Những năm gần đây, Philippines luôn là thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam. Năm 2024, Việt Nam đã xuất khẩu sang Philippines 4,22 triệu tấn gạo, chiếm 47% tổng lượng gạo xuất khẩu.
7 tháng đầu năm nay, Philippines tiếp tục là thị trường lớn nhất của gạo Việt Nam, chiếm 44% tổng lượng gạo xuất khẩu. Chính vì vậy, khi Chính phủ Philippines tạm dừng nhập khẩu gạo trong 60 ngày (kể từ 1/9/2025), đã ảnh hưởng không nhỏ đến thị trường lúa gạo ở Việt Nam.
Trước tình hình đó, Chính phủ đã yêu cầu các bộ, ngành liên quan xem xét, hỗ trợ cho các doanh nghiệp thu mua, tạm trữ lúa gạo.
Việt Nam đã có nhiều lần phải tiến hành tạm trữ lúa gạo khi thị trường bất lợi. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Đây không phải là lần đầu tiên Việt Nam phải tính tới việc triển khai thu mua tạm trữ lúa gạo khi thị trường có những biến động bất lợi, và tất cả những lần tạm trữ đều được giao cho doanh nghiệp.
Một vấn đề đang được đặt ra là các doanh nghiệp thu mua tạm trữ lúa gạo có thực sự hiệu quả? Ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam, nhận định, trong những thời điểm khó khăn nhất, cần thực hiện tạm trữ lúa gạo trong một thời gian ngắn thì việc giao cho các doanh nghiệp sẽ tương đối nhanh và có sự chủ động.
Tuy nhiên, về lâu dài, nếu chỉ giao cho các doanh nghiệp tạm trữ lúa gạo sẽ dẫn tới những sự bị động. Thứ nhất là năng lực tồn trữ của doanh nghiệp không cao. Doanh nghiệp thường ở xa ruộng đồng sản xuất lúa nên không thuận lợi cho quá trình vận chuyển lúa về kho doanh nghiệp. Sau khi hết thời gian thực hiện chủ trương tạm trữ, doanh nghiệp lại gặp nhiều vướng mắc khi xuất bán gạo tạm trữ.
Mặt khác, lâu nay, mỗi lần tạm trữ lúa gạo, thì các doanh nghiệp chỉ thu mua, tạm trữ gạo mà quên rằng nếu tạm trữ lúa thì thời gian tạm trữ sẽ được lâu hơn và việc quản lý sẽ tốt hơn.
Vì vậy, ông Lê Thanh Tùng cho rằng, cách tạm trữ lúa gạo tốt nhất là tạm trữ lúa trong từng vụ lúa, ở từng vùng sản xuất. Và để tạm trữ lúa trong từng vụ lúa, từng vùng sản xuất, cần có chính sách đầu tư, hỗ trợ cho các hợp tác xã tiến hành tạm trữ lúa gạo.
Một nhà máy gạo ở ĐBSCL. Ảnh: Nguyễn Thủy.
Hiện nay, mỗi năm, Đồng bằng sông Cửu Long sản xuất 24 triệu tấn lúa, bình quân mỗi tháng là 2 triệu tấn lúa. Trong những thời điểm cụ thể, toàn vùng Đồng bằng sông Cửu Long chỉ cần tạm trữ khoảng chừng 2-3 triệu tấn lúa, chia đều cho các địa phương, là có thể ổn định được việc tiêu thụ lúa gạo trong nước và xuất khẩu.
Để tạm trữ trong từng vụ, ở từng nơi, hợp tác xã thực hiện sẽ hiệu quả nhất. Nhưng để hợp tác xã có thể tạm trữ lúa, trước hết phải đầu tư, nâng cấp các hợp tác xã.
Hiện nay, đang có những đề án có liên quan tới sự phát triển của hợp tác xã như đề án về vùng nguyên liệu đạt chuẩn, đề án về nâng cao năng lực của hợp tác xã thích ứng với biến đổi khí hậu. Đang có nhiều chủ trương, chính sách phát triển hợp tác xã, nhưng nhìn chung, hợp tác xã vẫn chưa mạnh lên, bởi đích đến của hợp tác xã vẫn chưa được cụ thể.
Chính vì vậy, ông Tùng cho rằng có lẽ nên bắt đầu lại từ việc củng cố, nâng cao năng lực của hợp tác xã từ khâu sấy và tồn trữ lúa, để đáp ứng được nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu trong bất kỳ tình huống nào. Khi ấy, lúa có lên giá, xuống giá, trên đồng ruộng đang nhiều hay ít lúa, có mưa bão hay ngập úng..., thì chúng ta vẫn chủ động được về thị trường.
Hợp tác xã đóng vai trò rất quan trọng trong thực hiện Đề án 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh ở ĐBSCL. Do đó, theo ông Lê Thanh Tùng, trong phạm vi đề án này, các địa phương hay cơ quan chuyên môn cần đề xuất một chính sách cụ thể để hỗ trợ hợp tác xã tạm trữ được lúa gạo. Theo đó, ngoài việc nâng cấp cơ sở hạ tầng, logistics, giao thông... thì xem xét hỗ trợ cho các hợp tác xã đầu tư hệ thống sấy, kho chứa lúa... Đây có thể là "chìa khóa" cho một sự phát triển mới của ngày hàng lúa gạo.
