Vì sao chưa kiểm soát được dứt điểm dịch tả lợn Châu Phi?

Ông Lê Toàn Thắng, Trưởng phòng Quản lý Thuốc thú y, Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, gần đây dịch tả lợn Châu Phi (ASF) tái bùng phát tại một số tỉnh khiến người chăn nuôi tiếp tục gặp khó khăn.

Năm 2024, cả nước đã xảy ra 1.609 ổ dịch tại 48/63 tỉnh, thành phố, số lợn chết và tiêu hủy là 89.580 con. Từ đầu năm đến ngày 22/7/2025, cả nước đã xảy ra 636 ổ dịch tại 30/34 tỉnh, thành phố, số lợn mắc bệnh là 42.349 con, số lợn chết, buộc tiêu hủy là 43.375 con. Hiện nay còn 256 ổ dịch tại 26 tỉnh, thành phố chưa qua 21 ngày.

Trong tháng 6 và 7/2025, dịch bệnh ASF gia tăng tại các tỉnh phía Bắc (Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Hà Nội…) và duyên hải miền Trung (Quảng Ngãi, Quảng Trị…).

Báo cáo của Cục Chăn nuôi và Thú y (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết, ASF đang có chiều hướng gia tăng, chủ yếu là tái phát các ổ dịch cũ, phát sinh ở loại hình chăn nuôi quy mô nhỏ (bình quân 50 - 60 con/ổ dịch) tại các hộ gia đình nơi có điều kiện chăn nuôi không đảm bảo an toàn sinh học.

Cục Chăn nuôi và Thú y nhận định, nguy cơ dịch bệnh tiếp tục phát sinh và lây lan trong thời gian tới là rất cao, nguyên nhân chủ yếu: Chăn nuôi nhỏ lẻ còn khá phổ biến, chiếm tỷ lệ cao, không bảo đảm an toàn sinh học.

Mặc dù đã có vaccine ASF phòng bệnh cho lợn thịt, nhưng nhiều người nuôi vẫn chủ quan không tiêm phòng cho đàn vật nuôi, còn tâm lý ỷ lại, trông chờ vào sự hỗ trợ vaccine của Nhà nước. Trong khi đó, các trang trại lớn chủ động tiêm phòng, áp dụng biện pháp an toàn sinh học đều không phát sinh dịch bệnh.

Hiện tượng người chăn nuôi giấu dịch, khi đàn vật nuôi có dấu hiệu nghi mắc bệnh thường không thông báo cho chuyên môn thú y, chính quyền địa phương để được hỗ trợ điều trị, xử lý mà bán chạy lợn, vứt xác ra môi trường làm dịch bệnh lây lan rộng.

Hiện nay, thời tiết biến đổi thất thường, đặc biệt hiện nay bước vào mùa mưa, bão tại các tỉnh miền Bắc, kết hợp với hiện tượng người nuôi, vận chuyển thiếu ý thức vứt xác lợn bệnh xuống sông, kênh mương... làm phát tán virus ASF theo dòng nước, gây ô nhiễm môi trường.

Hoạt động giết mổ động vật còn chưa được kiểm soát triệt để, một số cơ sở giết mổ vi pham pháp luật thú y, vẫn thu gom, giết mổ gia súc mắc bệnh, nghi mắc bệnh. Còn lúng túng trong việc công bố dịch cấp xã do mới được phân cấp về cấp xã.

Chưa tổ chức tuyên truyền thường xuyên, liên tục về các quy định (Thông tư 7/2016/TT-BNNPTNT, Thông tư 9/2025/TT-BNNMT), chính sách của Nhà nước (Nghị định số 116/2025/NĐ-CP ngày 5/6/2025, có hiệu lực từ ngày 25/7/2025) hỗ trợ khắc phục dịch bệnh động vật.

Lực lượng thú y địa phương, đặc biệt là thú y cấp xã rất mỏng, địa bàn rộng nên công tác giám sát, phát hiện, xử lý ổ dịch tại một số địa phương chưa được kịp thời (nhiều tỉnh không bố trí nhân viên thú y cấp xã, có tỉnh không thực hiện công tác kiểm soát giết mổ động vật.

Việc áp dụng chế tài xử phạt các hành vi vi phạm pháp luật trong phòng chống dịch bệnh phải thực hiện một cách thường xuyên, nghiêm khắc hơn.

Phân tích nguyên nhân chưa thể kiểm soát dứt điểm ASF, ông Lê Toàn Thắng cho hay, có ba nguyên nhân chính khiến dịch chưa thể kiểm soát dứt điểm và bùng phát trở lại.

Thứ nhất, do đặc điểm sinh học của virus ASF có sức đề kháng rất cao, khó tiêu diệt và có thể tồn tại lâu ngoài môi trường, trong dịch tiết cũng như trong xác động vật. Bên cạnh đó, virus ASF có thể tồn tại trong thịt và các sản phẩm thịt chưa nấu chín từ 3 - 6 tháng.

Đường truyền lây của virus rất đa dạng, lây trực tiếp từ lợn bệnh sang lợn khỏe; lây qua sản phẩm thịt, mẫu bệnh phẩm, máu, phân nhiễm virus; lây qua các loài động vật trung gian như ve mềm, ruồi, gián, gặm nhấm; hoặc qua thức ăn, nước uống, dụng cụ chăn nuôi, phương tiện vận chuyển và cả con người mang mầm bệnh. Đặc biệt, ghi nhận sự xuất hiện của chủng virus mới tái tổ hợp genotype I và genotype II rất phức tạp.

Nguyên nhân thứ hai là những hạn chế trong công tác phòng, chống dịch bệnh. Trước hết, việc giám sát, phát hiện và báo cáo dịch bệnh ở một số nơi chưa kịp thời. Vẫn còn địa phương chưa thực sự quyết liệt trong triển khai các biện pháp phòng, chống dịch; việc áp dụng an toàn sinh học chưa đầy đủ. Công tác kiểm soát lưu thông, vận chuyển lợn và sản phẩm từ lợn còn lỏng lẻo, dẫn đến tình trạng “bán chạy” lợn bệnh, thậm chí vứt xác lợn ra môi trường.

Đáng chú ý, công tác truyền thông và cập nhật thông tin, văn bản chỉ đạo về thú y tại nhiều địa phương vẫn còn chậm, ảnh hưởng đến hiệu quả ứng phó với dịch bệnh.

Nguyên nhân thứ ba là những hạn chế trong việc sử dụng vaccine. Trước hết, mức độ quan tâm và chủ động sử dụng vaccine của người chăn nuôi còn thấp, dẫn đến tỷ lệ tiêm phòng chưa đạt yêu cầu.

Tâm lý e ngại và chưa thực sự tin tưởng vào hiệu quả vaccine vẫn tồn tại, một phần do đây là loại vaccine đầu tiên trên thế giới được sản xuất bởi một doanh nghiệp nội địa của Việt Nam, và khả năng bảo hộ chéo đối với chủng virus ASF tái tổ hợp genotype I và II mới xuất hiện vẫn đang được tiếp tục đánh giá. Ngoài ra, giá vaccine hiện còn cao so với khả năng chi trả của nhiều hộ chăn nuôi nhỏ lẻ, làm giảm động lực tiêm phòng.

“Như vậy, theo tôi, tình hình dịch bệnh ASF năm 2025 vẫn đặt ra nhiều thách thức lớn cho ngành chăn nuôi nước ta. Để kiểm soát dứt điểm, cần có sự phối hợp chặt chẽ, đồng bộ giữa chính quyền địa phương, cơ quan chuyên môn và người chăn nuôi; trong đó, đặc biệt chú trọng đẩy mạnh sử dụng vaccine, đồng thời nâng cao ý thức và thực hành các biện pháp an toàn sinh học”, ông Lê Toàn Thắng nhấn mạnh.