Dự án khai thác titan trên địa bàn Hà Tĩnh được triển khai tại các xã Cẩm Hòa, Cẩm Long (huyện Cẩm Xuyên) và các xã Thạch Hội, Thạch Trị (huyện Thạch Hà) của tỉnh Hà Tĩnh từ năm 1997. Đây là vùng mỏ quặng được đánh giá có trữ lượng titan rất lớn. Vì vậy, TCty Thương mại và khoáng sản Hà Tĩnh (MITRACO Hà Tĩnh) trở thành nhà SX sa khoáng titan lớn nhất trong cả nước. Trước đây, khi tỉ lệ khai thác titan ở mức 2% (20 kg titan/tấn cát), DN khai thác titan gần như đóng cửa, nhưng bây giờ titan được tận thu dưới 0,5% (5 kg titan/tấn cát) thì DN hoạt động rầm rộ trở lại. Mặc dù đã khai thác xong, thậm chí DN đã trồng cây để hoàn thổ thì nay cây cối lại được chặt bỏ để đào bới từng lạng titan còn sót trong cát.
Đi dọc theo con đường 19/5 ven biển, đâu đâu cũng thấy các giàn khoan vít xoắn khai thác titan hoạt động hối hả. Sự xuất hiện của loại máy này được coi như một cuộc cách mạng trong công nghệ chế biến sa khoáng titan đã giúp các công ty khai khoáng tàn phá môi trường nhanh hơn, hữu hiệu hơn, và cũng khốc liệt hơn. Chỉ tính riêng MITRACO Hà Tĩnh với 21 máy, công suất 2,5 tấn/giờ thì mỗi ngày đã ngốn gần 300 tấn cát. Cát bị đào lên lộn xuống ở độ sâu trên dưới 10m chất lại thành những đồi lớn đồi nhỏ nhấp nhô càng trông càng loá mắt.
Ông Lê Đăng Tiềm ở thôn Đông Châu, xã Thạch Văn chỉ vào những đụn, đồi cát cao ngất nói: "Tui sinh ra, lớn lên ở đây, mặc dù đã phải hứng chịu biết bao bão, lốc nhưng thiên tai chưa bao giờ dồn cát thành đống như thế này. Thế mới biết sức tàn phá con người gây ra cho môi trường ghê gớm biết chừng nào. Để san bằng được những núi cát khổng lồ này không dễ dàng gì, mà có san được cũng phải cải tạo hàng chục năm mới hy vọng trồng được cây".
Thật thế, mới hơn 7 giờ sáng mà cát đã rát bỏng dưới chân. Ngồi bên lề đường, ông Tiềm giọng trầm buồn: “Dân tui khổ lắm, cuộc sống chỉ biết dựa vào nghề đi biển và SX nông nghiệp. Đi biển thì không có vốn nên chỉ loanh quanh gần bờ bắt mấy con cá nhỏ. Còn làm nông, như các chú thấy đấy chỉ toàn cát trắng thì cây chi sống nổi. Rồi đây, khi dự án đi qua dân lại càng khổ nữa cho mà xem”. Quan sát tại một điểm tận thu titan gần đó, chúng tôi thấy có 5 giàn máy của MITRACO Hà Tĩnh đang hối hả hoạt động. Gần đó, mấy chiếc máy xúc, xe chở cát, chở quặng vẫn đang chạy đua với thời gian.
Cũng như ông Tiềm, hầu hết những người dân ven biển có dự án khai thác titan trên địa bàn đều chung cảnh ngộ. Nhiều gia đình có được mấy sào đất để làm ăn, nay dự án vào đền bù cho vài ba triệu rồi lấy mất đất, thành ra dân trắng tay. Thế là người lớn đi làm thuê, trẻ con cũng phải bỏ học đi làm thuê. Anh Mai Đức Đài ở thôn Đông Châu, xã Thạch Văn có 1ha đất trồng cây đã được 3 năm lên xanh tốt vậy mà dự án chỉ đền bù cho 4 triệu rồi chặt phá hết. “Bây giờ thì một chút bóng râm cũng không có cho mấy đứa trẻ trốn nắng nữa”. Anh vừa cười vừa chỉ tay về phía những đống cát to tướng nằm ngổn ngang quanh vườn.
Theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt quy hoạch, thăm dò, khai thác, chế biến và sử dụng titan giai đoạn 2007 - 2015, định hướng đến 2025 đã ghi rõ: Đảm bảo thăm dò, khai thác và chế biến tài nguyên titan tiết kiệm, có hiệu quả kinh tế, bảo vệ môi trường sinh thái, kết hợp phát triển KT- XH với việc bảo vệ ANQP tại các địa bàn có khoáng sản titan. Khai thác, chế biến quặng titan một cách đồng bộ đến chế biến sâu thành các sản phẩm có giá trị kinh tế cao, đáp ứng nhu cầu trong nước, thay thế nhập khẩu, giảm dần và dừng xuất khẩu quặng tinh vào thời gian thích hợp và gần nhất.
Như vậy, bên cạnh lợi ích kinh tế, vấn đề bảo vệ môi trường cũng hết sức quan trọng. Thế nhưng, các công ty khai thác titan ở Hà Tĩnh vì lợi ích của mình đã cố tình bỏ mặc môi trường bị tàn phá một cách nghiêm trọng. Được biết, ngoài việc khai thác các mỏ titan ra, một số công ty còn tranh thủ đào bới các tài nguyên khác như mỏ mangan, vàng, than đá, quặng sắt…Việc đào bới đất, cát để móc khoáng sản trong lòng đất ngày càng rộ lên ở Hà Tĩnh đang làm cho môi trường sinh thái ngày một xấu đi, cuộc sống của người dân ở các vùng mỏ ngày càng khốn khó hơn.
