Sáng 2/7, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp với các bộ, ngành về dự thảo Chương trình phát triển ngành Công nghiệp môi trường đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050.
Trong bối cảnh chuyển đổi sang mô hình kinh tế xanh, tuần hoàn và phát triển bền vững, công nghiệp môi trường (CNMT) đang được xác định là một trong những ngành kinh tế trọng điểm. Với vai trò then chốt trong nâng cao năng lực tự chủ công nghệ, cải thiện năng suất và chất lượng tăng trưởng, CNMT được kỳ vọng trở thành động lực quan trọng để thu hút đầu tư, thúc đẩy đổi mới sáng tạo và hỗ trợ giảm phát thải khí nhà kính, thích ứng với biến đổi khí hậu.
Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà yêu cầu Bộ Công Thương rà soát thể chế, chính sách đã ban hành, đề xuất bổ sung những quy định còn thiếu, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và tài chính. Ảnh: VGP/Minh Khôi.
Phát triển thành ngành độc lập, tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu
Theo dự thảo Chương trình phát triển CNMT, mục tiêu tổng quát đặt ra là xây dựng ngành này trở thành một ngành kinh tế độc lập, có đóng góp đáng kể trong cơ cấu kinh tế quốc dân. CNMT không chỉ đáp ứng nhu cầu bảo vệ môi trường trong nước mà còn có khả năng tham gia chuỗi cung ứng toàn cầu về công nghệ, thiết bị và sản phẩm môi trường.
Dự thảo nêu rõ, đến năm 2030, công nghệ, thiết bị và sản phẩm của ngành phải đáp ứng từ 60–80% nhu cầu trong nước trong các lĩnh vực xử lý nước thải, khí thải, chất thải rắn, chất thải nguy hại và đo lường môi trường. Tỷ lệ này sẽ nâng lên 80–90% vào năm 2035. Đồng thời, ngành sẽ từng bước hình thành thị trường hàng hóa môi trường trong nước, nâng cao năng lực xuất khẩu các thiết bị và sản phẩm có lợi thế cạnh tranh.
Đáng chú ý, một trong những định hướng lớn là lấy doanh nghiệp tư nhân làm trung tâm. Chương trình sẽ hỗ trợ doanh nghiệp thông qua cơ chế ưu đãi về tín dụng xanh, thuế, đầu tư; đồng thời thúc đẩy hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong ngành CNMT. Các giải pháp đồng bộ về thể chế, tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật, phát triển thị trường và hạ tầng dữ liệu cũng được chú trọng.
Bên cạnh đó, Chương trình nhấn mạnh vai trò của nghiên cứu khoa học, chuyển giao công nghệ và phát triển sản phẩm mới, đặc biệt là các công nghệ xử lý chất thải, tái chế, tiết kiệm năng lượng và sản xuất thông minh. Những sản phẩm ứng dụng công nghệ sinh học, cảm biến, điều khiển tự động, phần mềm quản trị thông minh sẽ được khuyến khích phát triển.
Song song với phát triển công nghệ, việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho CNMT cũng được xác định là giải pháp trọng tâm. Chương trình dự kiến xây dựng cơ sở dữ liệu quốc gia về nhu cầu nhân lực, tổ chức đào tạo, tập huấn cho đội ngũ cán bộ quản lý nhà nước và doanh nghiệp, từng bước hình thành lực lượng chuyên gia có khả năng tiếp cận công nghệ và thị trường quốc tế.
Cần chính sách cụ thể, đồng bộ và khả thi
Góp ý cho dự thảo, nhiều đại biểu cho rằng cần xác định đúng và trúng các nhiệm vụ ưu tiên, xuất phát từ yêu cầu thực tiễn phát triển ngành. Chính sách cần tạo điều kiện cho doanh nghiệp tham gia sâu vào lĩnh vực CNMT thông qua ưu đãi thuế, đất đai, giá thuê; hỗ trợ chuyển giao công nghệ, đầu tư sản xuất trong nước và thúc đẩy nội địa hóa thiết bị.
Nhấn mạnh vai trò chủ đạo của doanh nghiệp tư nhân, Phó Thủ tướng lưu ý, những lĩnh vực có chi phí cao, rủi ro lớn hoặc chưa có doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực thì khu vực công cần đi trước mở đường. Ảnh: VGP/Minh Khôi.
Một số ý kiến đề xuất bổ sung cơ chế để huy động đa dạng nguồn lực, bao gồm ngân sách nhà nước, đầu tư công, xã hội hóa, ODA, FDI. Ngoài ra, cần làm rõ vai trò các bộ, ngành chủ trì, đơn vị thực hiện, thời gian cụ thể và kết quả đầu ra để bảo đảm tính khả thi, có trọng tâm, trọng điểm.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Lê Công Thành đề xuất tham khảo kinh nghiệm quốc tế trong việc phát triển các khu công nghiệp chuyên ngành như tái chế, công nghệ nước, xử lý rác thải. Ông cũng nhấn mạnh sự cần thiết của việc bổ sung nhóm nhiệm vụ phát triển công nghiệp xử lý chất thải trong xây dựng, nông nghiệp và tái chế pin mặt trời.
Hoàn thiện thể chế, thúc đẩy vai trò doanh nghiệp
Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà nhận định dự thảo mới chỉ dừng ở mức định hướng chung, thiếu tính cụ thể và chưa xác định rõ cơ quan chủ trì cũng như lộ trình triển khai. Ông yêu cầu Bộ Công Thương rà soát lại cách tiếp cận, xác lập mục tiêu cụ thể, có định lượng rõ ràng và phân kỳ triển khai phù hợp với từng giai đoạn phát triển của CNMT.
Trước mắt, đến năm 2025, ngành CNMT bao gồm cả lĩnh vực dịch vụ cần được xác định là ngành kinh tế quan trọng, đóng vai trò chiến lược trong xử lý các thách thức môi trường và tiến tới xuất khẩu công nghệ, sản phẩm, dịch vụ môi trường.
Theo đó, từng lĩnh vực cụ thể trong CNMT cần đặt ra chỉ tiêu rõ ràng, ví dụ, trong xử lý chất thải, cần đặt mục tiêu xử lý triệt để chất thải rắn sinh hoạt, chất thải nguy hại, nước thải đô thị và công nghiệp. Với kinh tế tuần hoàn, cần xác định tỷ lệ tái chế, tái sử dụng trong công nghiệp, xây dựng, khai khoáng. Lĩnh vực năng lượng sạch cần nêu rõ tỷ lệ ứng dụng trong sản xuất, giao thông, xây dựng. Hoạt động giám sát môi trường cần chỉ rõ số lượng trạm quan trắc, mức độ tự động hóa, phạm vi bao phủ.
Phó Thủ tướng nhấn mạnh các mục tiêu phải gắn với năng lực công nghệ trong nước, từ nhập khẩu từng phần đến làm chủ hoàn toàn, từng bước giảm phụ thuộc vào thiết bị ngoại nhập.
Bộ Công Thương cũng được yêu cầu rà soát các chính sách hiện hành, đề xuất bổ sung những quy định còn thiếu, đặc biệt trong lĩnh vực thuế và tài chính. Cần điều chỉnh thuế nhập khẩu, thuế thu nhập doanh nghiệp cho phù hợp với đặc thù ngành môi trường; đồng thời, có cơ chế khuyến khích chuyển giao công nghệ, hỗ trợ R&D, đào tạo nhân lực, tận dụng các quỹ hiện có như quỹ môi trường, quỹ đổi mới sáng tạo, quỹ khoa học công nghệ.
Chương trình cần phân vai rõ ràng giữa các cơ quan, xác định danh mục công nghệ ưu tiên phát triển giai đoạn 2025–2030 như: công nghệ điện rác, xử lý nước thải, vật liệu xây dựng tái chế, tái chế chất thải năng lượng tái tạo, hệ thống quan trắc môi trường, nhựa sinh học, vật liệu xanh. Mỗi nhóm công nghệ cần được phân loại theo mức độ: nhập khẩu có điều kiện, khuyến khích sản xuất trong nước, bắt buộc chuyển giao công nghệ.
Phó Thủ tướng cũng lưu ý vai trò chủ đạo của doanh nghiệp tư nhân trong phát triển CNMT. Tuy nhiên, với các lĩnh vực chi phí cao, rủi ro lớn hoặc chưa có doanh nghiệp tư nhân đủ năng lực, khu vực công cần đi trước mở đường. Các doanh nghiệp nhà nước trong lĩnh vực năng lượng, xây dựng, công nghiệp sẽ được giao thực hiện các dự án mẫu để làm cơ sở nhân rộng.
Ngoài ra, cần đẩy mạnh hợp tác công-tư trong nghiên cứu và sản xuất sản phẩm mới, trong đó nhà nước hỗ trợ vốn, hạ tầng và đào tạo nhân lực; doanh nghiệp triển khai thực tế, vận hành và thương mại hóa sản phẩm. Đồng thời, xây dựng các trung tâm công nghiệp môi trường cấp quốc gia, tập trung năng lực sản xuất, chuyển giao và đổi mới sáng tạo thay vì dàn trải, nhỏ lẻ và thiếu hiệu quả.
