Quảng Ninh kiến tạo nông thôn mới bền vững: [Bài 2] Bức tranh sau sáp nhập

Năm 2025 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong quản lý nhà nước ở cấp xã khi Quảng Ninh thực hiện sáp nhập đơn vị hành chính để tinh gọn bộ máy. Thay đổi này không chỉ tác động đến cách thức điều hành, mà còn tạo ra yêu cầu mới đối với chương trình xây dựng NTM.

Quy mô xã tăng, địa bàn rộng hơn, dân cư đông hơn khiến việc duy trì, nâng chuẩn và hoàn thiện tiêu chí NTM đòi hỏi sự nỗ lực lớn hơn cả về tổ chức bộ máy lẫn huy động nguồn lực tại chỗ.

Ở nhiều địa phương, sau sáp nhập, số lượng thôn tăng lên, đặc điểm dân cư trở nên đa dạng hơn. Một số xã sau sáp nhập có xuất phát điểm chênh lệch giữa các vùng trong xã khá rõ rệt, nhất là xã có khu vực miền núi xen kẽ đồng bằng, hoặc có thôn cũ thuộc xã khó khăn hợp nhất với thôn thuộc xã khá hơn. Điều này đặt ra yêu cầu phân bổ nguồn lực công bằng, đảm bảo không có thôn, bản bị “bỏ lại phía sau” trong tiến trình hoàn thiện các tiêu chí.

Tại xã Quảng Đức, một trong những xã có thay đổi địa giới lớn sau sáp nhập, ông Lỷ A Nguyên, Trưởng bản Cấu Lìm, cho biết: “Sau sáp nhập, địa bàn quản lý rộng hơn nhiều. Việc rà soát tiêu chí từng thôn theo chuẩn nông thôn mới nâng cao cần nhiều thời gian và nhân lực hơn. Chúng tôi phải đi từng nhà, gặp từng hộ để tuyên truyền và thống nhất cách làm.” Theo ông Nguyên, khó khăn lớn nhất là sự không đồng đều về hạ tầng, dẫn tới nhiều tiêu chí phải làm lại hoặc bổ sung.

Thực tế này được ghi nhận trong báo cáo đánh giá thực trạng 22 xã rà soát cuối năm 2025. Một số tiêu chí vốn đạt chuẩn trong giai đoạn trước như giao thông, môi trường, thu nhập hoặc văn hóa cộng đồng đã bị “giảm điểm” sau khi địa bàn mở rộng.

Nhiều xã phải thiết kế lại kế hoạch xây dựng NTM nâng cao vì số thôn đạt chuẩn khu dân cư kiểu mẫu chưa tương xứng. Một số tiêu chí “mềm” như an ninh trật tự, phát triển văn hóa, mức độ hài lòng của người dân… cần được khảo sát lại trên nền dân cư mới.

Theo bà Nguyễn Chi Mai, Chi cục trưởng Chi cục Kinh tế hợp tác và PTNT, sáp nhập đơn vị hành chính đặt ra yêu cầu mới về cách đánh giá và duy trì tiêu chí. “Một xã sau sáp nhập không thể nhìn lại theo thước đo cũ. Các tiêu chí nông thôn mới phải được rà soát lại toàn diện, không để xảy ra tình trạng đạt chuẩn trên giấy. Tỉnh yêu cầu các xã xác định lại điểm yếu, xây dựng lộ trình phù hợp với quy mô và điều kiện mới”.

Bà Mai cho rằng, hiệu quả của chương trình phụ thuộc rất lớn vào năng lực điều hành của cấp xã, nhất là năng lực lập kế hoạch, tổ chức sản xuất và huy động cộng đồng. “Từ thực tiễn, chúng tôi nhận thấy những xã duy trì được chất lượng tiêu chí đều có đội ngũ cán bộ cơ sở chủ động, người dân có tinh thần đồng thuận và biết khai thác lợi thế của địa phương”.

Trong quá trình rà soát, nhiều xã cũng gặp thách thức về tiêu chí môi trường, một trong những tiêu chí khó duy trì nhất. Sự khác biệt về thói quen sinh hoạt, tỷ lệ chăn nuôi nhỏ lẻ cao và hạ tầng xử lý rác thải chưa đồng đều khiến nhiều xã phải điều chỉnh lại kế hoạch, nhất là tại thôn vùng cao và thôn mới sáp nhập. Tỉnh yêu cầu rà soát lại toàn bộ hệ thống thu gom rác, cải thiện công tác tuyên truyền, đồng thời triển khai mô hình điểm về phân loại rác tại nguồn ở một số thôn.

Một vấn đề khác là thu nhập của người dân sau sáp nhập. Số hộ sản xuất nhỏ lẻ trong xã tăng, kéo theo yêu cầu tạo sinh kế bền vững. Nhiều xã đang có kế hoạch mở rộng vùng sản xuất tập trung, chuyển đổi giống cây trồng phù hợp điều kiện mới và thúc đẩy liên kết giữa nông dân, hợp tác xã, doanh nghiệp. Đây sẽ là trọng tâm quan trọng để bước sang giai đoạn 2026-2030.

Có thể nói, bức tranh nông thôn Quảng Ninh sau sáp nhập hành chính có nhiều thay đổi. Đó là cơ hội mới, trách nhiệm mới và những yêu cầu cao hơn về chất lượng. Những kết quả đạt được trong giai đoạn 2021-2025 cho thấy sự chủ động trong tổ chức, sự đồng thuận của cộng đồng và quyết tâm của cả hệ thống chính trị. Đây là cơ sở quan trọng để Quảng Ninh tiếp tục bước vào giai đoạn phát triển sâu hơn, hướng đến NTM nâng cao và NTM kiểu mẫu trong thời gian tới.

Sau sáp nhập, quy mô dân số lớn hơn giúp việc tổ chức sản xuất theo vùng thuận lợi hơn. các mô hình kinh tế nông nghiệp có điều kiện mở rộng. Bộ máy tinh gọn cũng giúp quá trình ra quyết định nhanh và tập trung. Chính quyền cấp xã sau sáp nhập có nhiều điều kiện tiếp cận nguồn lực, thu hút doanh nghiệp và tổ chức sản xuất hàng hóa theo chuỗi giá trị.