Nuôi hải sâm cát trong ao - hiệu quả cao, rủi ro thấp

Hải sâm là loài hải sản có giá trị y dược cao, thường được ví như “nhân sâm của biển”. Trong đó, hải sâm cát giàu đạm, ít chất béo, chứa nhiều axit amin thiết yếu cho cơ thể như Glycine, Arginine, Leucine, Alanine, Glutamine, nên được xếp vào nhóm thực phẩm có giá trị dinh dưỡng cao. Nhờ những lợi ích này, hải sâm ngày càng được ưa chuộng tại nhiều quốc gia châu Á, trong đó có Việt Nam. Trên phạm vi toàn cầu, hải sâm phân bố chủ yếu ở khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, trải dài từ vùng nhiệt đới Đông Phi đến Đông Thái Bình Dương.

Hiện nay, hải sâm cát bị khai thác gần như cạn kiệt ngoài tự nhiên. Khai thác hải sâm ngoài biển mang lại nhiều rủi ro về sức khỏe và tính mạng cho thợ lặn nên xu hướng nuôi trồng hải sâm hiện nay đang được nhiều quốc gia quan tâm nhằm thay thế nguồn hải sâm ngoài tự nhiên.

Ở Việt Nam, hải sâm cát trước đây phân bố tập trung chủ yếu ở Đầm Thủy Triều, vịnh Cam Ranh (Khánh Hòa), Đầm Ô Loan, Vịnh Xuân Đài (Phú Yên cũ, nay thuộc Đắk Lắk)  và  Phú Quốc (tỉnh Kiên Giang cũ, nay là An Giang). Hiện nay, Việt Nam là một trong những quốc gia đầu tiên trên thế giới đã làm chủ và sản xuất thành công giống hải sâm cát trong điều kiện nhân tạo và nuôi thương phẩm hải sâm cát trong ao ở quy mô thương mại, từ đó mở ra nghề nuôi hải sâm cát quy mô công nghiệp với triển vọng kinh tế lên tới hàng trăm triệu đô la Mỹ nếu được đầu tư đúng mức. 

Tiến sĩ, NGUYỄN ĐÌNHH QUANG DUY, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III, Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Hải sâm là đối tượng nuôi dễ nuôi, phù hợp với điều kiện tự nhiên khu vực Nam Trung bộ, vốn sở hữu những khu vực đầm, vịnh kín gió, độ mặn cao, nhiệt độ ổn định. Trong đó, hải sâm cát được lựa chọn nuôi tại vùng triều, nơi có sự trao đổi nước tự nhiên theo thủy triều. Loài này sinh sống chủ yếu ở đáy cát, cát bùn và sử dụng mùn bã hữu cơ làm thức ăn, vì vậy chi phí đầu tư thấp, phù hợp để bà con nông dân tham gia nuôi trồng.

Ông PHAN VĂN TIẾN, Hộ mô hình khuyến nông, xã Vạn Thắng, tỉnh Khánh Hòa

ĐẶC ĐIỂM CỦA GIỐNG HẢI SÂM CÁT

Hải sâm cát có cơ thể giống như quả dưa chuột, trung bình dài 20cm, da sần sùi, hơi nhám và mềm nhũn, đầu trước có lỗ vành xúc tu và đầu sau có hậu môn. Chúng không có mắt, có 5 đến 10 xúc tu để bắt mồi, xúc tu giữa có nhiệm vụ như xúc giác, chỉ có một tuyến sinh dục là một chùm bóng dài nằm cạnh màng treo ruột. Đặc biệt, một số loài hải sâm có khả năng sinh sản vô tính theo kiểu chia cắt cơ thể rồi tái sinh lại phần thiếu hụt.

Hiện nay, hải sâm cát là đối tượng có giá trị kinh tế khá cao, để nuôi hải sâm cát, bà con cần biết một số đặc điểm sinh học và nắm rõ quy trình nuôi hiệu quả. Trong đó, quy trình nuôi thương phẩm hải sâm cát đã được Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản 3 nghiên cứu hoàn thiện đầu năm 2021, được đánh giá là tiến bộ kỹ thuật và được triển khai áp dụng thực tế.

Trong giai đoạn 2023-2025, thông qua dự án Khuyến nông Trung ương, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III đã triển khai dự án xây dựng mô hình thương phẩm hải sâm cát ở các tỉnh ven biển miền Trung. Dự án đã đem lại hiệu quả kinh tế xã hội và sinh kế cho bà con rất ổn định, cải thiện môi trường vùng nuôi.

Sau đây Tiến sĩ Nguyễn Đình Quang Duy, Chủ nhiệm dự án khuyến nông, Phó Giám đốc Trung tâm Quốc gia giống hải sản miền Trung, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III, Bộ Nông nghiệp và Môi trường sẽ hướng dẫn bà con một số kỹ thuật chính nuôi thương phẩm hải sâm cát trong ao.

KỸ THUẬT NUÔI THƯƠNG PHẨM HẢI SÂM CÁT TRONG AO

Vị trí ao nuôi: Bà con cần lưu ý việc chọn vị trí, địa điểm ao nuôi phù hợp, ưu tiên những ao nuôi  gần nguồn nước biển sạch, có hệ thống cấp thoát nước dễ dàng, xa khu dân cư, không chịu ảnh hưởng của nguồn nước thải sinh hoạt, nước ngọt từ các cửa sông, tạo điều kiện thuận lợi cho việc lấy thức ăn tự nhiên từ biển vào trong ao, giúp giảm chi phí. 

Đối với hải sâm, cát đáy ao cũng là một tiêu chí quan trọng phải là dạng bùn cát sẽ có nhiều nguồn dinh dưỡng thức ăn hơn.

Về diện tích ao nuôi:  Ao nuôi có diện tích phù hợp khoảng từ 3.000 - 10.000m2.

Điều kiện môi trường: Độ mặn dao động từ 25 - 30 phần nghìn, pH dao động từ 7,5 - 8,5, nhiệt độ nước ổn định từ 26 - 32 độ C, độ sâu ao tối thiểu 1m, đáy ao bùn cát, cát bùn.

Cải tạo ao: Do hải sâm cát di chuyển chậm nên để tránh bị địch hại tấn công, bà con cần diệt tạp các loài địch hại trước khi thả giống. Ngoài ra, khi cải tạo an nuôi hải sâm cát, bà con lưu ý nên bón thêm vôi để bổ sung canxi và diệt tạp trong ao. Liều lượng bón vôi khoảng 70 - 100 kg/1.000m2, rải đều khắp ao. Sau khi bón vôi tiến hành phơi đáy 5-7 ngày trước khi lấy nước, nhằm tiêu diệt trứng, ấu trùng cá tạp và địch hại như: cua, còng, ghẹ...

Về thức ăn: Thức ăn của hải sâm cát là chất bùn bã hữu cơ có trong đáy ao nên khi cải tạo ao, bà con lưu ý không nên cải tạo ao quá sạch, vì như vậy sẽ làm mất đi lượng thức ăn tự nhiên của hải sâm. Sau khi bón vôi diệt tạp, phơi khô ao khoảng 3 - 4 ngày, bà con có thể thả nuôi hải sâm; trên ao bố trí các giàn đập để cung cấp thêm oxy cho hải sâm cát. Bà con lưu ý khi làm cống lấy nước thì nên có hệ thống lưới chắn để ngăn rác và địch hại vào trong ao.

Chọn giống: Bà con tiến hành chọn giống có kích thước đồng đều, khỏe mạnh, thân không bị co thắt, màu sắc tự nhiên, da không xây xát, hải sâm cát giống thường có màu nâu hoặc đen. Bà con ưu tiên mua hải sâm giống ở những trung tâm sản xuất giống uy tín, kỹ thuật thả giống.

Khi thả hải sâm giống nên thực hiện vào sáng sớm hoặc chiều tối để giảm sốc môi trường. Để chống sốc cho hải sâm giống, bà con cần cân bằng nhiệt độ và độ mặn trong thùng giống với môi trường ao, bà con nên ngâm thùng giống xuống ao cho khi con giống hoạt động linh hoạt thì tiến hành thả giống. Nên thả cách xa bờ để tránh hại xâm bị xây xát. Mật độ thả ban đầu có thể cao trên 2 con/m2, nhưng sau khi hải sâm lớn thì san thưa ở mật độ 2 con/m2 là phù hợp.

Ngoài ra, lưu ý, nếu bà con có ao nuôi hải sâm cát nằm trong vùng có độ mặn thấp vào mùa mưa thì nên thả giống có kích cỡ lớn để thời gian nuôi rút ngắn lại. Còn với những ao nuôi ổn định về nhiệt độ, độ mặn thì có thể thả giống quanh năm và chọn giống kích cỡ nhỏ hơn để giảm chi phí đầu vào.

Tiến sĩ, NGUYỄN ĐÌNHH QUANG DUY, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III, Bộ Nông nghiệp và Môi trường

KỸ THUẬT CHĂM SÓC, PHÒNG BỆNH HẢI SÂM CÁT TRONG AO

Quản lý chăm sóc: Hải sâm cát sử dụng nguồn thức ăn có nguồn gốc mùn bã hữu cơ, tảo đáy có sẵn trong ao và từ nguồn nước cấp nên quá trình thay nước càng nhiều sẽ bổ sung oxy và nguồn thức ăn càng phong phú, giúp hải sâm lớn nhanh, giảm nguy cơ nhiễm bệnh.

Kiểm tra và tiêu diệt địch hại: Đối với hải sâm cát giống nhỏ mới thả nuôi, sức đề kháng yếu không có khả năng phòng thủ và tốc độ lẩn trốn chậm nên bà con cần chú ý thường xuyên kiểm tra ao bắt các loài địch hại như cua, ghẹ và thường xuyên vớt dọn rong rêu phủ đáy, tránh để ao bị yếm khí gây hại hải sâm.

Phòng bệnh: Hải sâm ít mắc bệnh, tuy nhiên, nếu nước ở trong áo ít được thay, ao sẽ bị yếm khí sẽ gây một số bệnh trên hải sâm như bệnh lở loét. Để khắc phục tình trạng này, bà con cần thay nước mới cho ao, bật quạt, đảo nước để cung cấp thêm oxy, khắc phục tình trạng hiếm khí ở tầng đáy.

Tiến sĩ, NGUYỄN ĐÌNHH QUANG DUY, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III, Bộ Nông nghiệp và Môi trường

THU HOẠCH, SƠ CHẾ VÀ CHẾ BIẾN

Hải sâm cát sau 6-8 tháng nuôi đạt kích cỡ khoảng trên 250g/con thì có thể tiến hành thu hoạch. Thu hoạch bằng cách tháo cạn ao, bắt bằng tay hoặc lặn thu đối với những ao nước sâu. Hải sâm không đạt kích cỡ theo yêu cầu có thể thả nuôi lại. Hải sâm thu hoạch được chuyển tới những giai lưới để nhả sạch bùn, cát trước khi được sơ chế.

Hiện nay sản lương trung bình ở các ao nuôi đạt trên 4 tấn/ha ao nuôi/vụ, với giá bán trên thị trường dao động từ 200.000 đồng/kg hải sâm mổ ruột, người dân có thể có lợi nhuận khá cao.

Sơ chế hải sâm bằng cách mổ sạch nội tạng và ướp muối trước khi chuyển về cấp đông tại nhà máy chế biến. Hải sâm sau khi luộc chín sẽ được chế biến theo nhiều sản phẩm như sấy khô thăng hoa, hải sâm cấp đông khử trùng ăn liền. Ngoài ra, hải sâm cũng được chế biến dạng khô truyền thống, dạng khô muối.

Tiến sĩ, NGUYỄN ĐÌNHH QUANG DUY, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng thủy sản III, Bộ Nông nghiệp và Môi trường

Trong giai đoạn triển khai từ năm 2023-2025, dự án Khuyến nông Trung ương đã xây dựng mô hình nuôi hải sâm đạt hiệu quả kinh tế rõ rệt tại các tỉnh Khánh Hòa và Đắk Lắk. So với phương thức nuôi truyền thống, quy trình mới giúp lợi nhuận tăng trên 30%. Đáng chú ý, khả năng nhân rộng đạt hơn 50% trên tổng diện tích thí điểm. Dự án đã tổ chức tập huấn, hội thảo đầu bờ cho nhiều lượt nông dân trong và ngoài mô hình.

Mô hình nuôi thương phẩm hải sâm cát trong ao tại các tỉnh miền Trung đã thu hút sự quan tâm của đông đảo người dân thông qua tham quan, học tập thực tế và mong muốn tham gia mở rộng tại địa phương. Trong đó nhiều  đoàn từ các tỉnh tỉnh như Lâm Đồng, Gia Lai, không chỉ người dân mà cả chính quyền địa phương đều đặc biệt quan tâm, xem đây là đối tượng nuôi trồng tiềm năng cho địa phương của mình.