Với phần đông mọi người, “ăn cơm” là điều mặc định. Nhưng với người bị tiểu đường, người đang ăn kiêng hoặc người cao tuổi, mỗi bữa cơm trắng lại là một lựa chọn đầy rủi ro. Gạo trắng truyền thống, dù ngon hay dẻo, đều chứa hàm lượng tinh bột cao, dễ làm tăng đột ngột chỉ số đường huyết sau ăn, gây quá tải cho tuyến tụy, thậm chí làm trầm trọng thêm các biến chứng mãn tính.

Bởi vậy mà từ nhiều năm nay, trên những cánh đồng khảo nghiệm ở xã Vĩnh Quỳnh, huyện Thanh Trì, Hà Nội, Trung tâm Chuyển giao Công nghệ và Khuyến nông (CETDAE) thuộc Viện Khoa học Nông nghiệp Việt Nam đã chọn đi một con đường dài, âm thầm để nghiên cứu giống lúa dành cho những người… không thể ăn cơm theo cách thông thường.

PGS.TS Phạm Văn Dân, Giám đốc CETDAE, người đã dành gần 20 năm cho hành trình chọn tạo giống lúa dinh dưỡng, mong muốn, những hạt gạo chọn tạo không chỉ đẹp, mà phải thực sự "trở thành thực phẩm chức năng” cho người cao tuổi, người ăn kiêng, bệnh nhân tiểu đường.

Đến nay, Trung tâm đã nghiên cứu, chọn tạo và khảo nghiệm hơn 10 giống lúa dinh dưỡng như Thảo Cẩm 9, Thảo Cẩm 22, ĐH9... Tất cả đều vượt trội về chất lượng hạt, độ chống chịu và giá trị dinh dưỡng.

Hạt lúa có màu đen tím, có chứa hàm lượng cao các vi chất như sắt, kẽm, canxi, protein, cùng các axit béo thiết yếu như Omega 3, Omega 6, Omega 9. Đặc biệt là chứa chất Anthocyanin - chất chống oxy hóa mạnh mẽ, có khả năng ức chế tế bào ung thư.

Vẫn là một giống lúa mới, nên sau mỗi vụ thu hoạch, cán bộ CETDAE đều tiến hành ghi chép một cách chi tiết để đánh giá chi tiết năng suất lúa. Các chỉ số liên quan như số khóm, chiều dài bông, chiều dài lá đòng, số hạt/bông... cũng được thống kê đầy đủ, phục vụ công tác khảo nghiệm theo từng chân đất, từng mùa vụ và địa phương gieo trồng.

Quá trình chọn tạo giống lúa có thể kéo dài đến 10 năm, thậm chí lâu hơn. Bởi vậy, PGS.TS Phạm Văn Dân luôn nhắn nhủ các cộng sự, phải tận tâm, tận lực nghiên cứu để "gửi" những bát cơm thực sự "lành mạnh" đến nhóm tiêu dùng đặc biệt

Hạt gạo, sau nghiên cứu, không chỉ giúp người tiêu dùng no bụng, đủ các vi chất dinh dưỡng, mà còn cần làm chậm sự tăng đường huyết sau ăn, hạn chế biến chứng và hỗ trợ sức khỏe tổng thể. 

Mọi khâu trong quá trình nghiên cứu, khảo nghiệm... đều được giám sát kỹ lưỡng bằng máy móc. Chẳng hạn, hạt khô phải giữ độ ẩm ở mức từ 12 - 13%. Đây là mức ẩm lý tưởng cho quá trình xay xát, giúp công đoạn sau đó diễn ra dễ dàng và hiệu quả. Hạt gạo sau xay xát đạt tiêu chuẩn, ít bị gãy nát, giữ được giá trị dinh dưỡng và hương vị lâu dài.

Không phải để tạo ra giống lúa cho năng suất kỷ lục, cán bộ CETDAE tập trung nghiên cứu ra những hạt gạo lành, có chỉ số đường huyết (GI thấp), có hàm lượng Anthocyanin và chất xơ cao, giàu vi chất. 

“Bữa cơm không đường”, nghe có vẻ đơn giản, thực ra là thành quả của cả một quá trình chọn tạo giống kéo dài nhiều năm. Trong phòng thí nghiệm, các chuyên gia của Trung tâm đã miệt mài lai tạo hàng chục dòng lúa khác nhau, theo dõi biểu hiện gene, chỉ số dinh dưỡng, khả năng thích nghi thổ nhưỡng, rồi mới đem đi khảo nghiệm.

Những con số khô khan trên giấy là kết quả của hàng trăm ngày miệt mài ngoài đồng, hàng nghìn giờ đổ mồ hôi, chăm chú dõi theo từng đợt sâu bệnh, quan sát độ trĩu hạt, độ bền màu và giữ chất khi xay xát, bảo quản.

Tất cả nhằm đổi lấy một giống lúa vừa ngon miệng, vừa “lành” và lợi ích cho bà con nông dân.

Qua vài năm nghiên cứu, Trung tâm CETDAE nhận xét, lúa dinh dưỡng có thể trồng được 2 vụ/năm, nhưng cần điều kiện khí hậu phù hợp. Việc canh tác cũng đòi hỏi tinh chỉnh: giảm đạm, tăng kali, bón bổ sung vi lượng và phân hữu cơ tùy thời điểm.

Gạo đẹp nhất khi trồng vụ mùa, bởi điều kiện khí hậu thuận lợi giúp tăng màu sắc và hàm lượng hoạt chất dinh dưỡng.

Là chủ nhiệm đề tài nghiên cứu phát triển các giống lúa dinh dưỡng theo chuỗi giá trị tại huyện Hoa Lư, Ninh Bình, bà Nguyễn Việt Hà (áo đỏ), Trưởng phòng Nghiên cứu ứng dụng và Phát triển khoa học công nghệ của CETDAE đánh giá, sản phẩm này có tiềm năng du lịch to lớn.

"Khách du lịch đến thăm các mô hình lúa dinh dưỡng không chỉ chụp ảnh tại cánh đồng, mà còn trực tiếp trải nghiệm các công đoạn làm bún, miến, phở. Hy vọng trong tương lai không xa, giống lúa này sẽ xuất hiện tại danh thắng Tràng An, để nhiều người biết đến hơn nữa", bà Hà chia sẻ.

Bảo Thắng