Báo chí và AI: Chìa khóa đồng hành trong kỷ nguyên mới

Ngày 29/12, Ban Chuyên đề, Báo Nhân Dân tổ chức gặp mặt cộng tác viên và tọa đàm “Báo chí và trí tuệ nhân tạo (AI): Chìa khóa đồng hành trong kỷ nguyên mới”, với sự tham dự của lãnh đạo Cục Báo chí, các nhà khoa học, chuyên gia công nghệ, văn nghệ sĩ và đông đảo cộng tác viên trên cả nước.

Tọa đàm diễn ra trong bối cảnh AI đang tác động sâu rộng tới mọi lĩnh vực đời sống, đặc biệt là báo chí - truyền thông, đặt ra cả cơ hội lớn lẫn thách thức căn bản đối với nghề báo.

AI - trợ lý đắc lực của tòa soạn hiện đại

Những năm gần đây, AI được ứng dụng ngày càng rộng rãi trong hoạt động báo chí. Từ khâu thu thập, xử lý dữ liệu, gợi ý đề tài, kiểm tra lỗi chính tả, hỗ trợ biên tập, đến sản xuất đồ họa, video, phân tích hành vi độc giả… AI đang góp phần tiết kiệm đáng kể thời gian, công sức và chi phí cho các cơ quan báo chí.

Hiệu quả của việc ứng dụng AI không chỉ thể hiện ở tốc độ, mà còn ở khả năng mở rộng biên độ sáng tạo cho người làm báo.

Chia sẻ tại tọa đàm, ông Bùi Công Duyến, Giám đốc sản phẩm Tòa soạn hội tụ ONECMS (Công ty cổ phần Công nghệ NEKO) cho biết, trong hai năm qua, ONECMS đã triển khai hệ thống tòa soạn hội tụ cho hệ thống báo in của Báo Nhân Dân. Quá trình này giúp đơn vị tích lũy nhiều kinh nghiệm thực tiễn trong vận hành, từ đó liên tục cải tiến các tính năng, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của hoạt động báo chí đa nền tảng.

Theo ông Bùi Công Duyến, AI hiện được sử dụng hiệu quả trong việc phát hiện và kiểm chứng tin giả. Thông qua nhận diện mô hình ngôn ngữ, AI có thể phát hiện văn bản bất thường; nhờ thuật toán thị giác máy tính, AI có khả năng phát hiện ‘deepfake’ trong hình ảnh, video.

Bên cạnh đó, AI còn hỗ trợ cá nhân hóa nội dung, tự động hóa một số quy trình biên tập, giúp phóng viên, biên tập viên phân tích dữ liệu nhanh chóng để bổ sung thông tin, nâng cao chất lượng tác phẩm.

Tuy nhiên, ông Duyến cũng thẳng thắn chỉ ra những thách thức đi kèm: AI có thể tạo ra thông tin bịa đặt mà nghe có vẻ hợp lý, tạo ra video, âm thanh giả đánh lừa người xem. AI phản ánh định kiến trong dữ liệu huấn luyện, chi phối đến tính minh bạch của thông tin với độc giả. Do đó, cần giám sát, kiểm chứng để bảo đảm tính đa dạng và công bằng trước khi công bố thông tin.

Ở góc độ tòa soạn, nhà báo Hoàng Nhật, Phó Trưởng Ban Nhân Dân điện tử cho rằng, AI đang làm thay đổi sâu sắc hành vi tiếp cận thông tin của độc giả trên toàn cầu. Doanh thu quảng cáo báo chí sụt giảm, lưu lượng truy cập (traffic) biến động mạnh, đặt các cơ quan báo chí trước áp lực phải đổi mới cách thức tiếp cận và giữ chân bạn đọc.

Trong bối cảnh đó, nhà báo Hoàng Nhật nhấn mạnh: “AI cần được coi là trợ lý, không phải là người thay thế nhà báo”. Thực tế, Báo Nhân Dân đã ứng dụng AI hiệu quả trong nhiều khâu xuất bản như rà soát lỗi chính tả, gợi ý văn phong phù hợp quy định, phân tích dữ liệu lớn để xây dựng đồ họa, biểu đồ sinh động. Những tác phẩm về bão lũ, ô nhiễm không khí, so sánh lượng mưa… được hoàn thiện nhanh chóng, rút ngắn thời gian sản xuất từ vài ngày xuống chỉ còn vài chục phút, song vẫn bảo đảm độ chính xác và tính thuyết phục.

AI, theo nhà báo Hoàng Nhật, giúp giải phóng sức lao động của người làm báo khỏi những thao tác lặp lại, nhàm chán, để tập trung vào điều cốt lõi nhất: sáng tạo nội dung, phát hiện vấn đề và kể những câu chuyện có giá trị cho xã hội.

Ứng dụng AI hiệu quả trong hoạt động báo chí, sáng tạo

Bên cạnh góc nhìn công nghệ, tọa đàm cũng dành nhiều thời gian bàn luận về khía cạnh sáng tạo, đạo đức và bản sắc của báo chí trong thời đại AI. Các văn nghệ sĩ, nhà báo, nhà nghiên cứu đều thống nhất rằng, dù AI phát triển đến đâu, yếu tố con người vẫn giữ vai trò trung tâm và không thể thay thế.

Họa sĩ Lê Anh Vân cho rằng, trong lĩnh vực đồ họa, AI chỉ tạo ra sản phẩm ở mức “trung bình”, làm đúng theo những khuôn mẫu phổ biến. Trong khi đó, sáng tạo nghệ thuật đòi hỏi cảm xúc, phong cách, bút pháp cá nhân - những yếu tố mà AI hiện chưa thể tái hiện trọn vẹn.

Đồng quan điểm, họa sĩ Đào Hải Phong khẳng định: AI càng giống con người thì càng cho thấy con người vẫn là chủ thể điều khiển. “Chúng ta không sợ AI nếu chúng ta giỏi hơn AI”, họa sĩ Phong nhấn mạnh.

Ở góc nhìn văn chương, nhà văn Đỗ Bích Thúy chia sẻ, giá trị lớn nhất của người cầm bút không nằm ở việc viết nhanh hay nhiều hơn AI, mà ở quá trình suy nghĩ, trăn trở, thậm chí “đau đầu, thức trắng đêm” để tìm ra câu trả lời cho câu chuyện. Đó là hạnh phúc sáng tạo mà máy móc không thể thay thế.

Một cảnh báo đáng chú ý được nhà báo Trần Vũ Nguyên đưa ra khi cho rằng, AI thực chất là “máy trộn dữ liệu”, tạo ra sản phẩm mang tính trung bình và tiềm ẩn nguy cơ “ảo giác thông tin”. Theo Nhà báo Trần Nguyên Vũ, tại Hội nghị toàn cầu của giới báo chí và marketing do Microsoft tổ chức, nhiều chuyên gia dự báo từ năm 2026, làn sóng phản đối việc lạm dụng AI trong truyền thông có thể gia tăng mạnh mẽ. Thậm chí, nội dung do AI tạo ra có thể bị coi là đạo văn, bị các nền tảng mạng xã hội hạn chế hoặc không hiển thị.

“AI làm được nhiều việc, nhưng không thể làm thay những giá trị chỉ con người mới có. Công nghệ phải lấy con người làm trung tâm và thúc đẩy tương tác giữa con người với con người”, nhà báo Trần Vũ Nguyên nhấn mạnh.

Từ góc độ quản lý nhà nước, bà Đặng Thị Phương Thảo, Phó Cục trưởng Cục Báo chí (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) cung cấp những số liệu cho thấy mức độ ứng dụng AI trong báo chí Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng.

Theo khảo sát của Viện Báo chí - Truyền thông (Học viện Báo chí và Tuyên truyền), 96,3% nhà báo đã từng sử dụng AI ở các mức độ khác nhau; hơn 60% cơ quan báo chí đã ứng dụng hoặc lên kế hoạch ứng dụng AI trong năm 2024 - con số tăng gấp đôi so với năm trước.

Tuy nhiên, việc ứng dụng AI hiện chủ yếu tập trung vào hỗ trợ kỹ thuật, sản xuất nội dung, chỉnh sửa, dịch thuật, trong khi sử dụng AI ở tầm chiến lược, quy mô toàn tổ chức vẫn còn hạn chế. “AI phục vụ tốc độ và kỹ thuật, không thay thế khâu cốt lõi của nghề báo. Các giá trị về đánh giá, đạo đức, trách nhiệm xã hội vẫn do con người nắm giữ”, bà Thảo nhấn mạnh.

Phó Cục trưởng Cục Báo chí cũng cảnh báo nguy cơ lệ thuộc AI, làm suy giảm năng lực tác nghiệp độc lập, bản lĩnh chính trị và nghiệp vụ của đội ngũ người làm báo. Trước thực tế đó, cơ quan quản lý nhà nước sẽ tiếp tục hoàn thiện thể chế, rà soát, cập nhật Luật Báo chí, Luật Sở hữu trí tuệ và các nghị định liên quan; bổ sung quy định về trách nhiệm pháp lý khi sản xuất nội dung báo chí có sự tham gia của AI, tránh tình trạng “đổ lỗi cho thuật toán”.

Đồng thời, việc xây dựng Bộ quy tắc sử dụng AI trong hoạt động báo chí được xác định là yêu cầu cấp thiết, nhằm tạo khuôn khổ chung cho các cơ quan báo chí triển khai thống nhất, bảo đảm đổi mới sáng tạo nhưng không đánh mất chuẩn mực nghề nghiệp.

Về lâu dài, bà Thảo cho rằng cần ban hành chiến lược quốc gia về báo chí trong kỷ nguyên AI, gắn với đầu tư hạ tầng, nền tảng dùng chung, đào tạo nguồn nhân lực báo chí có kỹ năng số, dữ liệu và AI.