển đổi từng bước. Thực tế khảo sát của ngành nông nghiệp cho thấy, tại nhiều vùng chuyên canh cà phê, hồ tiêu, cây ăn trái, nông dân thường sử dụng phân bón và thuốc bảo vệ thực vật cao hơn nhu cầu 10 - 20%. Điều này khiến đất bị thoái hóa, nguồn nước bị ảnh hưởng.

“Để giảm thiểu dư lượng hóa chất, cần quản lý đất trồng hợp lý. Đất canh tác phải được kiểm tra chất lượng, đảm bảo không nhiễm kim loại nặng hay hóa chất độc hại. Nông dân cần luân canh cây trồng để tránh suy thoái đất, tăng cường bón phân hữu cơ ủ hoai, tuyệt đối không dùng phân tươi”, TS Đinh Văn Phê nhấn mạnh.

Trước thực trạng trên, tỉnh Lâm Đồng đã ban hành nhiều chính sách nhằm thúc đẩy sản xuất nông nghiệp an toàn, bền vững. Theo Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lâm Đồng, đến tháng 8/2025, toàn tỉnh có 23.489 ha sản xuất theo tiêu chuẩn chứng nhận GAP và tương đương, 122.247 ha đạt các tiêu chuẩn quốc tế như UTZ, 4C, Rainforest Alliance.

Tuy nhiên, diện tích sản xuất hữu cơ mới đạt 4.024 ha, chiếm tỷ lệ rất nhỏ so với hơn 300.000 ha đất sản xuất nông nghiệp của tỉnh. Con số này cho thấy dù xu hướng nông nghiệp hữu cơ, an toàn đang được chú trọng, nhưng sản xuất hữu cơ ở Lâm Đồng vẫn còn khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng và nhu cầu thị trường.

ThS Bùi Khánh Tùng (Hiệp hội Nông nghiệp hữu cơ Việt Nam) đề xuất, các tỉnh Tây Nguyên, trong đó có Lâm Đồng cần xây dựng chính sách khuyến khích nghiên cứu, sản xuất và sử dụng thuốc bảo vệ thực vật sinh học. Đồng thời phải tăng cường tuyên truyền, tập huấn để nông dân nắm vững nguyên tắc sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật an toàn.

"Một giải pháp quan trọng khác là hình thành các chuỗi liên kết sản xuất – tiêu thụ. Khi có doanh nghiệp bao tiêu, nông dân buộc phải tuân thủ quy trình sản xuất đảm bảo an toàn, theo tiêu chuẩn mới giữ được hợp đồng và đầu ra ổn định. Lâm Đồng cũng đã nhân rộng một số mô hình hợp tác xã sản xuất rau, hoa ứng dụng công nghệ cao, ghi chép nhật ký canh tác, đảm bảo truy xuất nguồn gốc", ông Tùng nói thêm.

Ngoài ra, các chuyên gia khuyến nghị nên đẩy mạnh sản xuất tuần hoàn, hữu cơ, lựa chọn giống cây trồng kháng sâu bệnh để giảm áp lực thuốc hóa học. Việc đầu tư cho công nghệ sau thu hoạch cũng cần được quan tâm để giảm tổn thất và bảo đảm chất lượng nông sản khi xuất khẩu.

Hiện nay, một số nhà vườn ở Lâm Đồng, điển hình như trang trại Gia Trung ở phường Đông Gia Nghĩa đang canh tác măng cụt và sầu riêng theo hướng hoàn toàn hữu cơ, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Trang trại Gia Trung chỉ xịt dung dịch được pha chế từ ớt và chanh cùng một số loại chế phẩm sinh học để xua đuổi côn trồng, sâu bệnh có hại, không sử dụng thuốc BVTV hóa học