Kiến vàng – ‘Vệ sỹ’ của vườn cây ăn quả

MC: Thưa quý vị và các bạn! Nhiều năm trở lại đây, các vùng trồng cây ăn quả có múi tại miền Bắc nói chung và Phú Thọ nói riêng đang phải đối mặt với áp lực ngày càng lớn từ sâu bệnh hại. Nhiều hộ nông dân phải phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật, dẫn đến chi phí tăng cao, môi trường bị ảnh hưởng và chất lượng nông sản khó có thể đáp ứng các tiêu chuẩn an toàn. Trước thực trạng đó, việc tìm kiếm những giải pháp sinh học thay thế, vừa an toàn vừa hiệu quả, đang trở thành hướng đi mà ngành nông nghiệp và môi trường đặc biệt quan tâm.

Tại xã Tây Cốc, tỉnh Phú Thọ, mô hình ứng dụng kiến vàng trong kiểm soát sâu hại trên cây có múi đang mang lại những tín hiệu rất khả quan. Phương pháp này không chỉ giúp người dân giảm đáng kể lượng thuốc hóa học mà còn góp phần xây dựng phương thức canh tác bền vững, nâng cao giá trị cây bưởi đặc sản của địa phương.

Tại xã Tây Cốc, huyện Đoan Hùng (cũ), tỉnh Phú Thọ, mô hình ứng dụng kiến vàng trong phòng trừ sâu hại trên cây ăn quả có múi đang được triển khai và bước đầu mang lại hiệu quả rõ rệt. Gia đình anh Cao Minh Khải là một trong những hộ đầu tiên thử nghiệm từ tháng 8/2025 trên diện tích 2 ha bưởi. Sau vài tháng, đàn kiến vàng phát triển ổn định và gần như thay thế hoàn toàn thuốc bảo vệ thực vật.

Anh CAO MINH KHẢI

Xã Tây Cốc, tỉnh Phú Thọ

“Trước kia khi chưa thả kiến vàng thì nhà vườn vẫn phun đều đặn định kỳ từ đầu năm đến tháng 5 là 2 lần tháng, từ tháng 5 đổ ra là tháng rưỡi/lần. Từ khi thả kiến thì không sử dụng thuốc bảo vệ thực vật nữa. Từ lúc thả vào, gia đình thấy con kiến vàng này hiệu quả là tiêu diệt được con bọ rệp và rệp sáp trắng trên thân cây bưởi.”

Cũng tại Tây Cốc, ông Nguyễn Văn Sinh đã nhân nuôi kiến vàng gần 2 tháng trên diện tích 1 ha. So với trước đây, vườn cây giảm sâu bệnh rõ rệt, đồng thời hạn chế đáng kể chi phí thuốc và công phun.

Ông NGUYỄN VĂN SINH

Xã Tây Cốc, tỉnh Phú Thọ

“Tôi thấy quá kinh tế, giảm được tiền thuốc, giờ thì mình chỉ cần để ý vào nó, chăm sóc như là tổ mình đừng có đụng chạm để nó phát triển, bắt các con côn trùng. Mà chủ yếu là bọ xít, kiến lại rất ưa con này nên là nó ăn, rồi các côn trùng, rệp sáp các cái, tôi thấy hay mà”.

Qua các buổi tập huấn cũng như điểm ứng dụng kiến vàng trong thực tế, bà con nông dân đã được các cán bộ của Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Bắc “cầm tay, chỉ việc” rất sát. Nhờ vậy, bà con nắm chắc được kỹ thuật nuôi giữ đàn kiến. Nhiều hộ còn mạnh dạn chuyển sang sản xuất theo hướng hữu cơ, giảm sử dụng thuốc hóa học, hạn chế ảnh hưởng đến sức khỏe và môi trường.

Ông LÊ HỒNG ANH

Phó trưởng Phòng kinh tế xã Tây Cốc, tỉnh Phú Thọ

“Thứ nhất là nhìn mẫu mã đã là đã đem lại cái mẫu mã là đẹp về cái cái quả chất lượng quả thì sau này thì chúng ta sẽ biết là khi đã không dùng thuốc hóa học màđặc biệt là bón bằng phân hữu cơ nữa thì sẽ có những cái chất lượng chắc chắn là sẽ khác với lại do trước. Phòng cũng như ủy ban xã cũng rất mong muốn là trung tâm sẽ mở thêm nhiều lớp về tập huấn kỹ thuật không cứ là về phòng cái ứng dụng kiến vàng mà trên cây bưởi mà còn nhiều cái ứng dụng khác để đem lại cái hiệu quả cho vườn cây ăn quả trên địa bàn của xã”

Huyện Đoan Hùng (cũ) có hơn 1.000 ha bưởi đặc sản và là vùng sản xuất bưởi trọng điểm phía Bắc. Từ năm 2021 đến nay, Trung tâm Trồng trọt và BVTV phía Bắc đã phối hợp Chi cục Trồng trọt và BVTV Phú Thọ triển khai nhiều mô hình ứng dụng thiên địch, trong đó kiến vàng được đánh giá là tác nhân sinh học tiềm năng nhất. Việc sử dụng loại thiên địch này giúp giảm chi phí đầu vào, giảm số lần phun thuốc, đồng thời thúc đẩy hệ sinh thái đồng ruộng cân bằng hơn. Tuy vậy, việc nhân rộng vẫn gặp khó khăn do tập quán canh tác cũ, nhiều hộ còn lạm dụng thuốc BVTV, gây ảnh hưởng trực tiếp tới đàn kiến.

Ông ĐỖ CHÍ THÀNH

Trạm trưởng Trạm Trồng trọt và BVTV Đoan Hùng, Sở NN-MT Phú Thọ

“Hiện nay thì đa số cây bưởi của huyện đoan hùng cũ là nằm xen canh với các hộ gia đình sau khi triển khai mô hình này thì người dân đã biết tận thu là các cái đối tượng thiên địch là người bạn của nhà nông là tự khống chế các đối tượng sâu bệnh gây hại ví dụ như là nhện dày dẹp để hạn chế là các đối tượng này và vừa là giảm chi phí vừa đảm bảo được an toàn cho cái môi trường sinh thái cũng như là đảm bảo về cái an toàn cho nông sản nên là sẽ tiếp tục là nâng cao được cái giá trị của quả bưởi”

Hiện, mô hình đã được triển khai đến năm thứ 3 tại nhiều tỉnh phía Bắc. Ghi nhận tại các điểm ứng dụng, đàn kiến đều phát triển tốt, kiểm soát mạnh các đối tượng sâu hại như rệp sáp, nhện hại, sâu vẽ bùa… Đặc biệt là góp phần thay đổi phương thức canh tác của người dân địa phương.

Bà DƯƠNG THỊ NGÀ

Phó Giám đốc TT Trồng trọt và BVTV phía Bắc, Cục Trồng trọt và BVTV

“Thứ nhất là đem lại được cái sự tin tưởng của bà con nông dân và biết hiểu biết hơn về cái con kiến vàng này để ứng dụng. Ngoài ra thì kiến vàng là một trong những cái con giúp cho bà con nông dân là giảm được cái số lần phun thuốc ít nhất là được 2 đến 3 lần phun thuốc bảo vệ thực vật và giảm được công phun thuốc. Khi mà đưa cái chương trình này vào với ứng dụng trên cái cây có múi thì được bà con nông dân các tỉnh và đã được ứng dụng và đã được tiếp nhận rất là phấn khởi đã rất là nhiệt tình và là rất là nhiệt tình để có thể ứng dụng cái con này một cách là nhanh chóng nhất”.

Theo số liệu từ Trung tâm Trồng trọt và Bảo vệ thực vật phía Bắc, năm 2024, các vùng sản xuất trong khu vực có diện tích nhiễm nhện hại lên tới trên 1.000 ha; sâu vẽ bùa 405 ha; rệp sáp và muội 309 ha. Đây đều là các đối tượng mà kiến vàng có khả năng kiểm soát hiệu quả, giảm phụ thuộc vào hóa chất và giảm nguy cơ ô nhiễm môi trường.

Những năm gần đây, cùng với việc thúc đẩy sản xuất VietGAP, hữu cơ, nhiều biện pháp sinh học như Trichoderma, nấm xanh, chế phẩm vi sinh… đã được áp dụng trên cây có múi. Trong đó, kiến vàng là một mắt xích quan trọng bổ sung vào hệ sinh thái nông nghiệp bền vững, đặc biệt ở những vùng chuyên canh cây ăn quả có múi.

Việc nhân rộng mô hình đòi hỏi sự thay đổi thói quen canh tác, đồng bộ giữa các hộ trong vùng để duy trì đàn kiến và đảm bảo hiệu quả sinh học. Song với những kết quả ban đầu, mô hình kiến vàng được kỳ vọng sẽ trở thành giải pháp sinh học quan trọng, góp phần giảm lạm dụng hóa chất, cải thiện sức khỏe đất và nâng cao giá trị cây có múi tại các tỉnh phía Bắc./.

MC: Thưa quý vị! Ghi nhận tại xã Tây Cốc cho thấy việc ứng dụng kiến vàng không chỉ mang ý nghĩa khoa học – kỹ thuật mà còn mở ra thay đổi lớn trong tư duy sản xuất của người nông dân. Khi giảm được thuốc bảo vệ thực vật, người dân sẽ tiết kiệm chi phí, bảo vệ sức khỏe và cải thiện chất lượng nông sản. Đồng thời, giữ được hệ sinh thái tự nhiên cần thiết cho sự phát triển lâu dài của vùng chuyên canh bưởi đặc sản.

Dù quá trình nhân rộng mô hình còn gặp khó khăn do thói quen canh tác truyền thống, nhưng những kết quả thực tế cùng sự vào cuộc của cơ quan chuyên môn cho thấy đây là hướng đi phù hợp với chiến lược sản xuất nông nghiệp xanh, giảm phát thải và bền vững mà ngành nông nghiệp và môi trường đang hướng tới.

Kiến vàng – một loài thiên địch tưởng chừng rất quen thuộc đang chứng minh giá trị mới khi trở thành giải pháp sinh học triển vọng giúp hạn chế hóa chất, khôi phục sức khỏe đất và gia tăng giá trị cây có múi tại nhiều địa phương.

Đến đây, phóng sự do Báo Nông nghiệp và Môi trường thực hiện xin được kết thúc. Cảm ơn quý vị đã dành thời gian theo dõi. Xin kính chào và hẹn gặp lại!