FDI tăng kỷ lục, công nghiệp hỗ trợ vẫn chật vật tìm đà cất cánh

Đón sóng FDI nhưng hụt hơi vì công nghiệp hỗ trợ yếu

Năm 2024, lĩnh vực chế biến - chế tạo thu hút hơn 25,5 tỷ USD vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI), chiếm gần 67% tổng lượng FDI vào Việt Nam. Đây là con số kỷ lục, thể hiện sức hấp dẫn của Việt Nam trong mắt các tập đoàn đa quốc gia đang tái cấu trúc chuỗi cung ứng toàn cầu.

Tuy nhiên, theo các chuyên gia, nếu không nhanh chóng nâng cấp năng lực công nghiệp hỗ trợ, lĩnh vực đảm nhận vai trò sản xuất linh kiện, phụ tùng, vật liệu đầu vào, Việt Nam sẽ tiếp tục là điểm đến của các dây chuyền lắp ráp giá rẻ, thay vì trở thành trung tâm sản xuất thực sự.

Hiện cả nước có khoảng 6.000 doanh nghiệp công nghiệp hỗ trợ, nhưng chỉ đáp ứng khoảng 10% nhu cầu linh kiện, phụ tùng cho sản xuất trong nước. Tỷ lệ nội địa hóa tại nhiều ngành quan trọng vẫn rất thấp. Cơ khí chế tạo chỉ đạt 15-20%, ôtô khoảng 5-20%. Nếu chỉ tính riêng khối doanh nghiệp Việt Nam, con số này giảm xuống còn 15,7%.

"Chúng ta có lượng FDI lớn, có nhu cầu rõ ràng, nhưng doanh nghiệp nội địa lại chưa thể chen chân sâu vào chuỗi cung ứng toàn cầu. Đây là điểm nghẽn lớn nhất hiện nay", ông Vũ Bá Phú, Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), phát biểu tại Hội thảo “Xúc tiến đầu tư trong lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ” vừa được tổ chức.

Theo ông Phú, khi chuỗi cung ứng toàn cầu đang tái định hình, Việt Nam nổi lên như trung tâm sản xuất chiến lược mới của khu vực Đông Nam Á. Nhưng để bứt phá, công nghiệp hỗ trợ, vốn được ví như “xương sống” của công nghiệp hóa, cần được đầu tư bài bản hơn, cả về công nghệ, quy mô, liên kết và chính sách.

Khảo sát năm 2024 của Tổ chức Xúc tiến thương mại Nhật Bản (JETRO) cho thấy, 56% doanh nghiệp Nhật tại Việt Nam có kế hoạch mở rộng đầu tư trong 1-2 năm tới, với ưu tiên lớn nhất là tìm nguồn cung đầu vào tại chỗ. Nhật Bản hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn thứ ba tại Việt Nam, với tổng vốn đăng ký gần 80 tỷ USD.

Điều này cho thấy nhu cầu rất lớn, đặc biệt trong các ngành điện tử, cơ khí chính xác, phụ tùng ôtô, xe máy điện... Tuy nhiên, thực tế liên kết giữa doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp nội địa vẫn còn rời rạc. “Năng lực cung ứng, công nghệ, tiêu chuẩn chất lượng, và cả phương thức quản trị vẫn là rào cản với nhiều doanh nghiệp Việt Nam”, ông Phú thẳng thắn nhận xét.

Chia sẻ thêm, ông Phạm Thanh Bình, Giám đốc Trung tâm Xúc tiến đầu tư phía Bắc (Bộ Tài chính) cho biết, 6 tháng đầu năm 2025, Việt Nam thu hút hơn 21,5 tỷ USD vốn FDI, tăng hơn 30% so với cùng kỳ năm trước. Tính đến nay, có hơn 43.700 dự án còn hiệu lực đến từ 151 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Tuy nhiên, theo ông Bình, thu hút FDI có chọn lọc và gắn kết với doanh nghiệp nội địa là yếu tố sống còn nếu Việt Nam muốn chuyển từ vai trò “xưởng lắp ráp” sang trung tâm sản xuất. “Đừng để dòng vốn chảy vào mà chuỗi giá trị vẫn nằm ngoài”, ông nhìn nhận.

Để tháo gỡ điểm nghẽn này, các khu công nghiệp như DEEP C (Hải Phòng), Amber Yên Quang (Hòa Bình)… đã giới thiệu mô hình phát triển hạ tầng công nghiệp hỗ trợ chuyên biệt, cùng chính sách ưu đãi thu hút các nhà đầu tư công nghệ cao.

Những mô hình này được kỳ vọng sẽ giúp hình thành hệ sinh thái công nghiệp hỗ trợ vững chắc, từ đó nâng cao tỷ lệ nội địa hóa, tăng sức cạnh tranh của nền sản xuất Việt Nam.

Mở hành lang chính sách cho 'động lực' của công nghiệp hóa

Theo Bộ Công Thương, thời gian qua, hàng loạt chính sách ưu đãi đã được ban hành, tập trung vào 3 trụ cột là thuế - tài chính, cải cách hành chính và hỗ trợ kỹ thuật, với mục tiêu tạo ra một môi trường thuận lợi để doanh nghiệp trong và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực công nghiệp hỗ trợ.

Với nền tảng là Luật Đầu tư 2020 và Nghị định 57/2021/NĐ-CP, danh mục sản phẩm công nghiệp hỗ trợ ưu tiên phát triển được quy định rõ. Các dự án sản xuất sản phẩm thuộc danh mục này được hưởng thuế thu nhập doanh nghiệp ưu đãi 10% trong 15 năm, miễn 4 năm, giảm 50% trong 9 năm tiếp theo.

Ngoài ra, các doanh nghiệp còn được miễn thuế nhập khẩu với máy móc, thiết bị, nguyên liệu chưa sản xuất được trong nước và hỗ trợ đến 70% chi phí đào tạo nhân lực, phát triển thị trường, tham gia cụm liên kết ngành và chuỗi giá trị.

Ông Chu Việt Cường, Giám đốc Trung tâm Hỗ trợ phát triển công nghiệp, Cục Công nghiệp (Bộ Công Thương) đánh giá, đây là những chính sách hỗ trợ rất mạnh và hiếm thấy trong lĩnh vực đầu tư.

Bên cạnh đó, việc áp dụng cơ chế “một cửa” điện tử, phân cấp thẩm quyền cho địa phương và cắt giảm điều kiện kinh doanh đã góp phần rút ngắn thời gian làm thủ tục, tăng khả năng tiếp cận chính sách của doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thời gian qua, nhiều địa phương như Hải Phòng, Hưng Yên, Đồng Nai… đã đưa công nghiệp hỗ trợ vào quy hoạch phát triển công nghiệp đến năm 2030, tạo cơ sở để thu hút đầu tư theo hướng chuyên sâu và tránh trùng lặp ngành nghề.

Đặc biệt, các Nghị quyết gần đây của Bộ Chính trị như 57-NQ/TW về phát triển khoa học công nghệ, 66-NQ/TW về đổi mới công tác xây dựng và thực thi pháp luật, 68-NQ/TW về kinh tế tư nhân đang tạo ra hành lang chính trị quan trọng để thúc đẩy sự gắn kết giữa chính quyền, doanh nghiệp và nhà đầu tư.

"Công nghiệp hóa không thể thiếu công nghiệp hỗ trợ", các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp đều chung quan điểm này. Không chỉ là một lĩnh vực sản xuất đơn thuần, đây còn là nền tảng lan tỏa công nghệ, tạo việc làm có kỹ năng và thúc đẩy hội nhập kinh tế sâu rộng.

Nếu không nắm bắt kịp thời cơ, công nghiệp hỗ trợ Việt Nam có thể tiếp tục bị “đứng ngoài cuộc chơi”, dù đang ở giữa tâm điểm của dòng vốn đầu tư toàn cầu.