Ia Phí xây dựng du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn văn hóa Jrai

Thưa quý vị và bà con!

Giữa đại ngàn Tây Nguyên hùng vĩ, xã Ia Phí thuộc tỉnh Gia Lai không chạy theo những mô hình du lịch mới lạ hay ồn ào, mà lựa chọn quay về với những giá trị truyền thống đã bền bỉ tồn tại qua nhiều thế hệ. Đó là phát triển du lịch cộng đồng gắn với văn hóa bản địa của đồng bào Jrai.

Lấy du lịch cộng đồng làm hướng đi lâu dài, xã Ia Phí chú trọng gìn giữ và phát huy những sinh hoạt quen thuộc của người dân bản địa, từ lễ thức truyền thống, nghề thủ công đến ẩm thực đặc trưng. Tất cả được kết nối thành những trải nghiệm chân thực, gần gũi, vừa tôn vinh bản sắc văn hóa, vừa mở ra cơ hội phát triển sinh kế bền vững cho cộng đồng địa phương.

Ia Phí - miền đất giao hòa giữa thiên nhiên khoáng đạt, người dân chân thành, mộc mạc và bề dày văn hóa đậm dấu ấn bản địa. Trên diện tích hơn 200 km², với 64% dân số là người đồng bào dân tộc thiểu số, chủ yếu là người Jrai. Bản sắc văn hóa được gìn giữ trong từng nếp nhà, trong tiếng cồng chiêng vọng giữa triền đồi và nhịp sống gắn bó với núi rừng.

Ia Phí mở ra một hành trình khám phá đầy hấp dẫn: du lịch cộng đồng do chính người Jrai tạo dựng, chân thực, mến khách và giàu chiều sâu trải nghiệm. Đây không chỉ là điểm đến, mà còn là cơ hội để chạm vào một không gian văn hóa đang được giữ gìn và lan tỏa.

Phỏng vấn: Ông NGUYỄN CÔNG SƠN

Chủ tịch UBND xã Ia Phí, tỉnh Gia Lai

Nội dung: Định hướng trong thời gian tới, theo Nghị quyết 01 của Đảng bộ xã giai đoạn 2025-2030, với đột phá là nông nghiệp công nghệ cao, nông nghiệp hữu cơ và du lịch cộng đồng, chúng tôi sẽ tập trung các nguồn lực, các nguồn kinh phí từ Chương trình mục tiêu quốc gia cũng như các nguồn kinh phí khác để hỗ trợ cho bà con để phát triển du lịch cộng đồng của xã trong giai đoạn 2025- 2030.

Tọa lạc trong khuôn viên rộng khoảng 3.000 m², giữa không gian núi rừng, Nhà thờ Giáo xứ Yaly được bao bọc bởi những hàng cây xanh, không khí trong lành và tĩnh lặng. Nhìn từ xa, công trình mang dáng dấp một nhà Rông thu nhỏ – biểu tượng văn hoá của người Jrai – với kiến trúc thanh thoát, mái vút cao, gợi cảm giác vừa quen thuộc vừa trang trọng. Chuông nhà thờ ngân vang mỗi sớm chiều, cùng tiếng gió, tiếng rừng hòa quyện trong từng đường nét kiến trúc, tạo nên điểm dừng chân bình yên nhưng thú vị.

Giữa cao nguyên lộng gió, người Jrai vẫn miệt mài với những nương cà phê xanh bạt ngàn – nơi từng hạt chín đỏ được nâng niu như thành quả của cả mùa mưa nắng. Từ đôi tay cần mẫn, cà phê được thu hái, sơ chế rồi đưa vào rang xay tỉ mỉ. Trải nghiệm quy trình hái, rang, xay và thưởng thức ngay tại xưởng, nhiều du khách không khỏi ngạc nhiên và bày tỏ sự thích thú đối với hương vị dậm đà, đặc trưng của núi rừng Tây nguyên.

Phỏng vấn: Mr. ELLIOT CONNELLY

Du khách Vương Quốc Anh

ĐỌC DỊCH: Trải nghiệm hái và rang xay cà phê ở đây thực sự ấn tượng; hương vị đậm đà khiến tôi nhớ mãi. Khi trở về nước, tôi sẽ mang theo vài gói cà phê rang xay như món quà nhỏ để giới thiệu với bạn bè về nét văn hóa độc đáo của người Jrai.

Tại Ia Phí, nghề dệt thổ cẩm của người Jrai được gìn giữ như một phần linh hồn của các buôn làng. Trong không gian nhà sàn mộc mạc, đôi tay những người phụ nữ Jrai thoăn thoắt kéo sợi, dệt vải. Sợi chỉ chuyển động nhịp nhàng qua khung cửi. Với người Jrai, thổ cẩm gắn chặt với đời sống tinh thần và tín ngưỡng. Mỗi họa tiết là một câu chuyện: chuyện của núi rừng, của dòng sông, con suối, của chim muông đại ngàn… tất cả được thể hiện khéo léo trên từng tấm thổ cẩm như lời nhắc nhớ về mối giao hòa giữa con người và thiên nhiên.

Phỏng vấn: Bà RƠ CHÂM H’KEN

Phó chánh văn phòng Đảng Uỷ xã Ia Phí, Chủ nhiệm CLB dệt thổ cẩm xã Ia Phí, tỉnh Gia Lai

Nội dung: Văn hóa thổ cẩm của người Jrai gắn liền với đời sống của người Jrai. Văn hóa thổ cẩm thể hiện tín ngưỡng, tạo nên một cái sự kết tinh giữa sự hài hòa của người phụ nữ Jrai, sự cần cù. Thổ cẩm phát họa lên cuộc sống núi rừng, tự nhiên, chim chóc là đều thể hiện được phát họa lên trên cái tấm thổ cẩm để thể hiện cái tình yêu của giữa thiên nhiên với con người.

Cũng trên mảnh đất này, nghệ thuật đan lát và tạc tượng gỗ dân gian vẫn hiện diện rõ nét trong đời sống của người Jrai suốt bao thế hệ. Từ những khúc gỗ vô tri, người Jrai với chiếc rìu, con dao trong tay đã tỉ mỉ gọt đẽo từng đường nét để tạo nên những bức tượng có hồn, mang dáng hình núi rừng. Mỗi pho tượng không chỉ là tác phẩm nghệ thuật mà còn là tiếng nói của tâm linh, phản ánh suy nghĩ, ước mơ và thế giới quan của cộng đồng Jrai.

Những đôi tay ấy, cũng khéo léo tạo nên những chiếc gùi, cái nia mang nét hoa văn mộc mạc mà tinh tế. Từng nan tre đan vào nhau thể hiện sự kiên trì và mối liên kết bền chặt của cộng đồng. Đan lát và tạc tượng gỗ vì thế không chỉ đơn thuần là nghề thủ công, mà còn là dấu ấn văn hóa – nơi người Jrai gửi gắm tâm hồn, ký ức và niềm tự hào về bản sắc của mình giữa nhịp sống đang đổi thay từng ngày.

Phỏng vấn: Nghệ nhân KSOR ÊK

Làng Mrông ngó 4, xã Ia Phí, tỉnh Gia Lai

ĐỌC DỊCH: Từ nhỏ, tôi đã gắn bó sâu nặng với văn hóa của người Jrai—từ đan lát, đục đẽo đến dệt thổ cẩm. Những nét đẹp ấy do cha ông truyền lại, và tôi luôn xem đó là phần hồn quý giá của dân tộc mình. Vì vậy, tôi cố gắng giữ gìn, thực hành mỗi ngày và truyền dạy cho con cháu. Khi thấy con trẻ say mê học từng động tác, từng họa tiết, tôi rất vui. Tôi tin rằng, dù mai này mình già yếu, các con sẽ tiếp tục gìn giữ bản sắc Jrai, để những giá trị truyền thống được lan tỏa bền vững qua nhiều thế hệ.

Với cộng đồng người Jrai thì nước được xem là mạch nguồn sự sống, sự sinh trưởng và phát triển của vạn vật. Giọt nước là nơi chứa đựng những tầng văn hóa tâm linh, là nơi sinh hoạt gắn với đời sống thường nhật của đồng bào các dân tộc Tây Nguyên.

Mỗi làng có ít nhất một Giọt nước đặt ở vị trí thuận lợi cho việc sử dụng, nhiều Giọt nước sẽ tạo thành Bến nước. Nước chảy từ Giọt có điểm đặc biệt là luôn trong vắt, ấm vào mùa đông và mát vào mùa hè. Đến nay, văn hóa dùng nước Giọt vẫn được dân làng tiếp nối như một nét đẹp truyền thống của cha ông.

Phỏng vấn: Chị RƠ CHÂM H’LIÊNG

Làng Mrông Yố 1, xã Ia Phí, tỉnh Gia Lai

Nội dung: Giọt nước là cái nơi mà gắn bó với người dân, người đồng bào bọn em từ rất xa xưa rồi.// Bình thường là người dân là khi mà đi nương rẫy về là sẽ hay ghé qua lấy nước đem về nhà để mà nấu ăn và uống dùng sử dụng hàng ngày ạ.// em muốn gửi tới như thế hệ em là thế hệ nối tiếp.// em là hãy biết giữ gìn nguồn nước, giữ gìn vệ sinh môi trường và hãy phát huy nét đẹp truyền thống gùi nước của người Jrai.

Ẩm thực bản địa của người Jrai là một mảng màu đặc sắc trong bức tranh văn hóa Tây Nguyên, phản ánh rõ nét mối quan hệ gắn bó lâu đời giữa con người với thiên nhiên. Từ những món ăn quen thuộc như cơm lam, gà nướng, muối lá é, muối kiến vàng đến cá suối, rau rừng theo mùa… Rượu cần – được ủ từ men lá truyền thống – không chỉ là thức uống, mà còn là biểu tượng của sự gắn kết, sẻ chia trong những dịp lễ hội, cưới hỏi, mừng lúa mới. Mỗi món ăn đều mang hương vị mộc mạc, giản dị nhưng đậm đà bản sắc. 

Và cũng thật nhiều thiếu sót nếu không nhắc đến “Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên”, được UNESCO ghi danh là kiệt tác truyền khẩu và Di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào năm 2005. Khi mặt trời vừa khuất sau những rặng núi, tiếng chiêng, tiếng trống bắt đầu ngân lên bên mái nhà rông. Trong vòng xoang rộn ràng, các chàng trai, cô gái Jrai cùng nắm tay nhau, bước đều theo nhịp xoang, tiếng chiêng trầm hùng.

Mỗi bộ chiêng được gìn giữ qua nhiều thế hệ, mỗi nghệ nhân là một “kho tư liệu sống”, truyền dạy lại cách đánh, cách cảm, cách tôn trọng cồng chiêng như một báu vật.

Phỏng vấn: Nghệ nhân RƠ CHÂM KLUNH

Làng Mrông Yố 2, xã Ia Phí, tỉnh Gia Lai

ĐỌC DỊCH: Với tôi, cồng chiêng là tiếng nói của tổ tiên và linh hồn buôn làng. Mỗi nhịp chiêng nhắc chúng ta nhớ về cội nguồn, sống đoàn kết. Tôi và các nghệ nhân luôn dạy con cháu cách đánh, cách giữ gìn, để dù cuộc sống đổi thay, tiếng chiêng Jrai vẫn vang mãi trên quê hương.

Mỗi tiếng chiêng không chỉ là âm thanh, mà còn là lời kể của tổ tiên, là niềm tự hào của người Jrai truyền qua bao thế hệ. Đối với các già làng, gìn giữ và truyền dạy cồng chiêng nói riêng, văn hóa truyền thống của người Jrai nói chung chính là giữ lại linh hồn của buôn làng giữa nhịp sống đang đổi thay từng ngày. Những đêm hát kể sử thi (còn gọi là kể khan) bên ánh lửa nhà rông bập bùng đã trở thành nét văn hóa thấm đẫm trong tâm hồn người Jrai. 

Chủ đề trong những bài khan thường phản ánh rõ nét quá trình hình thành và phát triển của buôn làng, cuộc chiến giữa các bộ lạc, bảo vệ cộng đồng, mùa màng, giữa cái thiện-cái ác, và cả tình yêu đôi lứa. Qua lời kể trầm lắng của các già làng, những giá trị văn hóa truyền thống được truyền trao, bồi đắp tình yêu và ý thức gìn giữ bản sắc cho các thế hệ mai sau.

Mỗi bước chân đến Ia Phí là một lần trở về với chiều sâu văn hóa của núi rừng, nơi con người, thiên nhiên và bản sắc Jrai hòa nhập trong một không gian mộc mạc mà cuốn hút. Vùng đất này đang chuyển mình mạnh mẽ, mở ra hướng phát triển du lịch cộng đồng dựa trên chính những giá trị nguyên bản của địa phương. Tiếng cồng chiêng vang vọng đại ngàn, vòng xoang rộn rã, hương cà phê đậm đà hay những món ăn truyền thống thấm đượm hơi thở bản địa – tất cả tạo nên sức hấp dẫn riêng biệt của Ia Phí.

- Quý vị và bà con thân mến!

Du lịch cộng đồng ở Ia Phí không chỉ hướng đến việc thu hút du khách, mà sâu xa hơn là hành trình gìn giữ và lan tỏa bản sắc Jrai trong đời sống đương đại. Khi người dân trực tiếp tham gia, trực tiếp kể câu chuyện văn hóa của chính mình, mỗi sản phẩm du lịch trở thành một phần ký ức sống động về buôn làng, về mối quan hệ hài hòa giữa con người với núi rừng. Với định hướng rõ ràng, sự vào cuộc của chính quyền và sự đồng lòng của cộng đồng, Ia Phí đang từng bước khẳng định vị thế một điểm đến du lịch cộng đồng giàu bản sắc – nơi mỗi chuyến đi không chỉ là trải nghiệm, mà còn là sự thấu hiểu và trân trọng những giá trị văn hóa đang được gìn giữ qua nhiều thế hệ.

Đến đây, phóng sự của Báo Nông nghiệp và Môi trường xin được khép lại. Cảm ơn và hẹn gặp lại quý vị và bà con trong các chương trình sau.