Những người giữ 'hồn quê' bằng sản phẩm thủ công mỹ nghệ

Hồi sinh nghề truyền thống bằng tư duy thị trường

Người dân thôn Phú Quý, xã Trung Chính (Thanh Hóa) vốn gắn bó với nghề đan lát truyền thống nhiều đời nay và trở thành nguồn thu nhập chính của nhiều gia đình. Thế nhưng cùng với sự phát triển của thời đại, hàng công nghiệp mẫu mã bắt mắt tràn ngập thị trường, khiến các sản phẩm mây tre đan truyền thống ngày càng khó cạnh tranh. Người tiêu dùng dần chuyển sang sử dụng các sản phẩm nhựa tiện lợi và rẻ hơn.

Thu nhập giảm, nhiều người dân trong thôn không còn mặn mà với nghề truyền thống. Số ít còn lại vẫn bám trụ nghề, nhưng phải kết hợp làm nông hoặc các công việc khác để kiếm thêm thu nhập. Nghề đan lát, vốn từng là niềm tự hào của Phú Quý, giờ đứng trước nguy cơ mai một nếu không có giải pháp bảo tồn và phát triển phù hợp.

Trước thực trạng trên, một số hộ dân ở thôn Phú Quý đã chủ động tìm cách hồi sinh nghề bằng hướng đi mới mẻ và sáng tạo. Thay vì chỉ làm các sản phẩm phục vụ nhu cầu thường ngày như thúng, mủng hay sàng, họ tận dụng nguyên liệu mây, tre, nứa, cói… để sản xuất những mặt hàng thủ công mỹ nghệ tinh xảo, có tính thẩm mỹ cao, phù hợp với thị hiếu khách hàng.

Những sản phẩm này không chỉ giữ được hồn cốt nghề truyền thống mà còn được thiết kế để đáp ứng nhu cầu quà tặng, trang trí hoặc sản phẩm lưu niệm, mở ra cơ hội tiếp cận thị trường rộng lớn hơn, từ đó nâng cao giá trị kinh tế và khơi dậy niềm tự hào với nghề quê.

Trong số đó, nổi bật hơn cả là hành trình giữ nghề, lan tỏa và nâng tầm sản phẩm từ mây tre đan của chị Nguyễn Thị Thắm. Người phụ nữ sinh năm 1975 xuất thân trong gia đình nông dân nghèo, tuổi thơ gắn liền với những nhọc nhằn mưu sinh trên thửa ruộng, luống rau. Đến khi trưởng thành, chị bôn ba khắp nơi tìm kế sinh nhai.

Năm 1996, chị mở một tiệm may nhỏ ngay tại nhà. Công việc vất vả nhưng mang lại nguồn thu ổn định, giúp chị trang trải cuộc sống. Những tưởng cuộc đời người phụ nữ ấy sẽ trôi qua bình lặng bên những đường kim mũi chỉ, nhưng rồi một bước ngoặt bất ngờ đã đến. Năm 2007, chị tham gia lớp học nghề mây tre đan do một tổ chức phi chính phủ tài trợ, với mục đích đào tạo nghề, nâng cao thu nhập cho lao động địa phương.

Ban đầu, chị Thắm chỉ nghĩ đơn giản là tham gia lớp học cho vui, rồi sẽ quay lại với tiệm may nhỏ của mình. Thế nhưng, càng tham gia, chị càng say mê và gắn bó hơn. Từ những buổi học ấy, trong chị dần nhen lên một ước vọng phải làm điều gì đó để gia đình mình, và cả bà con trong vùng, có thể đổi đời nhờ chính nghề này.

Năm 2010, chị Thắm cùng một số người bạn thành lập HTX Thủ công mỹ nghệ Tân Thọ. Những ngày đầu hoạt động, HTX gặp không ít khó khăn vì vốn liếng hạn hẹp, tay nghề chưa đồng đều, thị trường tiêu thụ bấp bênh và thói quen tiêu dùng ưa sản phẩm nhựa rẻ, tiện lợi. Dẫu vậy, họ vẫn kiên định với niềm tin rằng, nếu nghề mây tre đan được phát triển bài bản, không chỉ tận dụng được lợi thế địa phương mà còn mở ra hướng đi bền vững, giúp người dân nâng cao sinh kế, tự chủ kinh tế và giữ gìn niềm tự hào với nghề truyền thống.

Năm tháng trôi qua, với tư duy nhạy bén và nỗ lực không biết mệt mỏi trong việc tìm kiếm thị trường, HTX Thủ công mỹ nghệ Tân Thọ ngày càng lớn mạnh và dần có thêm nhiều bạn hàng. Từ mái nhà chung chỉ vài thành viên ban đầu, nay HTX đã quy tụ 57 thành viên, tạo việc làm ổn định cho khoảng 500 lao động, phần lớn là phụ nữ nông thôn, với thu nhập từ 6-8 triệu đồng/người/tháng.

Từ những chiếc rổ, rá đơn sơ ngày đầu, sản phẩm của HTX Thủ công mỹ nghệ Tân Thọ đã được cải tiến về chất lượng, đa dạng về hình thức và mẫu mã. Trong đó, 3 sản phẩm được công nhận OCOP 4 sao gồm chậu cói, đĩa cói và sọt cói. Đặc biệt, không chỉ chiếm lĩnh thị trường trong nước, sản phẩm thủ công mỹ nghệ của đơn vị còn vươn ra thị trường quốc tế, mở rộng cơ hội xuất khẩu.

Chị Thắm chia sẻ: "Tôi thấy hạnh phúc vì đã đóng góp một phần nhỏ bé vào công cuộc hồi sinh và phát triển nghề truyền thống. Thấy chị em có thu nhập, ổn định cuộc sống, hàng hóa có chỗ đứng trên thị trường càng khiến mọi người trong hợp tác xã có động lực cố gắng".

Từ tinh hoa bản địa đến khát vọng toàn cầu

Những ngày cuối năm, Công ty CP Sản xuất, chế biến cói xuất khẩu Việt Anh (xã Nga An, tỉnh Thanh Hóa) nhộn nhịp hẳn lên. Trong xưởng sản xuất, hàng chục công nhân thoăn thoắt tay đan, dán nhãn, đóng thùng; ngoài sân, hàng ngàn sản phẩm trải dài dưới nắng; trong kho, từng chồng hàng cao ngất chờ ngày xuất khẩu.

Để có được cơ ngơi và vị thế như hôm nay, anh Tôn đã trải qua muôn vàn gian khó, đánh đổi bằng không ít mồ hôi, nước mắt và cả những lần vấp ngã tưởng chừng không gượng dậy nổi. Gia cảnh nghèo khó, anh Tôn không có điều kiện học hành nhiều như người khác, nhưng sớm bộc lộ ý chí làm giàu. Sau nhiều năm làm thuê và tích lũy kinh nghiệm, năm 2009, anh Tôn quyết định mở cơ sở sản xuất hàng thủ công mỹ nghệ từ cói.

Khi doanh nghiệp đi vào hoạt động cũng là lúc anh đối mặt với những chuỗi ngày thử thách khắc nghiệt. Vốn liếng eo hẹp, xưởng sản xuất thiếu thốn, nguyên liệu và nhân lực phải cân đối từng chút một, khiến anh phải vay mượn khắp nơi chỉ để duy trì hoạt động. Nhưng chính trong gian khó, ý chí và quyết tâm của ông chủ doanh nghiệp càng thêm kiên định. Bước ngoặt bắt đầu với doanh nghiệp khi anh tham gia nhiều hội chợ quốc tế và tạo được quan hệ với nhiều bạn hàng.

Năm 2011, anh liều lĩnh gửi container hàng thủ công mỹ nghệ đầu tiên sang Tây Ban Nha theo hình thức xuất trước, nhận tiền sau. Đó là một quyết định liều lĩnh có thể khiến toàn bộ vốn liếng công ty mất trắng nếu thất bại. May mắn thay, hợp đồng thành công, đối tác đánh giá cao chất lượng sản phẩm, mở ra cánh cửa xuất khẩu sang châu Âu, rồi tiếp đến thị trường thuộc loại khó tính nhất thế giới là Hoa Kỳ.

Hiện nay, nhiều sản phẩm cói của doanh nghiệp đã được công nhận OCOP 4 sao, từ rổ cói, bình cắm hoa khô đến đĩa cói và hướng tới đạt OCOP 5 sao. Năm cao điểm, doanh thu công ty đạt khoảng 6 triệu USD.

Đến nay, sản phẩm cói của công ty đã xuất khẩu sang hơn 20 quốc gia, trong đó có Mỹ, Pháp, Đức, Nhật. Để giữ vững những hợp đồng này, doanh nghiệp tuân thủ hàng loạt tiêu chuẩn khắt khe từ phía nước bạn như: Sản phẩm tuyệt đối không dùng hóa chất, đảm bảo an toàn cho công nhân và môi trường; hệ thống camera kết nối trực tiếp với đối tác nước ngoài; định kỳ 2-3 tháng, các chuyên gia quốc tế trực tiếp kiểm tra quy trình sản xuất tại xưởng.

Không dừng lại ở đó, doanh nghiệp còn đổi mới mẫu mã, đa dạng hóa sản phẩm, từ thảm trải, giỏ đựng hoa quả, hộp trang trí đến làn đi chợ, nhằm đáp ứng thị hiếu khách hàng toàn cầu. Ngoài gần 100 lao động thường xuyên, công ty còn liên kết hơn 1.000 hộ "vệ tinh" trong và ngoài huyện, cung cấp nguyên liệu để họ sản xuất tại nhà, tạo thu nhập ổn định.