Ngày 2/6, Công viên địa chất Lạng Sơn vinh dự được UNESCO trao Bằng công nhận là Công viên địa chất toàn cầu, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong hành trình bảo tồn và phát huy giá trị thiên nhiên - văn hóa của tỉnh Lạng Sơn.
Lễ trao Bằng trực tuyến công nhận Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn tại điểm cầu Lạng Sơn. Ảnh: Hương Phạm.
Trải rộng trên diện tích hơn 4.842 km², Công viên địa chất Lạng Sơn không chỉ là "bảo tàng địa chất ngoài trời" mà còn là kho báu sống động về lịch sử tiến hóa sự sống, văn hóa bản địa và phát triển bền vững.
Dấu ấn nửa tỷ năm trong lòng đất
Công viên địa chất Lạng Sơn khởi nguồn từ lòng đại dương cổ cách đây hơn 500 triệu năm, nơi từng là môi trường sống của những sinh vật sơ khai như bọ ba thùy, san hô, tay cuộn hay graptolit. Biển cả nhiều lần rút đi rồi trở lại, để lại những lớp đá trầm tích, bazan cầu gối, đá granit - minh chứng cho các đợt phun trào núi lửa cổ đại dưới đáy biển.
Với địa tầng phức tạp và cổ sinh vật học phong phú, Công viên địa chất Lạng Sơn là điểm đến độc đáo cho các nhà nghiên cứu và du khách yêu thiên nhiên. Các dạng địa hình karst hình nón ở Chi Lăng - Hữu Lũng, rừng nghiến nguyên sinh trên núi đá vôi ở Bắc Quỳnh - Bắc Sơn, hay đỉnh Mẫu Sơn - nóc nhà vùng Đông Bắc với hệ thống đứt gãy địa chất cổ đại - tạo nên bức tranh địa chất hùng vĩ.
Hang Khuôn Bồng, xã Vũ Lễ, huyện Bắc Sơn - Tuyến du lịch Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn số 2. Ảnh: Hương Phạm.
Cùng với đó là hệ thống hang động, hố sụt, suối ngầm chưa được khám phá hết, mở ra cơ hội lớn cho nghiên cứu khoa học và phát triển du lịch sinh thái.
Các tuyến tham quan đã được thiết kế thành 4 chuyên đề, kết nối từ núi rừng, trời, đất đến nước – gắn liền với hình tượng các Thánh Mẫu trong tín ngưỡng bản địa. Mỗi tuyến là một câu chuyện về thời gian, địa chất, văn hóa và tín ngưỡng dân gian.
Trên mảnh đất địa đầu này, hơn 10 dân tộc cùng sinh sống, trong đó người Nùng chiếm gần 44%, Tày hơn 35%, kế đến là Kinh, Dao, Sán Chay, Hoa, Mông… Mỗi dân tộc mang theo phong tục, trang phục, ngôn ngữ, tín ngưỡng riêng, tạo nên bức tranh văn hóa đa dạng và phong phú.
Những di sản phi vật thể như hát Then - đàn Tính, Sli - Lượn, lễ hội Ná Nhèm, Trò Ngô, múa sư tử mèo… không chỉ là di sản sống mà còn là biểu tượng của bản sắc văn hóa địa phương. Trong đó, tín ngưỡng thờ Mẫu - được UNESCO công nhận - phản ánh mối liên kết chặt chẽ giữa con người với tự nhiên, từ đền Mẫu Bắc Lệ đến hệ thống thờ tự ở Đồng Đăng, Mẫu Sơn…
Sở hữu hệ sinh thái quý hiếm, từ voọc má trắng, vượn đen, hươu xạ đến các cánh rừng gỗ lim xanh, nghiến cổ thụ, khu vực Công viên địa chất Lạng Sơn là “lá phổi xanh” phía Bắc. Các mô hình sản xuất gắn với sản vật địa phương như tinh dầu hồi, cao khô, na Chi Lăng… vừa gìn giữ truyền thống, vừa tạo sinh kế bền vững.
Bà Phạm Thị Hương, Phó Trưởng phòng phụ trách Phòng Quản lý Công viên địa chất Lạng Sơn, Trung tâm Xúc tiến Đầu tư, Thương mại và Du lịch tỉnh Lạng Sơn chia sẻ: “Việc được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu không chỉ là niềm tự hào, mà còn là động lực để tỉnh tiếp tục bảo tồn di sản, phát triển du lịch xanh, gắn với sinh kế của người dân. Chúng tôi đang xây dựng các sản phẩm du lịch đặc trưng cho từng tuyến tham quan, đồng thời tăng cường truyền thông để đưa hình ảnh Lạng Sơn đến gần hơn với bạn bè quốc tế”.
Con đường mòn địa chất "Kỳ vĩ sống khủng long - Đỉnh Phja Pò", Khu Du lịch quốc gia Mẫu Sơn - Tuyến du lịch Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn số 4. Ảnh: Hương Phạm.
Đặc biệt từ những “bảo vật sống” trên 4 tuyến tham quan, công viên địa chất Lạng Sơn không chỉ là hành trình về thời gian địa chất, mà còn là chuyến phiêu lưu qua những cung đường mang tên các vị Thánh Mẫu - biểu tượng cho bốn yếu tố tạo sinh vũ trụ: núi rừng, trời, đất và nước. Mỗi tuyến tham quan là một chương truyện sống động được viết bằng đá, bằng rừng, bằng văn hóa bản địa.
Tuyến 1 - Khám phá thế giới Thượng ngàn, bắt đầu từ đền Mẫu Bắc Lệ – trung tâm tín ngưỡng bản địa đã bản địa hóa Thánh Mẫu thành Chầu Bé trong truyền thuyết khởi nghĩa Lam Sơn. Đến với thung lũng Đồng Lâm, du khách được nghe tiếng vó ngựa vọng lại trong không gian mênh mang của rừng nghiến nguyên sinh, rừng đá vôi và dòng suối ngầm huyền bí. Ải Chi Lăng - nơi từng chứng kiến bao trận thư hùng của dân tộc – không chỉ là di sản lịch sử mà còn là bức tranh địa chất với nhiều loại đá vôi, đá núi lửa hàng triệu năm tuổi.
Tuyến 2 - Hành trình về miền Thiên giới, là hành trình qua cửa khẩu Hữu Nghị - biểu tượng giao lưu quốc tế và hòa bình, đến với hang động kỳ bí, núi rừng xen lẫn văn hóa thờ Mẫu ở đền Đồng Đăng. Nơi đây không chỉ gắn với tín ngưỡng linh thiêng mà còn kể lại câu chuyện về sự trỗi dậy của sự sống từ biển lên cạn, thông qua hóa thạch của các sinh vật cổ đại như bọ ba thùy, Ammonite.
Tuyến 3 - Cuộc sống dân dã nơi Trần thế, về với vùng Bắc Sơn - nơi khai sinh ra nền văn hóa khảo cổ Bắc Sơn, với hàng trăm hang động chứa đầy dấu tích người tiền sử như hang Gió, hang Thẩm Khuyên, Thẩm Hai. Du khách có thể ghé làng gốm âm dương Long Đống hay làng văn hóa Tày Quỳnh Sơn, nơi vẫn giữ được tập quán sinh hoạt cổ truyền, văn hóa phi vật thể như hát Ví, hát Quan Lang. Đây cũng là tuyến kết nối với di sản sống như nghề làm cao khô, nghề trồng hồi - đặc sản kinh tế chủ lực của Xứ Lạng.
Tuyến 4 - Khám phá thủy cung, dẫn du khách đến Mẫu Sơn hùng vĩ - “nóc nhà” vùng Đông Bắc với khí hậu mát lạnh, mây vờn quanh năm. Tại đây, hệ thống chùa động Tam Thanh - Nhị Thanh là sự kết hợp hài hòa giữa Phật - Nho - Đạo và tín ngưỡng bản địa. Dòng suối ngầm Ngọc Tuyền chảy xuyên lòng núi là minh chứng cho hệ thống thủy động phức tạp - một di sản thiên nhiên quý hiếm.
Khẳng định vị thế toàn cầu
Công viên địa chất Lạng Sơn là công viên địa chất thứ 4 của Việt Nam được công nhận là Công viên địa chất toàn cầu UNESCO tại Việt Nam, sau Đồng Văn, Cao Bằng, Đắk Nông. Sự công nhận này là minh chứng cho giá trị địa chất - văn hóa đặc biệt mà Việt Nam đóng góp vào bản đồ địa chất thế giới.
Tiến sĩ Trịnh Hải Sơn, Trưởng Tiểu ban Chuyên môn về Công viên địa chất toàn cầu Việt Nam đánh giá: “Lạng Sơn là một trong số ít nơi hội tụ đầy đủ giá trị về địa tầng cổ đại, hóa thạch quý hiếm, di tích khảo cổ và bản sắc văn hóa dân tộc phong phú. Đây là một mô hình mẫu cho việc kết hợp giữa bảo tồn và phát triển, giữa địa chất học và sinh kế cộng đồng. Việc được công nhận là cam kết của Việt Nam với cộng đồng địa chất toàn cầu”.
Điểm Đại dương cổ yên bình, xã Yên Thịnh, huyện Hữu Lũng - Tuyến du lịch Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Lạng Sơn số 1. Ảnh: Hương Phạm.
Với gần 40 điểm di sản địa chất, văn hóa, sinh thái đã được xác lập, Công viên địa chất Lạng Sơn không chỉ là danh hiệu, mà là một lời cam kết mạnh mẽ với phát triển bền vững và giáo dục cộng đồng. Từ những rìu đá trong hang đến lớp hóa thạch cổ, từ tiếng hát Then giữa rừng đến dòng suối ngầm dưới núi đá - tất cả là bản giao hưởng kéo dài nửa tỷ năm giữa đá và người.
Ngày tấm bằng của UNESCO được trao, không chỉ là vinh danh một vùng đất, mà còn là lời nhắn gửi: Lạng Sơn - nơi quá khứ và tương lai gặp nhau, nơi thiên nhiên và con người cùng viết nên câu chuyện sống hài hòa, bền vững.
