Kiểm soát dịch bệnh động vật là 'tuyến phòng thủ đầu tiên' của y tế

Phát biểu tại phiên thảo luận về Dự án Luật sửa đổi một số điều của 15 luật trong lĩnh vực nông nghiệp và môi trường, GS.TS Nguyễn Thị Lan, Đại biểu Quốc hội đoàn Hà Nội, đánh giá cao cơ quan soạn thảo và thẩm tra đã làm việc nghiêm túc, công phu để hoàn thiện dự án luật quan trọng này.

Theo bà Lan, những sửa đổi lần này thể hiện rõ tinh thần chủ động của Chính phủ trước các yêu cầu mới trong phát triển nông nghiệp, bảo vệ môi trường, cũng như các vấn đề về an toàn dịch bệnh, an toàn thực phẩm và sức khỏe cộng đồng.

Làm rõ trách nhiệm và tăng phân cấp

Tập trung góp ý cho Điều 11 của dự thảo, nội dung liên quan trực tiếp đến lĩnh vực thú y, bà Lan cho rằng các sửa đổi đã làm rõ trách nhiệm của Bộ Nông nghiệp và Môi trường trong ban hành quy chuẩn kỹ thuật, dự báo, cảnh báo dịch bệnh và thống kê thiệt hại.

Cùng với đó, dự thảo cũng tăng cường phân cấp cho địa phương trong quản lý thú y, kiểm dịch, giết mổ và quản lý thuốc thú y. “Đây là cách tiếp cận phù hợp với kinh nghiệm quốc tế trong quản lý dịch bệnh theo chuỗi giá trị ‘từ trang trại đến bàn ăn’”, bà nói.

Bên cạnh đó, chỉ ra thực tiễn cho thấy nhiều dịch bệnh nguy hiểm như cúm gia cầm, dịch tả lợn châu Phi, lở mồm long móng, viêm da nổi cục và các bệnh mới nổi vẫn tiềm ẩn nguy cơ diễn biến phức tạp, ảnh hưởng lớn đến kinh tế và sức khỏe nhân dân.

Dẫn chứng theo WHO và Tổ chức Thú y Thế giới (WOAH), hơn 70% bệnh truyền nhiễm mới nổi ở người có nguồn gốc từ động vật. Những đại dịch như SARS, MERS, H5N1, H7N9, Ebola, Nipah hay COVID-19 là minh chứng rõ ràng. “Điều đó khẳng định kiểm soát dịch bệnh động vật chính là tuyến phòng thủ đầu tiên của y tế công cộng”, bà Lan nhấn mạnh.

Bên cạnh dịch bệnh, thách thức kháng kháng sinh đang gia tăng nhanh. Hiện có hơn 100 hoạt chất kháng sinh được sử dụng trong chăn nuôi; tại nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam, lĩnh vực này chiếm 60-70% lượng kháng sinh tiêu thụ hằng năm.

Việc sử dụng không đúng cách trong chăn nuôi khiến vi khuẩn kháng thuốc lan sang người qua thực phẩm và môi trường. WHO đánh giá đây là một trong 10 đe dọa lớn nhất đối với sức khỏe toàn cầu.

Dịch bệnh động vật cũng gây tổn thất kinh tế nặng nề, từ chi phí tiêu hủy, tái đàn đến sụt giảm sản xuất, đe dọa an ninh lương thực quốc gia.

Thúc đẩy mô hình “Một sức khỏe - One Health”

Từ các thách thức trên, cộng đồng quốc tế đang thúc đẩy mô hình “Một sức khỏe-One Health”, coi sức khỏe con người gắn bó chặt chẽ với sức khỏe động vật và môi trường.

Mô hình này cũng phù hợp với tinh thần Nghị quyết 72 của Bộ Chính trị về củng cố y tế dự phòng, phát hiện sớm và cảnh báo nguy cơ dịch bệnh.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, mạng lưới thú y cơ sở còn chênh lệch, năng lực giám sát, xét nghiệm chưa đồng đều, trong khi nguy cơ vi khuẩn kháng thuốc lan từ chăn nuôi sang người ngày càng rõ. Bà Lan cho rằng bài học từ dịch tả lợn châu Phi và cúm gia cầm đã chứng minh: “Hệ thống thú y mạnh thì dịch bệnh được kiểm soát tốt hơn”.

Ba nhóm kiến nghị để hoàn thiện Điều 11

Từ góc độ chính sách, ĐBQH Nguyễn Thị Lan đề xuất bổ sung một số nội dung kỹ thuật quan trọng nhằm nâng cao hiệu quả vận hành của hệ sinh thái Thú y quốc gia:

Chuẩn hóa năng lực thú y cơ sở, trong đó cần quy định yêu cầu năng lực tối thiểu của thú y cơ sở; chuẩn hóa hệ thống đào tạo thú y để bảo đảm các cấp - đặc biệt cấp tỉnh và cấp xã - có đủ nhân lực và công cụ phát hiện sớm, xử lý kịp thời dịch bệnh theo khuyến nghị của WHO và WOAH.

Huy động nguồn lực khoa học - công nghệ trong nước, bà Lan đề nghị đưa các viện nghiên cứu, trường đại học và phòng thí nghiệm đạt chuẩn thành một cấu phần chính thức của hệ thống thú y quốc gia. Hiện lực lượng này chưa được pháp lý công nhận trong mạng lưới giám sát, trong khi ở nhiều nước họ giữ vai trò nòng cốt. Việc bổ sung cơ chế pháp lý sẽ giúp tăng năng lực xét nghiệm, giám sát và đánh giá rủi ro dịch bệnh theo chuẩn quốc tế.

Cuối cùng là thống nhất tiêu chí cấp chứng chỉ hành nghề thú y, về việc này, đối với phân cấp cấp và gia hạn chứng chỉ hành nghề, bà Lan kiến nghị ban hành bộ tiêu chí và quy trình thống nhất toàn quốc để bảo đảm minh bạch, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Đồng thời cần bổ sung quy định cập nhật kiến thức thường xuyên cho bác sĩ thú y theo thông lệ quốc tế.

Kết thúc phần phát biểu, ĐBQH Nguyễn Thị Lan nhấn mạnh các kiến nghị này đều hướng đến mục tiêu xây dựng hệ thống thú y hiện đại, đồng bộ, kết nối giữa Trung ương, địa phương, viện, trường, đủ năng lực bảo vệ sức khỏe vật nuôi và sức khỏe cộng đồng trong bối cảnh mới.

Bà đề nghị cơ quan soạn thảo tiếp thu để Điều 11 thực sự trở thành nền tảng quan trọng cho công tác kiểm soát dịch bệnh, bảo vệ sức khỏe nhân dân và phát triển nông nghiệp an toàn, bền vững.