'Muốn ăn đi tát, muốn ngồi mát đi câu' nghĩa là gì?
.- Thứ Tư, 08/06/2022 , 07:21 (GMT+7)
Đi câu được xem là một thú vui tao nhã của kẻ nhàn hạ, nhưng nghĩa cả câu tục ngữ không hẳn dễ giải thích cho rõ.
Trong “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương - NXB Tổng hợp TP Hồ Chí Minh - 2010) có một số câu tác giả thu thập, nhưng xếp vào diện “chưa rõ nghĩa”. Cách làm này thể hiện sự thận trọng, và cũng có cái hay là lưu ý cho độc giả và các nhà nghiên cứu về những vấn đề còn bỏ ngỏ. Một trong số những câu “chưa rõ nghĩa” đó là: “Muốn ăn đi tát; muốn ngồi mát đi câu”.
Sau đây, chúng tôi xin đưa ra cách giải thích câu tục ngữ này.
“Đi tát” ở đây là tát vũng, tát đầm, tát đìa để bắt cá, một kiểu đánh bắt chắc ăn nhất. Thế nên thành ngữ “Tát cạn bắt lấy”, ý chỉ “tát” là cách bắt cá cho bằng được và có thể bắt cho bằng hết. Tục ngữ Hán cũng có câu gián tiếp nói lên ý này: “Không tát cạn đầm để bắt cá, không đốt cháy rừng để săn cầm thú” [Bất hạc trạch nhi ngư, bất phần lâm nhi liệp - 不涸澤而漁不焚林而獵 - không nên khai thác theo kiểu tận diệt, bắt cho bằng hết].
Như vậy, “muốn ăn đi tát”, có nghĩa “đi tát” tuy vất vả, nhọc công nhưng lại thu được kết quả chắc chắn và số lượng nhiều cá, con to con nhỏ gì đều thấy và bắt được hết.
Với “đi câu” thì ngược lại: “Thôi đừng đáy bể mò kim, Bóng chim tăm cá dễ tìm được nao!”; “Chim trời cá nước”; “Ai uốn câu cho vừa miệng cá”! (lời dân gian). Cá sống dưới nước, mắt thường ta đâu có nhìn thấy. Cá có cắn câu hay không, nhiều hay ít, cá to hay cá nhỏ còn phụ thuộc vào sự may rủi. Có hôm đi câu cả buổi, “Nhắc như nhắc câu” (nháy cần câu để nhử cá liên tục) nhưng có khi cuối cùng vẫn phải về tay không. Thế nên dân gian cho rằng, không còn cách nào khác người ta mới lựa chọn nghề đi câu (Vô nghệ đi hát, mạt nghệ đi câu - tục ngữ).
Không hẹn mà gặp. Sự kém hiệu quả của đánh bắt cá bằng câu còn được thể hiện qua tục ngữ của nhiều dân tộc khác. Ví như tục ngữ Tày: “Quăng chài: người chăm chỉ; câu cá: người thừa, bỏ đi” (Tót khe: vỏ xắc; tức bất: vỏ lưa. Triều Ân - Hoàng Quyết, NXB Văn hóa Dân tộc - 1996); Tục ngữ Mường: “Muốn ăn cơm lấy người xáo cỏ dác, muốn húp nước lấy người đi câu” (Moành ăn cơm lêế khá keo dạc, moành họt rạc lêế khá đi câu. Cao Sơn Hải - NXB Văn hóa Thông tin - 2002).
Câu cá thường có hai cách chính:
- Câu cặm: dùng mồi là nhái, hay giun rồi cắm thật chặt cần câu vào bờ, hay các bè chuối nhỏ cho trôi lênh đênh trên mặt nước (thường là ruộng lúa, ao hồ, đầm…) rồi ra về, sau đó ra nhấc câu để thu cá. Cách này tuy cũng phụ thuộc vào may rủi, nhưng không vất vả hay mất thời gian.
- Câu rê, câu nhử: phải trực tiếp cầm cần, hoặc trông coi câu để khi động đậy phao thì cầm cần lên để nhử, xem chừng cá đã cắn câu thì giật lên. Cách này tuy cũng nhàn hạ, nhưng mất thời gian và phụ thuộc vào may rủi. “Đi câu” trong “muốn ngồi mát đi câu” là nói đến cách câu này.
Khi câu rê, câu nhử, người ta thường lựa chỗ có bóng cây, bờ kè nơi ao chuôm hoặc đồng ruộng để ngồi câu. Đó là chỗ nước mát, cá tôm hay tập trung trú ngụ. Người đi câu chỉ ngồi trên bờ, vừa thả câu vừa thảnh thơi hóng gió mát, cơ bản chẳng phải hì hục, chân lấm tay bùn như tát cá, nhưng hiệu quả thu được thì thường ít ỏi hoặc không chắc ăn. Thế nên đi câu chỉ được xem là một thú vui tao nhã của kẻ nhàn hạ. Thậm chí, tục ngữ “Bé đi câu, lớn đi hầu”, đã liệt đi câu vào kiểu chơi bời lêu lổng, không còn thì giờ dành cho việc học hành nữa.
Như vậy, “Muốn ăn đi tát, muốn ngồi mát đi câu”, ý nói: đi câu tuy nhàn hạ hơn đi tát nhưng không chắc ăn, ít hiệu quả.
Hoàng Tuấn Công
Tiếng Việt - Văn Việt - Người Việt là chuyên mục mới trên báo Nông nghiệp Việt Nam, được đặt theo tên một cuốn sách của Giáo sư Cao Xuân Hạo, nhà ngữ học và là một trí thức tinh hoa của đất nước.
Tên chuyên mục cũng nói hộ sự kỳ vọng kiến tạo và chấn hưng những giá trị đang bị xô lệch bởi cơn bão thời đại vốn lẫn nhiều gió độc. Ở đây, các nhà nghiên cứu và người Việt nói chung quan tâm đến văn hóa dân tộc sẽ góp tiếng nói sâu sắc, chính trực trong một khát vọng chung nhằm góp phần xây dựng những nền tảng quan yếu cho một xã hội tốt đẹp trong hiện tại và cho tương lai.
Rất mong nhận được sự ủng hộ, chia sẻ và cộng tác của những bậc thức giả cùng bạn đọc yêu mến!
Bài viết cho chuyên mục xin được gửi về Báo Nông nghiệp Việt Nam, 14 Ngô Quyền, Hà Nội. Email: baonnvnts@gmail.com.
Hoặc liên hệ người phụ trách chuyên mục: Ông Tô Đức Huy, Trưởng ban Thư ký Tòa soạn; Điện thoại: 0913.378.918; Email: toduchuy75@gmail.com.
‘Em bé Napalm’ là bức ảnh nổi tiếng nhất về chiến tranh Việt Nam, sau nửa thế kỷ lại xôn xao dư luận về câu chuyện bản quyền liên quan đến tác giả Nick Ut.
Nhắc đến Đoàn Giỏi là nhắc đến 'Đất rừng phương Nam'. Thế nhưng, nhà văn của Nam Bộ ấy còn được công chúng yêu mến bởi rất nhiều những tác phẩm bất hủ khác.
‘Mưa hạ ở Sài Gòn’ là tên gọi tập thơ chứa đựng nhiều bâng khuâng với cuộc đời, của tác giả Tố Hoài ở độ tuổi bát thập đã trải qua không ít thăng trầm.
Hơn 300 tác phẩm văn học, 200 bộ phim và nhiều công trình đề tài hậu chiến, giờ đây ở tuổi gần bát thập, nhà văn Minh Chuyên vẫn miệt mài kết nối ký ức.
‘Lệ Chi Viên’ được tái dựng từ ‘Bí mật vườn Lệ Chi’ nổi tiếng hơn hai thập niên trước, cho thấy sân khấu về đề tài lịch sử vẫn có sức hấp dẫn công chúng.
Nếu mỗi người sẽ có đủ minh triết để vui vẻ hài lòng với những điều nhỏ nhặt mình làm thì thanh kiếm sẽ không cần tồn tại nữa. Khi điều đó chưa xảy ra thì thanh kiếm vẫn còn hiện diện bên lưỡi cày.
Tôi cảm thấy biết ơn với những người đã ngã xuống. Biết ơn với những người còn sống – tiếp tục sống một cuộc đời bình dị mà đẹp đẽ như ông tôi. Và đó là lý do 30/4 năm nay, tôi không đi đâu cả. Tôi chỉ muốn về với ông mệ.
