Tiếp tục chương trình kỳ họp, sáng 1/12, Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. Nhiều đại biểu cho rằng đất hiếm là tài nguyên chiến lược đặc biệt, đòi hỏi cơ chế quản lý nghiêm ngặt hơn, từ công nghệ khai thác đến yêu cầu về an ninh - quốc phòng.
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng dự phiên họp Quốc hội thảo luận về dự án Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản sáng ngày 1/12. Ảnh: Như Ý.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng) nhấn mạnh đất hiếm là nền tảng của các ngành công nghiệp mũi nhọn như bán dẫn, xe điện, quốc phòng, thiết bị y tế. Vì vậy, việc xác định đất hiếm là tài nguyên đặc biệt quan trọng và quản lý thống nhất ở cấp quốc gia là “hoàn toàn phù hợp với yêu cầu phát triển dài hạn của đất nước”.
Theo bà, quản lý tài nguyên đất hiếm phải dựa trên nền tảng khoa học, kiểm soát rủi ro chặt chẽ, trong đó tiêu chuẩn môi trường cần được đặt ở mức cao nhất. “Đất hiếm không chỉ là khoáng sản chiến lược mà còn là nhóm tài nguyên có hệ số rủi ro môi trường rất lớn”, bà nói.
Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh (Lâm Đồng). Ảnh: Như Ý.
Bà lưu ý toàn bộ chuỗi tuyển - tách đất hiếm đều phát sinh chất thải chứa phóng xạ tự nhiên, gồm thorium và uranium ở nồng độ thấp, kèm theo hỗn hợp kim loại nặng và dung dịch axit khó xử lý nếu thiếu công nghệ tiên tiến. Kinh nghiệm quốc tế cho thấy nhiều quốc gia từng khai thác đất hiếm ồ ạt nhưng lỏng lẻo trong giám sát đã phải đối mặt với “vùng ô nhiễm phóng xạ tồn lưu”, kéo theo chi phí phục hồi môi trường lớn gấp nhiều lần giá trị kinh tế thu được. “Đây là bài học đắt giá mà Việt Nam không thể lặp lại”, bà Tú Anh cảnh báo.
Từ đó, nữ đại biểu đề nghị luật phải quy định rõ các ngưỡng an toàn kỹ thuật bắt buộc, như công nghệ tuyển - tách khép kín, mô hình hóa phát tán phóng xạ, hệ thống quan trắc liên tục, phương án xử lý bùn thải đạt chuẩn IAEA và yêu cầu phục hồi môi trường ngay từ giai đoạn cấp phép. “Chỉ những doanh nghiệp có năng lực công nghệ, năng lực tài chính và hệ thống quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế mới được tham gia”, bà nhấn mạnh.
Đối với các khu vực nhạy cảm hoặc liên quan đến quốc phòng, an ninh, đại biểu Tú Anh đề xuất bổ sung quy định bắt buộc phải có ý kiến thẩm định bằng văn bản của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an trước khi trình hồ sơ cấp giấy phép thăm dò, khai thác. “Đây là biện pháp cần thiết để bảo đảm quản lý thống nhất tài nguyên chiến lược, đồng thời phòng ngừa rủi ro liên quan đến chủ quyền, an ninh và lợi ích quốc gia”, bà nói.
Cùng quan điểm siết chặt quản lý, đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM) đề nghị bổ sung cơ chế kiểm soát xuất khẩu và quy định tỷ lệ chế biến sâu tối thiểu trong nước. Mục tiêu là ngăn tình trạng xuất khẩu thô, đồng thời bảo đảm đất hiếm thực sự trở thành nguồn lực chiến lược phục vụ phát triển công nghiệp quốc gia.
Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (TP.HCM). Ảnh: Như Ý.
Ông Hùng cho rằng dự thảo luật vẫn chưa làm rõ cơ chế lựa chọn doanh nghiệp thăm dò, khai thác và chế biến đất hiếm dựa trên tiêu chí an ninh công nghệ và khả năng chế biến sâu, trong khi đây là lĩnh vực nhạy cảm, có nguy cơ bị thâu tóm tài nguyên hoặc rò rỉ công nghệ nền.
“Vì vậy, tôi đề nghị cân nhắc bổ sung quy trình phê duyệt an ninh kinh tế - công nghệ trước khi chuyển giao công nghệ, xuất khẩu sản phẩm chế biến sâu hoặc liên doanh quốc tế, nhằm bảo đảm chủ quyền tài nguyên - an ninh kinh tế quốc gia - tự chủ công nghiệp đất hiếm”, ông nói.
