Cuốn sách như một ký ức sinh đồng về Sài Gòn chuyển động từng ngày.
“Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” là những ghi chép của tác giả Cù Mai Công về một góc nhỏ đô thị phương Nam. “Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” không chỉ đề cập đến những kỷ niệm riêng tư mà còn đưa ra nhiều dữ liệu lịch sử có tính tham khảo cho công chúng muốn tìm hiểu về Sài Gòn.
Nếu “Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” tập 1 phác họa toàn cảnh về vùng đất và một số nhân vật đã, đang và từng sống nơi đây, thì với “Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” tập 2 lại đi vào cụ thể từng cung đường, lối ngõ, hẻm hóc của Sài Gòn – Gia Định xưa, nơi mà khu vực trung tâm là ngã ba Ông Tạ, chợ Ông Tạ, cầu Ông Tạ…
Trong ngõ Con Mắt, ngõ Cổng Bom, hẻm 158, hẻm Bác Sĩ Bảy… hoặc trong cư xá Tự Do, cư xá Bắc Hải, cư xá Thoại Ngọc Hầu… và dọc các đường phố chính thẳng tắp lẫn bao nhiêu hẻm hóc… quanh co, chật chội của vùng đất ấy, tác giả Cù Mai Công – một người con Ông Tạ, sinh ra và lớn lên ở Ông Tạ, đã cảm nhận sinh động về từng ngôi nhà, cửa tiệm, nhà sách, sạp rau, gánh cháo, thúng xôi…
Tác giả Cù Mai Công dõi theo và lý giải những mảnh ghép ký ức mờ tỏ và những cảnh vật hiện diện đổi thay, theo thương nhớ riêng mình. Và nhiều gương mặt đã được tác giả Cù Mai Công nhắc đến một cách ân cần.
Đó là vô số nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ, ca sĩ, nhà báo, họa sĩ, nhiếp ảnh gia, nhà sử học, nhà nghiên cứu… tài danh nổi tiếng cả nước. Không sao kể hết. Đó là các tác giả những nhạc phẩm hiện nay vẫn được hát vang cả nước mỗi mùa Giáng sinh, Phật đản lẫn Tết.
Đó là vị cựu thứ trưởng khiêm cung được bao nhiêu người Sài Gòn thương mến; là gia đình một doanh nghiệp tầm cỡ cả nước vẫn sống trên một con đường nhỏ hẹp vùng Ông Tạ; là chị Bính bán cháo nhân lành đầu hẻm Tư Lì; là cụ Phương làng Chiền luôn dạy con cháu “Ăn mặn, uống nước đỏ da – Nằm đất nằm cát, Đức Bà lại thương…”; thậm chí là tay trùm du đãng Sơn Đảo khét tiếng Sài Gòn – Gia Định xưa cứ sáng sáng ra trước nhà đánh cầu lông với cô con gái nhỏ…
Thật “kỳ lạ” khi ở vùng Ông Tạ, bao nhiêu năm nay, bà con Bắc – Trung – Nam, Công giáo – Phật giáo – đạo Mẫu, người giàu kẻ nghèo… vẫn sống bên nhau thuận hòa, kính trên nhường dưới, gọi dạ bảo vâng… với nhau. Một góc nét đẹp Sài Gòn – Gia Định xưa vẫn hiện rõ mồn một nơi đây và có lẽ đây là một vùng đất mà cư dân của mình yêu thương, gắn kết với nhau đến khó tin. Họ biết từng ngôi nhà, từng ngõ hẻm…của nhau. Dù còn ở đây hay đã chuyển nơi khác, định cư nước ngoài mấy chục năm rồi, họ vẫn đau đáu tìm lại nhau, chia sẻ bao nhiêu niềm vui, nỗi buồn…
Vùng đất nhỏ Ông Tạ có nhiều người coi là “địa linh nhân kiệt” không phải ngẫu nhiên lại nằm gọn trong khu vực đại đồn Chí Hòa 1861 ba cây số vuông. Không phải ngẫu nhiên vị tướng Nguyễn Tri Phương chọn nơi đây để dựng đại đồn và sau này Ngã ba Ông Tạ ở ngay cổng chính đại đồn.
Vùng Ông Tạ là nơi duy nhất mà đất đai, dân cư bao gồm cả ba khu vực Sài Gòn – Gia Định lẫn Chợ Lớn. Một vùng đất có giao thoa địa kinh tế, địa quân sự, địa chính trị, cực kỳ đặc biệt, “lạ lùng” của Sài Gòn – Gia Định - Chợ Lớn xưa. Vậy nên cũng dễ hiểu khi trước 1975, Ông Tạ được coi là “thủ phủ kinh tế” trù phú nhất trong hơn 300 khu định cư Bắc 54 toàn miền Nam; là nơi dày đặc các tướng tá, chính trị gia trước và sau 1975.
Chợ tết Ông Tạ trước 1975. Ảnh Harold Boehlert.
Sự giao thoa ấy cũng tạo ra một vùng địa văn hóa đồ sộ: gần một nửa văn nghệ sĩ nổi tiếng miền Nam trước 1975 là “dân Ông Tạ đó” – trên một vùng đất mà khu trung tâm hiện nay là các phường 3, 5, 6, 7 và một phần phường 1, 2, 4 quận Tân Bình chỉ rộng trên dưới hai cây số vuông. Một tỉ lệ dày đặc hơn bất kỳ một vùng đất nào của Sài Gòn – Gia Định, thậm chí cả nước, trong một khu vực dân cư chen chúc từ khi mới thật sự hình thành cho đến tận hôm nay: gần 50.000 người/ km2. Trước đó, nó chỉ là một vùng đất toàn đầm lầy, kinh rạch, gần 15 bãi tha ma, nghĩa địa của chiến trường đẫm máu, bi tráng đại đồn Chí Hòa năm xưa 1861; dân cư thưa thớt, không chợ búa, chùa chiền…
Cho đến khi mấy vạn bà con Bắc di cư 54 đến đây, Ông Tạ bùng lên mầm sống mãnh liệt. Những cư dân mới vừa gan góc giãi nắng dầm mưa, đầu trần chân đất khai phá, vừa yêu thương, chia sẻ với nhau đến tận cùng từ những ngày đầu mái lá, lều tranh, nền đất… cho đến tận hôm nay.
Tập sách “Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó” tập 2 do Công ty First News – Trí Việt và Nhà xuất bản Tổng hợp liên kết ấn hành, gồm nhiều phần lôi cuốn như “Tết ở Ông Tạ”, “Những ngả đường Ông Tạ”, “Đất Ông Tạ địa linh nhân kiệt”, “Những khung trời tuổi thơ tôi”, “Xóm Đại Lợi”...
