Nỗ lực đáng ghi nhận
Hàng năm, Lễ mít tinh hưởng ứng “Ngày Thế giới không thuốc lá” và “Tuần lễ Quốc gia không thuốc lá” tại tỉnh Nghệ An đã thu hút đông đảo cán bộ, đoàn viên, thanh niên và người dân tham dự. Không chỉ là hoạt động mang tính biểu tượng, đây còn là dịp để toàn xã hội nhìn lại những nỗ lực phòng, chống tác hại thuốc lá trên địa bàn Nghệ An trong thời gian qua, từ phong trào thanh niên “nói không với thuốc lá” cho đến mô hình “bệnh viện không khói thuốc”. Tuy nhiên, thực tế vẫn đặt ra nhiều câu hỏi về tính bền vững và hiệu quả của những hoạt động này.
Hàng năm tỉnh Nghệ An tổ chức lễ mít tinh hưởng ứng ngày thế giới không thuốc lá. Ảnh: Phương Thúy.
Không thể phủ nhận, những năm gần đây, công tác phòng chống tác hại của thuốc lá ở Nghệ An đã có nhiều bước tiến rõ rệt. Tỉnh đoàn Nghệ An trở thành lực lượng xung kích, đưa thông điệp “vì một tương lai khỏe mạnh” đến gần giới trẻ thông qua các diễn đàn, tọa đàm, sinh hoạt chuyên đề và chiến dịch truyền thông trực tuyến. Những con số đáng khích lệ đã xuất hiện như nhận thức của thanh niên về tác hại thuốc lá cải thiện rõ rệt, nhiều bạn trẻ chủ động từ chối thuốc lá điện tử - thứ vốn được quảng cáo như “ít độc hại” nhưng thực chất vẫn chứa nhiều chất gây nghiện.
Ở lĩnh vực y tế, Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An là điểm sáng khi triển khai quyết liệt mô hình “Bệnh viện không khói thuốc”, từ việc ký cam kết không hút thuốc đến việc treo biển báo, áp phích, tổ chức tuyên truyền, giám sát thường xuyên. 100% cán bộ y tế của bệnh viện đã cam kết thực hiện không hút thuốc tại nơi làm việc, một kết quả không dễ đạt được ở môi trường đông người, áp lực cao.
Những nỗ lực này thể hiện sự quyết tâm của chính quyền, các tổ chức đoàn thể và ngành y tế trong việc bảo vệ sức khỏe cộng đồng, tạo dựng môi trường sống trong lành.
Song, khi rời lễ mít tinh, bước vào một số bệnh viện lớn ở Nghệ An, người ta dễ dàng bắt gặp cảnh… khói thuốc vẫn “bủa vây”. Tại Bệnh viện Phổi, chỉ chưa đầy nửa tiếng quan sát, phóng viên đã ghi nhận hàng chục lượt hút thuốc, trong đó có cả bệnh nhân đang truyền dịch. Ở Bệnh viện Hữu nghị Đa khoa Nghệ An, biển “Cấm hút thuốc” đặt ngay cổng khoa khám bệnh nhưng nhóm người nhà bệnh nhân vẫn vô tư châm lửa. Tàn thuốc vứt la liệt ở góc sân Bệnh viện Ung bướu, nơi bệnh nhân ung thư đang điều trị.
Các hoạt động tuyên truyền tác hại của thuốc lá được duy trì. Ảnh: Phương Thúy.
Điều đáng nói, Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá đã quy định rõ hành vi hút thuốc tại bệnh viện là vi phạm, có thể bị xử phạt hành chính. Nhưng trên thực tế, biện pháp xử phạt gần như “vắng bóng”, mọi thứ dừng ở mức nhắc nhở, khuyến cáo. Khi không có lực lượng giám sát, vi phạm lại tái diễn. Một lãnh đạo bệnh viện thừa nhận: “Muốn xử phạt thì cần lực lượng chuyên trách và quy trình rõ ràng, trong khi lực lượng bảo vệ lại quá mỏng”.
Khoảng cách này cho thấy, dù khẩu hiệu và mô hình rất mạnh mẽ, nhưng khâu thực thi vẫn là “nút thắt” lớn nhất. Một phong trào chỉ có thể bền vững khi đi kèm với cơ chế giám sát và chế tài đủ sức răn đe.
Còn nhiều thách thức
Có nhiều nguyên nhân dẫn tới tình trạng hút thuốc lá vẫn diễn ra ở những khu vực cấm như đã nói ở trên. Trước hết là ý thức của một bộ phận người dân, đặc biệt là thanh thiếu niên, vẫn còn hạn chế. Tâm lý “hút ngoài sân là được” hay “một vài hơi không sao” vẫn tồn tại, trong khi khói thuốc thụ động gây hại không kém gì thuốc lá trực tiếp.
Thứ hai, việc kiểm soát sản phẩm thuốc lá mới như thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn lỏng lẻo. Kênh mua bán online, quảng cáo trá hình trên mạng xã hội len lỏi vào từng điện thoại của giới trẻ, khiến công tác phòng ngừa gặp khó.
Những khu vực cấm như Bệnh viện hoặc những nơi công cộng khác hình ảnh vô tư hút thuốc lá vẫn dễ bắt gặp. Ảnh: Đình Tiệp.
Thứ ba, lực lượng thực thi mỏng, thiếu cơ chế xử phạt nhanh tại chỗ. Các biển báo, áp phích, loa phát thanh chỉ phát huy tác dụng khi đi kèm hành động cụ thể, liên tục. Nếu không, chúng chỉ là hình thức.
Ngoài ra, môi trường bệnh viện vốn đông người, áp lực cao lại là nơi khó duy trì kỷ luật tuyệt đối. Với những người đã nghiện, việc kiêng thuốc vài ngày là thử thách không nhỏ.
Để phong trào phòng chống tác hại thuốc lá ở Nghệ An thực sự hiệu quả, cần một cách tiếp cận đồng bộ và kiên quyết hơn.
Thứ nhất, siết chặt khâu thực thi là thành lập các tổ kiểm tra liên ngành tại bệnh viện, có quyền lập biên bản và xử phạt tại chỗ. Công khai danh sách, hình ảnh người vi phạm (theo quy định) để tăng tính răn đe. Cơ chế “phạt nguội” qua camera giám sát cũng có thể nghiên cứu áp dụng.
Thứ hai, đổi mới tuyên truyền thay vì chỉ nói về tác hại chung chung, cần đưa ra hình ảnh trực quan, câu chuyện thật từ chính bệnh nhân bị ảnh hưởng. Các chiến dịch truyền thông trên mạng xã hội phải được đầu tư nội dung sáng tạo, gần gũi, đánh trúng tâm lý giới trẻ.
Thứ ba, huy động cộng đồng, mỗi đoàn viên thanh niên, mỗi cán bộ y tế phải trở thành một tuyên truyền viên tích cực. Các hội, đoàn thể có thể tổ chức “đội phản ứng nhanh” nhắc nhở người hút thuốc tại bệnh viện, bến xe, trường học.
Cần thêm nhiều giải pháp để nâng cao hiệu quả phòng chống tác hại của thuốc lá ở Nghệ An. Ảnh: Phương Thúy.
Thứ tư, kiểm soát nguồn cung, siết chặt quản lý buôn bán thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, đặc biệt trên môi trường mạng. Phối hợp giữa công an, quản lý thị trường và các nền tảng mạng xã hội để gỡ bỏ quảng cáo trái phép.
Phong trào phòng, chống tác hại thuốc lá ở Nghệ An đã có nền tảng tốt, với những điểm sáng từ lực lượng thanh niên và một số cơ sở y tế. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế vẫn chưa tương xứng với công sức bỏ ra, khi khói thuốc vẫn hiện diện ở nơi lẽ ra phải là “vùng xanh” sức khỏe.
Một môi trường sống và điều trị không khói thuốc không chỉ là mục tiêu của ngành y tế hay của các phong trào thanh niên, mà là quyền lợi chính đáng của mỗi người dân. Đã đến lúc Nghệ An cần những biện pháp mạnh mẽ, quyết liệt và bền bỉ hơn để khẩu hiệu “Vì một tương lai khỏe mạnh và hạnh phúc” không chỉ vang lên trong lễ mít tinh, mà thực sự thấm vào đời sống hàng ngày.
