Sáng 28/10 tại Hà Nội, Viện Chiến lược, Chính sách Nông nghiệp và Môi trường (ISPAE) tổ chức hội thảo “Chuyển đổi Nông nghiệp sinh thái và Hệ thống thực phẩm - Từ thực tiễn đến chính sách”, trong khuôn khổ Dự án ASSET - Chuyển đổi Hệ thống Nông nghiệp Sinh thái và Thực phẩm An toàn.
Mở rộng thực hành sinh thái nhờ mô hình ‘nông dân chia sẻ với nông dân’
Dự án ASSET được triển khai tại Sơn La và Điện Biên, do Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam (VAAS) chủ trì, với sự tham gia của ISPAE, Viện Nghiên cứu và Ứng dụng Nông nghiệp công nghệ cao miền núi phía Bắc (NOMAFSI), Viện Nghiên cứu Rau quả (FAVRI), cùng các tổ chức quốc tế.
Hội thảo “Chuyển đổi Nông nghiệp sinh thái và Hệ thống thực phẩm - Từ thực tiễn đến chính sách” sáng 28/10 thu hút sự tham gia của đại diện địa phương tham gia dự án ( Sơn La - Điện Biên), đại diện các tổ chức quốc tế và các nhà hoạch định chính sách. Ảnh: Linh Linh.
Theo TS. Hoàng Vũ Quang, Phó Viện trưởng ISPAE, dự án hướng tới chuyển đổi toàn diện hệ thống sản xuất và tiêu thụ nông sản theo hướng sinh thái - an toàn - công bằng, thông qua các mô hình nông - lâm kết hợp, chuỗi giá trị sản phẩm sạch và cơ chế hợp tác giữa bốn nhóm chủ thể: nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nông dân. “Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam từng bước đưa nông nghiệp sinh thái vào các chương trình mục tiêu quốc gia, hướng tới phát triển nông nghiệp bền vững và bao trùm”, ông nói.
Đại diện CIRAD (Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp Phát triển), ông François Roger. Ảnh: Linh Linh.
Đại diện CIRAD (Trung tâm Hợp tác Quốc tế về Nghiên cứu Nông nghiệp Phát triển), ông François Roger, đánh giá Việt Nam đang trở thành “phòng thí nghiệm chính sách” của ASEAN về nông nghiệp sinh thái. Các mô hình thực tiễn tại Sơn La, Điện Biên và nhiều tỉnh khác không chỉ giúp nông dân cải thiện sinh kế, mà còn góp phần định hình Kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi hệ thống lương thực, thực phẩm.
Theo ông Roger, quá trình chuyển đổi này đòi hỏi phải kết nối giữa thực hành và chính sách, nghĩa là dựa vào bằng chứng từ thực tế để thiết kế khung thể chế và cơ chế tài chính phù hợp. “Chuyển đổi nông nghiệp sinh thái không chỉ là câu chuyện kỹ thuật, mà là sự thay đổi về cách quản trị và tư duy phát triển”, ông nhấn mạnh, đồng thời bày tỏ kỳ vọng Việt Nam sẽ tiếp tục đóng vai trò tiên phong của khu vực trong lĩnh vực này.
Ông Nguyễn Quang Tân, Trưởng Đại diện Trung tâm Nghiên cứu Nông - Lâm Quốc tế (ICRAF) tại Việt Nam chia sẻ kết quả từ Dự án “Nông nghiệp sinh thái tạo cảnh quan bền vững cho người nghèo ở miền núi phía Bắc” (A4P), do ICRAF và Tổ chức Phát triển Cộng đồng Bền vững (CISDOMA) phối hợp thực hiện tại Trạm Tấu (Yên Bái) và Kim Bôi (Hòa Bình) giai đoạn 2021-2025, với tài trợ của Tổ chức Bánh mì cho Thế giới (BftW) và đồng tài trợ từ IFAD.
Dự án đã giúp hơn 200 hộ nông dân thực hiện đa dạng hóa cây trồng theo hướng nông - lâm kết hợp, giảm đầu vào hóa học, quản lý dinh dưỡng quy mô hộ và bảo tồn giống bản địa. Tại Trạm Tấu, người dân trồng hơn 15.000 cây ăn quả và cây gỗ; tại Kim Bôi, 14.000 cây trám, giổi, tre được gây trồng, cải thiện độ che phủ và thu nhập.
TS. Hoàng Vũ Quang, Phó Viện trưởng ISPAE. Ảnh: Linh Linh.
Không chỉ dừng ở sản xuất, A4P còn hỗ trợ phục tráng giống khoai sọ nương, phát triển chuỗi giá trị chè Shan tuyết gắn với thương mại điện tử và lễ hội đặc sản địa phương. “Kết quả bước đầu cho thấy nông nghiệp sinh thái không chỉ cải thiện đất và đa dạng sinh kế, mà còn giúp hình thành cảnh quan bền vững, tăng khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu", ông Nguyễn Quang Tân nói. Từ thực tế dự án, ICRAF kiến nghị Việt Nam cần khung chính sách giảm dần hóa chất, cơ chế tài chính hỗ trợ hộ nhỏ và mô hình ‘nông dân chia sẻ với nông dân’ để nhân rộng thực hành sinh thái hiệu quả.
Từ sáng kiến nông nghiệp sinh thái đến nguồn lực chính sách
PGS.TS. Đào Thế Anh, Chủ tịch Mạng lưới Nông nghiệp Sinh thái Việt Nam (PHANO), nhấn mạnh nông nghiệp sinh thái đã trở thành hướng tiếp cận chiến lược trong phát triển nông nghiệp Việt Nam, được thể hiện qua Chiến lược phát triển Nông nghiệp và Nông thôn bền vững 2021-2030 và Kế hoạch hành động quốc gia về chuyển đổi Hệ thống lương thực, thực phẩm minh bạch, trách nhiệm, bền vững đến 2030 (Quyết định 300/QĐ-TTg).
Tuy nhiên, ông chỉ ra rằng huy động nguồn lực vẫn là điểm nghẽn lớn. “Nông dân đang tự xoay xở với chi phí và rủi ro cao khi chuyển đổi, trong khi hỗ trợ tài chính, kỹ thuật và thị trường còn hạn chế”, ông nói.
Từ thực tiễn nhiều dự án, ông cho rằng chuyển đổi chỉ thành công khi nhà khoa học, khuyến nông, chính quyền và người dân cùng đồng hành. Đại diện PHANO nhấn mạnh, nhà khoa học phải xuống đồng ruộng, cùng khuyến nông xã theo dõi mùa vụ, cùng chính quyền tháo gỡ cơ chế - mô hình chỉ bền vững khi bốn nhà cùng tham gia.
Một yếu tố quan trọng khác là giống cây trồng và dịch vụ giống phù hợp từng vùng sinh thái, chính sách về giống và phân phối giống cần được điều chỉnh để phục vụ chuyển đổi sinh thái thực chất hơn, PGS. TS Đào Thế Anh phân tích.
Thành viên HTX Nông nghiệp và Du lịch Bản Mù thu hoạch khoai sọ nương. Ảnh: Bảo Thắng.
Theo ông, Việt Nam hiện có nhiều chính sách định hướng cho nông nghiệp sinh thái, nhưng phần lớn mới dừng ở mức chủ trương, chưa có nguồn lực thực hiện. Điều quan trọng là làm thế nào để các sáng kiến đổi mới và bằng chứng khoa học được nhân rộng thành chính sách cụ thể, có thể đo lường và cấp vốn để triển khai ở quy mô vùng.
Để giải quyết vấn đề này, nhóm công tác về Nông nghiệp sinh thái (Working Group on Agroecology) đã được hình thành, quy tụ các viện nghiên cứu, tổ chức quốc tế và địa phương nhằm chuyển hóa bằng chứng thực tiễn thành luận cứ chính sách và công cụ triển khai. Nhóm đang phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Môi trường, FAO, ICRAF, CIRAD và mạng lưới ALiSEA để chuẩn hóa bộ tiêu chí đánh giá, thiết kế cơ chế tài chính dựa trên kết quả và lồng ghép vào các chương trình mục tiêu quốc gia như giảm nghèo, nông thôn mới, thích ứng biến đổi khí hậu.
“Giai đoạn tới cần biến tri thức thành hành động, biến sáng kiến thành nguồn lực,” ông Đào Thế Anh nói.
