Có nhiều chủng và nhiều con đường gây bệnh
Hơn thế, dịch tả lợn châu Phi lây từ rất nhiều nguồn như tiếp xúc giữa lợn khỏe với lợn, sản phẩm từ lợn, thức ăn, nước uống, chất thải, dụng cụ, phương tiện vận chuyển, côn trùng...có mang mầm bệnh. Hiện Hà Nội có tổng đàn lợn vào khoảng 1,4 triệu con, tính đến ngày 20/8/2025 dịch đã xảy ra tại 35 xã, 222 thôn, buộc phải tiêu hủy 18.193 con, tương đương trên 1.182 tấn. Dịch tả lợn châu Phi tuy nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể phòng tránh được nếu như hiểu rõ về nó.
Virus gây ra bệnh có nhiều chủng với độc lực khác nhau như cao, trung bình và thấp. Thông qua kết quả giải trình tự gen cho thấy các chủng virus lưu hành gồm: Năm 2023: Chủ yếu chủng genotype II và khoảng 15% genotype I+II. Năm 2024: Chủ yếu chủng genotype II và khoảng 36% genotype I+II. Năm 2025: Chủng genotype II và khoảng 45% genotype I+II.
Theo ông Cấn Xuân Minh – Chi cục Chăn nuôi, Thủy sản và Thú y Hà Nội virus có sức đề kháng rất cao, có thể sống trong thời gian dài, lên đến vài tháng trong phân, trong xác lợn chết, trong các sản phẩm thịt lợn (thịt đông lạnh, thịt hun khói, thịt nấu chưa chín) có thể tồn tại trong nhiều tháng. Nhiệt độ càng lạnh virus tồn tại càng lâu, đặc biệt là trong các sản phẩm thịt lợn sống hoặc nấu ở nhiệt độ không cao có thể chịu được trong thời gian dài 3 - 6 tháng; có thể bị tiêu diệt ở nhiệt độ 56°C trong 70 phút hoặc ở 60°C trong 20 phút. Virus sống trong máu đã phân hủy được 15 tuần; trong máu khô gần 70 ngày; trong phân ở nhiệt độ phòng được 11 ngày; trong máu lợn ở nhiệt độ 4°C trong 18 tháng; trong thịt dính xương ở nhiệt độ 39°C được 150 ngày…
Tiêu hủy lợn mắc dịch tả lợn châu Phi. Ảnh: Đinh Thanh Huyền.
Tuy nhiên, chúng bị tiêu diệt bằng một số loại thuốc sát trùng dùng trong thú y như ether, chloroform và hợp chất iodine, hoặc sử dụng sodium hydroxide với tỉ lệ 8/1.000, hoặc formalin với tỉ lệ 3/1.000 hoặc chất tẩy trắng hypochlorite chứa chlorine 2,3%, hoặc chất ortho-phenylphenol 3% nhưng phải duy trì thời gian 30 phút, hoặc bằng vôi bột.
Có rất nhiều con đường gây bệnh trên lợn như lợn khỏe tiếp xúc với lợn bệnh hay tiếp xúc với máu, phân, chất bài tiết của lợn bệnh. Lợn khỏe có thể bị nhiễm bệnh khi ăn thức ăn thừa của con người (từ nhà hàng, khách sạn, khu công nghiệp) nhưng chưa được nấu chín. Lợn khỏe cũng có thể bị nhiễm bệnh khi tiếp xúc với phương tiện, dụng cụ chăn nuôi, bao bì đựng cám, quần áo của người chăn nuôi, nguồn nước, côn trùng...có mang mầm bệnh.
Một yếu tố khiến dịch lây lan nhanh là bán chạy, giết mổ, vận chuyển lợn hoặc sản phẩm của lợn bệnh, lợn chết vì bệnh dịch tả lợn châu Phi; người tham gia xử lý lợn bệnh không vệ sinh kỹ mầm bệnh bám ở quần áo, ủng, giầy...Một điều may mắn là virus không lây nhiễm và gây bệnh ở người.
Quy trình phòng bệnh
Hiểu về virus cũng như các con đường lây truyền của nó nên từ đó các trang trại có thể phòng dịch tả lợn châu Phi bằng cách thực hiện nghiêm ngặt quy trình sau: Thứ nhất là kiểm soát chặt chẽ người và động vật ra vào khu vực chăn nuôi. Chuồng nuôi phải dễ thực hiện các biện pháp vệ sinh, sát trùng, tiêu độc, phòng bệnh; có lưới bao xung quanh ngăn chặn côn trùng và vật chủ trung gian truyền bệnh (chuột, chim, ruồi, muỗi…).
Tại lối ra vào chuồng phải bố trí hố khử trùng, thay bảo hộ lao động cho người ra vào. Nên có ô chuồng nuôi cách ly để nuôi lợn mới nhập hoặc lợn bị bệnh. Có khu vực thu gom và xử lý chất thải. Đường thoát nước thải từ chuồng nuôi đến khu xử lý chất thải đảm bảo kín, nước thải ô chuồng nào thoát riêng ô chuồng đó ra đường thoát nước chung.
Thứ hai là giống nhập về phải có nguồn gốc rõ ràng, khoẻ mạnh, nếu nhập từ ngoài tỉnh phải có giấy chứng nhận kiểm dịch và phải nuôi cách ly ít nhất 2 tuần. Thứ ba là sử dụng thức ăn có nguồn gốc rõ ràng, đảm bảo chất lượng và an toàn. Trường hợp sử dụng thức ăn tận dụng phải được xử lý nhiệt trước khi cho ăn. Không sử dụng thức ăn thừa trong máng ăn của đàn lợn đã xuất chuồng và thức ăn của đàn lợn đã bị dịch bệnh cho đàn lợn mới. Nguồn nước cho chăn nuôi lợn phải đảm bảo an toàn. Nên bổ sung chế phẩm sinh học trong thức ăn để tăng khả năng tiêu hóa, sức đề kháng cho lợn.
Nuôi lợn an toàn sinh học ở Phúc Thọ. Ảnh: Nhân vật cung cấp.
Thứ tư là áp dụng phương thức quản lý "cùng vào - cùng ra" theo thứ tự ưu tiên: dãy chuồng, ô chuồng. Có quy trình chăn nuôi phù hợp với từng loại lợn theo các giai đoạn sinh trưởng, phát triển. Nên áp dụng phương thức nuôi khô, không sử dụng nước tắm cho lợn. Sử dụng các chế phẩm sinh học trong nước uống, độn chuồng và định kỳ phun sương trong chuồng nuôi theo hướng dẫn của nhà sản xuất để tăng cường phòng, chống dịch.
Thứ năm là hạn chế tối đa người ngoài ra vào khu vực chuồng nuôi. Trước và sau khi vào, ra khu chăn nuôi phải thay bảo hộ lao động, sát trùng tay, nhúng ủng hoặc giầy, dép vào hố khử trùng. Chất sát trùng tại các hố sát trùng ở cổng ra vào khu chăn nuôi, chuồng nuôi phải bổ sung hoặc thay hàng ngày, cần thay đổi các loại chất sát trùng để tăng hiệu quả sát trùng.
Định kỳ phun thuốc sát trùng xung quanh khu chăn nuôi, chuồng nuôi cũng như phát quang bụi rậm, khơi thông và vệ sinh cống rãnh ngoài chuồng nuôi. Vệ sinh máng ăn, máng uống hàng ngày. Thiết bị, dụng cụ và phương tiện phục vụ trong chăn nuôi phải được tiêu độc khử trùng thường xuyên.
Sau mỗi đợt nuôi phải làm vệ sinh, tiêu độc khử trùng chuồng, dụng cụ chăn nuôi và để trống chuồng ít nhất 7 ngày trước khi đưa lợn vào nuôi. Trong trường hợp chuồng bị dịch, nếu tái đàn nên để trống chuồng ít nhất 30 ngày và được sự đồng ý của chính quyền địa phương.
Thứ sáu là kiểm soát phương tiện vận chuyển, trang thiết bị, dụng cụ chăn nuôi. Không để các phương tiện như xe máy, xe đạp, xe đẩy, xe thồ,… trong khu chuồng nuôi lợn. Phương tiện vận chuyển trước và sau khi vào chuồng nuôi phải được khử trùng, tiêu độc. Đặc biệt, không để phương tiện vận chuyển của thương lái, phương tiện vận chuyển thức ăn đến khu vực nuôi lợn. Phương tiện vận chuyển phải dừng ở bên ngoài để vệ sinh, sát trùng, tiêu độc và sử dụng xe nội bộ của khu chuồng nuôi để vận chuyển. Nên có phương tiện vận chuyển chuyên dụng, trường hợp dùng chung thì phải vệ sinh, tiêu độc, khử trùng trước khi sử dụng.
Cuối cùng là chất thải được gom phải để xa chuồng, xa nơi cấp nước, chuyển đến nơi tập trung và xử lý bằng nhiệt, hoặc bằng hoá chất, sinh học phù hợp. Chất thải rắn trước khi đưa ra ngoài phải được xử lý đảm bảo vệ sinh theo quy định hiện hành của thú y. Các chất thải lỏng phải được dẫn trực tiếp từ các chuồng nuôi đến khu xử lý bằng đường thoát riêng.
Trang thông tin có sự phối hợp của Trung tâm Khuyến nông Hà Nội
