Ông Trần Quốc Vượng, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư tặng hoa chúc mừng nhà văn, Anh hùng Lao động Minh Chuyên (phải). Ảnh: M.Hải.
Sáng 25/5 tại Bảo tàng hậu chiến tranh thuộc xã Minh Khai, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình diễn ra Lễ trao tặng danh hiệu Anh hùng Lao động cho nhà văn, đạo diễn cao cấp Minh Chuyên.
Tham dự buổi lễ có ông Trần Quốc Vượng, nguyên Ủy viên Bộ Chính trị, Thường trực Ban Bí thư; GS. TS Tạ Ngọc Tấn, nguyên Ủy viên Trung ương Đảng, Giám đốc Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh; lãnh đạo, nguyên lãnh đạo các Bộ, ngành Trung ương, Đài Truyền hình Việt Nam, Hội Nhà văn Việt Nam, Hội Nhạc sỹ Việt Nam và tỉnh Thái Bình cùng đông đảo anh em, bạn bè, đồng nghiệp, đồng chí, đồng hương với nhà văn Minh Chuyên.
Sống hết lòng, hết dạ vì trang văn
Minh Chuyên tên thật là Nguyễn Minh Chuyên, sinh năm 1947 tại xã Minh Khai, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình. Ông là nhà văn, đạo diễn, nhà báo đã dành trọn đời mình cho sự nghiệp phản ánh hiện thực chiến tranh và hậu chiến bằng ngôn ngữ của văn học và hình ảnh.
Nhà văn, nhà thơ Trần Đăng Khoa từng nhận định: Sống hết lòng, hết dạ vì trang văn, vì nhân vật, chỉ có thể là Minh Chuyên. Ông là người kể chuyện về thời hậu chiến một cách đầy đủ, chân thật và tâm huyết nhất.
Minh Chuyên trong lần cùng đoàn làm phim lấy tư liệu phim "Ông cố vấn" tại nhà thiếu tướng tình báo Vũ Ngọc Nhạ. Ảnh: NVCC
Khởi đầu sự nghiệp từ công tác báo chí tại Đài Truyền hình Việt Nam, Minh Chuyên nhanh chóng trở thành một trong những đạo diễn phóng sự xuất sắc của VTV. Hàng trăm bộ phim tài liệu của ông đã để lại dấu ấn đậm nét, đặc biệt là những phim làm sáng tỏ số phận những con người bị lãng quên sau chiến tranh, những nạn nhân chất độc da cam, thương binh, cựu binh sống trong âm thầm, cơ cực.
Minh Chuyên đã có những cống hiến đặc biệt xuất sắc cho văn học, điện ảnh và sự nghiệp gìn giữ ký ức chiến tranh Việt Nam. Bảo tàng hậu chiến tranh do ông tạo dựng nên là nơi lưu giữ những chứng tích lịch sử đau thương nhưng hào hùng của một thời chiến tranh và hậu chiến. Một địa điểm giáo dục lý tưởng cách mạng khá tuyệt vời cho lớp lớp thế hệ hậu chiến.
Thái Bình, miền quê có số thanh niên nhập ngũ và số liệt sĩ, thương binh hàng đầu miền Bắc, với phương châm: “Thóc không thiếu một cân, quân không thiếu một người” đã đi vào lịch sử dân tộc với những chiến công hiển hách. Hơn 30 năm siêng năng chăm chỉ, lăn lộn thực tế cùng với chiếc xe đạp cọc cạch đi tìm những nhân vật trong những xóm nghèo, Minh Chuyên gặp gỡ rất nhiều những thân phận chìm khuất trong lịch sử, đêm về bên ngọn đèn leo lét, vừa viết vừa khóc. Những giọt nước mắt đau xót khôn cùng của những con người phải gánh chịu hậu quả hậu chiến sinh ra những “Đứa con màu da thú”,… để đưa lên màn ảnh và trang viết. Những tác phẩm nổi tiếng như “Thủ tục làm người còn sống”, "Người trở về từ địa ngục", "Chuyện ở thung lũng hoang", hay "Trở về với ký ức"… đều mang chất liệu thật, số phận thật, và tiếng nói nhân văn sâu sắc về chiến tranh - hòa bình.
Đồng chí, đồng đội trân trọng những cống hiến thầm lặng và chúc mừng những ghi nhận của Đảng, Nhà nước, nhân dân với nhà văn Minh Chuyên. Ảnh: M.Hải
Lễ tôn vinh là một sự ghi nhận xứng đáng cho hành trình sống, sáng tạo và hy sinh thầm lặng của nhà văn. Phát biểu tại buổi lễ, lãnh đạo Ban Thi đua Khen thưởng Trung ương khẳng định: Danh hiệu Anh hùng Lao động hôm nay là sự ghi nhận xứng đáng của Đảng, Nhà nước và nhân dân đối với những đóng góp xuất sắc, dài lâu, mang tính nhân văn và lịch sử của nhà văn - đạo diễn Minh Chuyên. Ông không chỉ là người kể chuyện, mà còn là người lưu giữ ký ức dân tộc, làm thức tỉnh lương tri xã hội qua từng tác phẩm của mình. Những dấu ấn chiến tranh nhờ ông mà tỏa sáng, nhờ những trang viết của ông mà sự hy sinh thầm lặng của hàng triệu người Việt Nam trở nên ý nghĩa hơn.
Đại diện lãnh đạo Hội Nhà văn Việt Nam nhận xét: Minh Chuyên không viết bằng trí tưởng tượng, ông viết bằng máu, bằng nước mắt của nhân dân, bằng mệnh lệnh của trái tim. Văn chương của ông là loại văn chương đi từ hiện thực trần trụi, bản thân ông là người trực tiếp cầm súng tham gia chiến đấu ở miền Đông Nam bộ, ông chứng kiến sự tàn khốc của chiến tranh, những tổn thất, mất mát, hy sinh không gì bù đắp nổi. Nỗi đau tột cùng ấy đã thôi thúc trái tim người cầm bút cần mẫn ghi chép, viết bài gửi ra hậu phương đăng báo từ những ngày còn ở chiến trường.
Nhà văn Minh Chuyên trong lần đi làm phim "Những linh hồn phiêu dạt". Ảnh: NVCC.
Bảo tàng Hậu chiến tranh là dấu ấn riêng của một người viết, một “thư ký thời đại”, không ngừng nhắc nhớ chúng ta đừng bao giờ quên và không được phép quên. Hôm nay buổi lễ diễn ra tại không gian trong chính Bảo tàng Hậu chiến tranh do chính ông Minh Chuyên thành lập, tự tay sưu tầm hiện vật, tài liệu, hình ảnh, và biến ngôi nhà mình thành nơi lưu giữ ký ức dân tộc.
Tại đây, hơn 3.000 hiện vật đã được gìn giữ và trưng bày: từ chiếc mũ rách của người lính Trường Sơn, mẫu khăn tay thấm máu của liệt sĩ, đến những lá thư tình thời chiến, hồ sơ y học của các nạn nhân chất độc da cam,… Và bức phù điêu mô phỏng dãy núi Trường Sơn bằng một hệ thống liên hoàn, biểu trưng cho 15 binh đoàn hành quân “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước”, cùng với đó là mô phỏng đường mòn Hồ Chí Minh trên biển, với đoàn tàu không số, hồ nước trong xanh, và đền thờ liệt sĩ uy nghiêm, thành kính... Tất cả được sắp đặt như một hành trình của nỗi đau, ký ức và niềm hy vọng.
Trong lời phát biểu nhận danh hiệu, ông Minh Chuyên xúc động nói: “Tôi là người may mắn được sống sót sau chiến tranh. Tôi coi mình mang nợ với đồng đội, với những người đã khuất, với những phận người bị lãng quên. Mỗi trang viết, mỗi khuôn hình tôi thực hiện đều là một lần tôi cố gắng trả món nợ ấy… Danh hiệu hôm nay, tôi xin chia sẻ với hàng triệu người đã hy sinh thầm lặng trong cuộc chiến".
"Tôi coi mình mang nợ với đồng đội, với những người đã khuất, với những phận người bị lãng quên", nhà văn Minh Chuyên chia sẻ.
Trong suốt sự nghiệp, Minh Chuyên đã tạo dựng được một hệ thống tác phẩm phóng sự - tài liệu - văn học mang tính trường tồn. Nhiều tác phẩm của ông đã được trao giải thưởng cao quý:
Danh hiệu Anh hùng Lao động
Giải A Báo chí Quốc gia (nhiều năm liên tiếp)
Giải Đặc biệt Liên hoan Truyền hình toàn quốc
Giải Cúp vàng Quốc tế (tại Triều Tiên)
Đón mừng giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật do Chủ tịch nước và các tổ chức Quốc tế tặng thưởng nhà văn, đạo diễn Minh Chuyên.
Và nhiều giải thưởng cao quý khác…
Đặc biệt, bộ phim "Những linh hồn không tên" - kể về những liệt sĩ chưa được quy tập danh tính đã lay động hàng triệu trái tim, góp phần thúc đẩy công tác giám định ADN liệt sĩ toàn quốc.
Nhiều tác phẩm văn học đã được các nhà lý luận, phê bình đánh giá rất cao về bút pháp hiện thực hậu chiến, đặc biệt là khả năng đi sâu vào khai thác tâm lý nhân vật, thực sự là một cây bút với “bút lực dồi dào”.
Mang tầm ảnh hưởng quốc tế
Không chỉ dừng ở sáng tác, Minh Chuyên còn là người gieo nhân ái từ ký ức chiến tranh qua các hoạt động thiện nguyện âm thầm. Hơn 20 năm qua, ông đã kêu gọi hỗ trợ tài chính cho hơn 500 gia đình nạn nhân chất độc da cam. Ông đã giúp quy tập hơn 200 hài cốt liệt sĩ nhờ vào tư liệu điều tra độc lập. Ông cũng góp phần xây tặng 72 căn nhà tình nghĩa cho cựu chiến binh nghèo; làm cầu, trường học, lớp học tình thương tại các vùng sâu, vùng xa từ chính tiền nhuận bút và tài trợ cá nhân. Tấm lòng ấy khiến ông được gọi là “nhà văn nhân chứng”, “đạo diễn của những linh hồn” hay “người kể chuyện của những phận người vô danh”.
Bước ra từ làng quê Thái Bình, dưới ngòi bút nhân đạo, ông đã lan toả và tác động tích cực, mang tầm ảnh hưởng quốc tế. Sinh ra tại quê lúa Thái Bình, Minh Chuyên luôn tự nhận gốc gác nông dân là nơi đã cho ông vốn sống và đạo lý sống, càng thấm hơn triết lý: đời cho ta sáng tỏ đường đạo; ta giúp đời trong lúc lâm nguy. Nhờ có “đời” mà hiểu về đạo, từ hiểu đạo mà quay lại giúp đời. Xã Minh Khai quê hương ông cũng là nơi ông quyết tâm gắn bó trọn đời, lập nên bảo tàng riêng, không chọn cuộc sống thụ hưởng xa hoa náo nhiệt, mà chọn lặng lẽ trở về ký ức, sống giữa ký ức, viết về ký ức.
Đông đảo anh em, bạn bè, đồng nghiệp, đồng chí, đồng hương với nhà văn Minh Chuyên tới tham dự sự kiện. Ảnh: M.Hải
Thông qua những trang viết chân thực giàu càm xúc về lịch sử, Minh Chuyên góp phần khơi dậy nguồn cảm hứng, không ngừng truyền truyền lửa cho thế hệ trẻ về trách nhiệm của người cầm bút, đối với lịch sử và thân phận con người. Ông thường xuyên tổ chức các buổi giao lưu, nói chuyện chuyên đề với sinh viên, học sinh, phóng viên trẻ, đưa họ đi thực địa cùng mình, huấn luyện kỹ năng viết, điều tra thực tế, ứng xử với nhân vật và trách nhiệm với sự thật.
Danh hiệu Anh hùng Lao động không chỉ là một phần thưởng cho tài năng, mà còn là sự tôn vinh đối với nhân cách, đối với hành trình sống cống hiến tận tuỵ cho sự nghiệp của ông.
Trong tiếng vỗ tay vang dội, ông lặng lẽ cúi đầu, đôi mắt rưng rưng, bàn tay chai sạn của người cầm bút lại một lần nữa run lên, không phải vì tuổi tác, mà vì trọng trách và tình yêu còn cháy bỏng trong trái tim ông.
Trong vòng xoáy cuốn trôi đi nhiều giá trị truyền thống, khi ký ức chiến tranh đang dần mờ nhạt trong trí nhớ của thế hệ sau, thì Minh Chuyên chính là cột mốc sống neo giữ lại, để nhắc nhớ chúng ta không quên quá khứ, để sống có trách nhiệm, biết ơn quá khứ, là nền tảng, gốc rễ để phát triển hiện tại và xây dựng tương lai.
TS. Nguyễn Minh Hải (con gái nhà văn Minh Chuyên ngoài cùng bên phải), Chủ tịch Hội đồng trường, Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Truyền hình chia sẻ: Bố luôn là tấm gương sáng, là niềm tự hào của gia đình. Chúng tôi luôn nỗ lực cố gắng để xứng đáng với bố và những đồng đội của bố đã hy sinh cho Tổ quốc có được ngày hôm nay. Ảnh: NVCC.
Bằng những trang viết, thước phim, hiện vật bảo tàng, ông không chỉ ghi chép lịch sử mà còn khơi gợi đạo lý, bồi đắp lý tưởng cách mạng, hun đúc thêm lòng yêu nước, từ đó kế thừa và tiếp nối tinh thần bất khuất, ý chí của cha ông, vận dụng trong tình hình mới. Góp phần xây dựng nên những con người mạnh mẽ về nội lực, vững chãi từ bên trong, làm phong phú nét đẹp tâm hồn bằng chính những điều đau thương và hành động cao cả. Vững tiến bước vào “kỷ nguyên vươn mình”, như tinh thần của Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định trong buổi nói chuyện tại Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh.
Minh Chuyên đã dâng hiến cả cuộc đời mình để giữ cho dân tộc này không bao giờ quên những gì đã diễn ra, và ai đã phải hy sinh vì độc lập - tự do - hạnh phúc hôm nay. Những tác phẩm và hình ảnh tư liệu minh chứng cho cuộc chiến tranh tàn khốc và tinh thần bất diệt của dân tộc Việt Nam, viết nên bản hùng ca bất tử một thời hoa lửa và mãi mãi.
Với tấm lòng yêu thương sâu sắc dành cho con người, Minh Chuyên đã sống và viết hết mình vì trang văn, vì số phận của những nhân vật bé nhỏ chịu nhiều thiệt thòi trong xã hội. Từng câu chữ của ông thấm đẫm hơi thở cuộc sống, không chỉ lay động bao trái tim người đọc, mà còn góp phần lên tiếng bảo vệ phẩm giá và quyền sống của con người. Những tác phẩm của Minh Chuyên không chỉ góp phần làm phong phú kho tàng văn học dân tộc, mà còn để lại dấu ấn sâu đậm về một ngòi bút luôn hướng về công lý, sự thật và lòng nhân văn.
