Bước tiến mới của chuỗi giá trị lúa gạo
Theo Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam (IAS), trong vụ Hè Thu năm 2025, Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ Kỹ thuật Nông nghiệp tiếp tục hỗ trợ các địa phương mở rộng các mô hình canh tác lúa giảm phát thải khí nhà kính, từ 4 mô hình hiện có lên thêm 6 mô hình mới tại vùng ĐBSCL. Đây là dự án Chương trình thuộc khuyến nông Trung ương do Trung tâm Khuyến nông Quốc gia quản lý.
Trong vụ Hè Thu năm 2025, Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ Kỹ thuật Nông nghiệp tiếp tục hỗ trợ các địa phương mở rộng các mô hình canh tác lúa giảm phát thải khí nhà kính. Ảnh: Minh Sáng.
Đáng chú ý, Việt Nam lần đầu tiên thí điểm quy trình Giám sát, báo cáo, thẩm định phát thải (MRV) trong sản xuất lúa. Hoạt động này được triển khai với sự phối hợp của Viện Nghiên cứu Lúa Quốc tế (IRRI) và Ngân hàng Thế giới. Kết quả bước đầu cho thấy chi phí đầu vào giảm rõ rệt, năng suất và chất lượng lúa vẫn được bảo đảm, giúp lợi nhuận của nông dân tăng lên.
Ông Ngô Xuân Chinh, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ Kỹ thuật Nông nghiệp cho biết, đây là tiền đề quan trọng để các địa phương nhân rộng mô hình, góp phần thực hiện hiệu quả Đề án 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao. Tuy nhiên, do lần đầu triển khai giảm phát thải một cách toàn diện nên quá trình thực hiện vẫn còn nhiều khó khăn, đòi hỏi sự chủ động và linh hoạt trong huy động nguồn lực.
Một điểm nhấn đáng chú ý trong quá trình chuyển đổi xanh là mục tiêu đưa gạo hữu cơ đạt chuẩn quốc tế ra thị trường với giá tương đương gạo truyền thống. Theo ông Nguyễn Đăng Khoa, người sáng lập sáng kiến kỹ thuật Neorice, doanh nghiệp đang đặt mục tiêu đến năm 2026 sẽ thương mại hóa gạo hữu cơ đạt chuẩn USDA Organic với mức giá cạnh tranh.
Quy trình sản xuất của Neorice được xây dựng trên nền tảng tiến bộ kỹ thuật ban hành cấp bộ, trong đó nổi bật là quy trình canh tác lúa sử dụng khoáng tự nhiên, ứng dụng thiết bị bay không người lái trong phun xịt, do Công ty CP Hóa nông AHA phối hợp với Viện Lúa ĐBSCL, Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao TBKT Nông nghiệp thuộc Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp miền Nam và các cơ quan chuyên môn nghiên cứu. Quy trình này đã được triển khai trên diện tích hơn 2.000 ha.
Quy trình canh tác lúa sử dụng khoáng tự nhiên, ứng dụng thiết bị bay không người lái trong phun xịt, do Công ty CP Hóa nông AHA phối hợp với Viện Lúa ĐBSCL, Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao TBKT Nông nghiệp thuộc Viện KHKT NNMN và các cơ quan chuyên môn nghiên cứu. Ảnh: Hồ Thảo.
Kết quả cho thấy mô hình giúp giảm 20% phân NPK, 50% lượng giống, 80% chi phí phun xịt và loại bỏ hoàn toàn thuốc bảo vệ thực vật hóa học, đồng thời giảm khoảng 50% lượng phát thải khí nhà kính trên cùng đơn vị diện tích. Thu nhập của nông dân nhờ đó tăng thêm khoảng 20% so với phương thức canh tác truyền thống, tương đương 50 triệu đồng/ha/năm. Nếu kết hợp mô hình lúa – cá và xen canh bèo hoa dâu, giá trị có thể đạt 100 triệu đồng/ha/năm.
Theo ông Nguyễn Đăng Khoa, lợi thế của mô hình nằm ở việc xây dựng hệ sinh thái khép kín trong chuỗi giá trị lúa gạo, từ cung ứng vật tư, dịch vụ nông nghiệp, thu mua đến chế biến và phát hành tín chỉ carbon. Nhờ đa dạng nguồn thu, doanh nghiệp có thể chấp nhận biên lợi nhuận thấp ở khâu thu mua để giữ giá gạo ở mức cạnh tranh. Hiện Neorice đặt mục tiêu phục vụ khoảng 10.000 ha lúa trong năm 2025 và nâng lên 20.000 ha vào năm 2026, với sự đồng hành của nhà đầu tư chiến lược Cẩm Châu AgriGroup.
Thúc đẩy hợp tác quốc tế, hướng tới nông nghiệp xanh
Mới đây, Trung tâm Nghiên cứu Chuyển giao Tiến bộ Kỹ thuật Nông nghiệp và Công ty CP Hóa nông AHA đã làm việc với Temasek Foundation (Singapore) nhằm thúc đẩy cải tiến canh tác lúa chất lượng cao, phát thải thấp. Đây là một phần trong dự án phục vụ Đề án phát triển 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao tại ĐBSCL.
Mô hình hướng đến mục tiêu sản xuất hạt gạo có giá trị cao, thân thiện môi trường, nâng cao thu nhập cho nông dân, đồng thời đóng góp vào nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh toàn cầu. Ảnh: Minh Sáng.
Theo ông Ngô Xuân Chinh, mô hình hướng đến mục tiêu sản xuất hạt gạo có giá trị cao, thân thiện môi trường, nâng cao thu nhập cho nông dân, đồng thời đóng góp vào nỗ lực giảm phát thải khí nhà kính và đáp ứng xu hướng tiêu dùng xanh toàn cầu. Temasek Foundation cũng đang kêu gọi các tổ chức, cá nhân tiếp tục đề xuất sáng kiến canh tác bền vững trong thời gian tới.
Hiện nay, Việt Nam đạt kim ngạch xuất khẩu gạo gần 5 tỷ USD mỗi năm với khoảng 7,1 triệu ha gieo trồng và sản lượng hơn 43 triệu tấn. Tuy nhiên, bài toán phát triển bền vững đang đặt ra nhiều thách thức khi đất canh tác suy thoái nhanh, lượng phân bón hóa học tăng gần gấp đôi trong 10 năm qua để duy trì năng suất, trong khi các chỉ số vi sinh vật, hữu cơ và pH đất giảm mạnh.
Theo các chuyên gia, chuyển đổi sang sản xuất lúa bền vững, phát thải thấp không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường, phục hồi đất đai, mà còn là con đường tất yếu để nâng cao giá trị thương hiệu gạo Việt, tăng thu nhập cho nông dân và thích ứng với xu thế tiêu dùng toàn cầu. Thách thức lớn nhất hiện nay không chỉ nằm ở việc xây dựng quy trình kỹ thuật, mà là đưa được mô hình đến với nông dân trên diện rộng. Điều này đòi hỏi các giải pháp canh tác phải thực sự hiệu quả, dễ áp dụng và có lợi ích kinh tế rõ ràng để thay đổi thói quen sản xuất lâu nay.
Chuyển đổi sang sản xuất lúa bền vững, phát thải thấp không chỉ là giải pháp bảo vệ môi trường, phục hồi đất đai, mà còn là con đường tất yếu để nâng cao giá trị thương hiệu gạo Việt. Ảnh: Minh Sáng.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cùng các cơ quan chức năng đang đẩy mạnh hỗ trợ đào tạo, nâng cao năng lực cho nông dân, hợp tác xã và doanh nghiệp, đồng thời khuyến khích liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị. Những kết quả bước đầu từ các mô hình lúa chất lượng cao, phát thải thấp đang mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long, vừa bảo đảm an ninh lương thực, vừa góp phần thực hiện cam kết phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.
