Quốc hội bàn cơ chế tài chính mới cho phòng, chống thiên tai bền vững

Chiều 30/10, tiếp tục chương trình làm việc Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV thảo luận về tình hình thực hiện ngân sách nhà nước năm 2025; dự toán và phương án phân bổ ngân sách trung ương năm 2026; kết quả thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về kế hoạch 5 năm giai đoạn 2021-2025 và định hướng cho giai đoạn 2026-2030.Tại nghị trường, câu chuyện về nguồn lực tài chính cho phòng, chống thiên tai được nhiều đại biểu đặc biệt quan tâm, trong bối cảnh thiên tai ngày càng khốc liệt, gây tổn thất nặng nề cho đời sống và kinh tế đất nước.

Thiên tai khốc liệt, nguồn lực hạn hẹp

Đại biểu Nguyễn Minh Sơn (Đoàn Đồng Tháp) nêu con số khiến nhiều người không khỏi giật mình: năm 2024, thiên tai đã làm 519 người chết và mất tích, gấp hơn 3 lần so với năm 2023 và 2,47 lần so với trung bình 10 năm. Thiệt hại kinh tế ước khoảng 89.089 tỉ đồng, gấp hơn 9,5 lần năm trước.

Chỉ tính riêng từ đầu năm 2025 đến nay, Việt Nam đã trải qua 20 loại hình thiên tai, gồm 11 cơn bão và 4 áp thấp nhiệt đới. Tổng thiệt hại ước tính 39.788 tỉ đồng, hơn 245.000 căn nhà bị hư hại, tốc mái, hàng triệu gia súc, gia cầm chết và hàng trăm nghìn hecta hoa màu bị tàn phá.

Tại vùng đồng bằng sông Cửu Long, đại biểu Nguyễn Quốc Hận (Đoàn Cà Mau) mô tả, biến đổi khí hậu giờ đây không còn là dự báo mà là “thực tế hằng ngày”. Sạt lở bờ sông, bờ biển diễn ra liên tục, xâm nhập mặn ngày càng sâu, làm thay đổi cả môi trường sống và tập quán sản xuất của người dân.

Theo đại biểu, dù ngân sách nhà nước đã chi hơn 47.000 tỉ đồng cho công tác phòng, chống và khắc phục hậu quả bão lũ trong những năm qua, nhưng con số này vẫn quá nhỏ so với nhu cầu thực tế. “Nếu không có cơ chế tài chính mới, hiệu quả hơn, chúng ta sẽ mãi bị động trong cuộc chiến với thiên tai”, ông nói.

Đầu tư công là chìa khóa cho hạ tầng chống chịu thiên tai

Các đại biểu cho rằng, trong bối cảnh ngân sách còn eo hẹp, đầu tư công phải được nhìn nhận lại như một công cụ chiến lược để nâng cao năng lực chống chịu thiên tai.

Đại biểu Nguyễn Quốc Hận kiến nghị bổ sung các công trình hạ tầng chiến lược vào kế hoạch đầu tư công trung hạn giai đoạn 2026–2030, vừa phục vụ phát triển kinh tế, vừa thích ứng biến đổi khí hậu. Trong đó, đáng chú ý là tuyến đường ven biển từ Quảng Ninh đến An Giang, không chỉ tạo động lực giao thương mà còn đóng vai trò như tuyến đê chắn sóng, ngăn xâm nhập mặn và triều cường.

Đại biểu cũng đề xuất bố trí vốn để hoàn thiện toàn tuyến đường Hồ Chí Minh, đặc biệt các đoạn đi qua Cà Mau, và nâng cấp đường xuyên Á kết nối Cà Mau - Kiên Giang - Campuchia - Thái Lan.

Ở miền Trung, đại biểu Hà Sỹ Đồng (Đoàn Quảng Trị) nêu rõ thực tế: nhiều dự án hạ tầng trọng điểm như cao tốc Bắc - Nam đoạn Quảng Ngãi - Kon Tum, quốc lộ 15D, cao tốc Cam Lộ - Lao Bảo hay các công trình thủy lợi, hồ chứa, đê điều vẫn thiếu vốn đồng bộ. Trong khi đó, nhu cầu tái thiết sau thiên tai ngày càng cấp bách.

“Đầu tư công phải thực sự trở thành động lực dẫn dắt và kích hoạt nguồn lực xã hội, chứ không thể thay thế khu vực tư nhân”, ông Đồng nhấn mạnh, đồng thời đề nghị Chính phủ rà soát, tái cấu trúc danh mục đầu tư công theo hướng tập trung, có trọng tâm, trọng điểm; ưu tiên các dự án hạ tầng ứng phó biến đổi khí hậu và hạ tầng số.

Cần một cơ chế tài chính phòng ngừa rủi ro hiện đại

Theo đại biểu Nguyễn Minh Sơn, công tác phòng, chống thiên tai hiện nay vẫn nặng về “chữa cháy” hơn là “phòng ngừa”. Ông đề xuất 7 giải pháp chiến lược để xây dựng một cơ chế tài chính phòng ngừa hiện đại, hiệu quả và bền vững:

Cải cách cơ cấu chi ngân sách, chuyển trọng tâm sang đầu tư phòng ngừa và giảm nhẹ rủi ro, giúp giảm chi phí khắc phục dài hạn.

Đưa các dự án bảo vệ môi trường và thích ứng biến đổi khí hậu vào nhóm ưu tiên ngang với quốc phòng, an ninh, giáo dục và y tế.

Hoàn thiện tổ chức Quỹ Phòng, chống thiên tai trung ương, đảm bảo thống nhất quản lý và tăng cường năng lực điều phối giữa trung ương – địa phương.

Phát triển bảo hiểm rủi ro thiên tai, mở rộng sang cơ chế bảo hiểm tham số và xây dựng Quỹ tái bảo hiểm thiên tai quốc gia theo mô hình hợp tác công – tư.

Nghiên cứu phát hành trái phiếu rủi ro thiên tai, chuyển một phần rủi ro sang nhà đầu tư quốc tế, giúp Nhà nước tăng khả năng ứng phó mà không làm tăng nợ công.

Tham gia Quỹ dự phòng khu vực ASEAN, tăng cường chia sẻ rủi ro và năng lực ứng phó chung trong khu vực.

Thành lập Quỹ ứng phó biến đổi khí hậu quốc gia, nhằm huy động nguồn vốn quốc tế cho các dự án hạ tầng chống chịu khí hậu.

Các đại biểu thống nhất rằng, phòng, chống thiên tai không chỉ là nhiệm vụ cứu trợ khẩn cấp, mà phải được coi là một trụ cột phát triển chiến lược của quốc gia.

Chuyển trọng tâm từ “khắc phục hậu quả” sang “phòng ngừa rủi ro” là hướng đi tất yếu, đòi hỏi sự thay đổi mạnh mẽ trong tư duy quản lý và cơ cấu tài chính công. Giai đoạn 2026–2030 được xem là thời điểm then chốt để thể chế hóa các giải pháp đột phá, xây dựng cơ chế tài chính hiện đại, bảo đảm cho Việt Nam phát triển bền vững trong tương lai.