Chiến lược phát triển bền vững cho ngành dừa Việt Nam

Ngành dừa Việt Nam hiện có diện tích khoảng 200.000 ha, trong đó 80% tập trung tại Đồng bằng sông Cửu Long. Mỗi năm, cả nước sản xuất hơn 2 triệu tấn dừa, đưa Việt Nam trở thành quốc gia đứng thứ tư khu vực châu Á - Thái Bình Dương và thứ năm thế giới về xuất khẩu dừa.

Đặc biệt, năm 2024, kim ngạch xuất khẩu dừa lần đầu tiên vượt mốc 1,089 tỷ USD, trong đó sản phẩm chế biến chiếm gần 70%, giúp dừa trở thành một trong ba loại trái cây xuất khẩu chủ lực có giá trị trên tỷ đô, chỉ sau sầu riêng và thanh long.

Tuy nhiên, ngành hàng này vẫn đối mặt nhiều thách thức: phần lớn doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ, công nghệ lạc hậu, vùng nguyên liệu chưa đồng bộ; yêu cầu quốc tế về an toàn thực phẩm và truy xuất nguồn gốc ngày càng nghiêm ngặt; chi phí logistics cao và khả năng bảo quản sản phẩm còn hạn chế; thương hiệu quốc tế của sản phẩm dừa Việt Nam vẫn chưa được định hình rõ ràng.

Theo PGS.TS Phạm Anh Tuấn, Viện Cơ điện Nông nghiệp và Công nghệ sau thu hoạch, chỉ khoảng 30% sản phẩm hiện được chế biến sâu theo chuỗi giá trị. Các sản phẩm chủ yếu gồm nước dừa, sữa dừa, dầu dừa, cơm dừa nạo sấy, kẹo dừa, bánh dừa, than hoạt tính từ gáo dừa, cùng các sản phẩm thủ công mỹ nghệ và vật liệu từ xơ dừa như thảm, nệm, lưới trồng cây. Một số công nghệ tiên tiến đã được ứng dụng như tiệt trùng UHT cho nước dừa, đóng gói vô trùng và tách chiết dầu tinh khiết bằng công nghệ ly tâm lạnh, song phần lớn thiết bị vẫn phải nhập khẩu

Ông cho rằng, cần xác định rõ đối tượng, sản phẩm chủ lực và quy mô sản xuất phù hợp; đánh giá thị trường tiêu thụ để lựa chọn hướng phát triển bền vững. Đồng thời, tư vấn, hỗ trợ doanh nghiệp lựa chọn công nghệ, thiết bị và thiết kế xây dựng nhà xưởng chế biến đạt chuẩn quốc tế, đáp ứng các yêu cầu khắt khe của các thị trường lớn như Mỹ, EU, Nhật Bản.

"Nhà nước và các cơ quan chuyên môn nên tăng cường hỗ trợ doanh nghiệp trong cải tiến quy trình kỹ thuật, hoàn thiện tiêu chuẩn chất lượng sản phẩm, mở rộng ứng dụng khoa học - công nghệ trong chế biến, bảo quản, đặc biệt là công nghệ tách chiết dầu dừa tinh khiết (VCO) và sản xuất sữa dừa chất lượng cao. Cần xây dựng các chương trình hỗ trợ doanh nghiệp tiếp nhận, chuyển giao công nghệ và thiết bị từ nước ngoài, kết nối hợp tác kỹ thuật với doanh nghiệp quốc tế để hình thành chuỗi giá trị dừa hiện đại.

Ngoài ra, chúng ta nên tổng hợp nhu cầu đổi mới công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu về thiết bị, công nghệ chế biến dừa trong nước và quốc tế, qua đó phối hợp với doanh nghiệp đề xuất và triển khai các nhiệm vụ khoa học - công nghệ cấp Nhà nước, Bộ và địa phương. Những chính sách này sẽ giúp thúc đẩy đổi mới sáng tạo, hình thành ngành công nghiệp chế biến dừa hiện đại, thân thiện môi trường và hướng tới phát triển bền vững", ông chia sẻ.

Theo ông Huỳnh Khắc Nhu, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Trà Bắc (Trabaco), để phát triển bền vững, ngành dừa cần đồng thời giải quyết hai vấn đề then chốt: bảo đảm thu nhập ổn định cho người trồng dừa và giúp doanh nghiệp gia tăng giá trị trái dừa thông qua chế biến sâu và đổi mới công nghệ.

"Lấy ví dụ, Malaysia đang hướng tới năng suất 150 trái mỗi cây và mật độ trồng 200 - 250 cây/ha, nhờ áp dụng giống cao sản và kỹ thuật canh tác tiên tiến. Đây là xu hướng mà Việt Nam cần nhanh chóng thích ứng nếu muốn đưa ngành dừa đạt hiệu quả kinh tế cao", ông nhấn mạnh.

Tổng Giám đốc Nhu tin tưởng cải thiện nguồn giống là yếu tố then chốt để nâng năng suất và chất lượng. “Những người làm giống dừa đều hiểu rằng, từ khi trồng đến lúc cây ra trái mất khoảng 36-48 tháng, và phải sau 6 năm mới có thể đánh giá chính xác được chất lượng giống”, ông chia sẻ. Vì vậy, việc đầu tư dài hạn cho công tác chọn tạo và kiểm định giống cần được xem như nền tảng để ngành dừa Việt Nam hội nhập sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu.