Năm 2025 đánh dấu mốc quan trọng trong tiến trình hợp tác toàn cầu. Chúng ta cùng kỷ niệm 80 năm thành lập Liên hợp quốc và nhìn lại một thập kỷ Thỏa thuận Paris theo Công ước khung của Liên hợp quốc về Biến đổi khí hậu (UNFCCC) được thông qua. Đồng thời, năm nay cũng đánh dấu tròn 80 năm ngày Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Bản Tuyên ngôn Độc lập, khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (2/9/1945).
Trong khoảnh khắc lịch sử này, chúng ta cùng hướng đến một khát vọng chung, rằng tiến bộ thực sự có thể đạt được khi các quốc gia đồng lòng hướng tới xã hội hòa bình, phát triển bền vững và bao trùm hơn.
Đồng tác giả: Bà Pauline Tamesis - Điều phối viên thường trú Liên hợp quốc tại Việt Nam (bên phải), bà Ramla Khalidi - Trưởng đại diện UNDP tại Việt Nam (bên trái).
Tại phiên họp thứ 80 của Đại hội đồng Liên hợp quốc, ông António Guterres - Tổng Thư ký Liên hợp quốc - đã gửi một thông điệp mạnh mẽ: “Các quốc gia bám víu vào nhiên liệu hóa thạch không phải đang bảo vệ nền kinh tế, mà là đang tự hủy hoại mình. Đẩy chi phí tăng cao, làm suy yếu năng lực cạnh tranh, mắc kẹt trong cách làm cũ và bỏ lỡ cơ hội lớn nhất để chuyển dịch nền kinh tế trong thế kỷ 21. Năng lượng tái tạo chính là nền móng cho an ninh và chủ quyền năng lượng quốc gia”.
Việt Nam có cơ hội vàng để chuyển đổi.
Hơn hai năm kể từ khi Tuyên bố chính trị thiết lập Quan hệ đối tác chuyển đổi năng lượng công bằng (JETP) được Chính phủ thông qua Quyết định số 1009/QĐ-TTg ngày 31/8/2023, Việt Nam đã nỗ lực biến mục tiêu thành hành động. Nhiều cải cách chính sách lớn đang được thực hiện như Luật Điện lực sửa đổi, Quy hoạch Điện VIII điều chỉnh, các quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp cũng như tự tiêu thụ điện mặt trời.
Về tiến độ triển khai của Việt Nam, 17 dự án liên quan đến JETP đã được rà soát và thống nhất thông qua một quy trình chung giữa Bộ Công Thương - cơ quan thường trực Ban Thư ký JETP, cùng với Nhóm Đối tác Quốc tế (IPG), Ban Thư ký Liên minh Tài chính Glasgow vì Mục tiêu Phát thải ròng bằng 0 (GFANZ), và UNDP trong vai trò cơ quan hỗ trợ Ban Thư ký (SSA), với tổng giá trị đầu tư dự kiến có thể đạt khoảng 7 tỷ USD.
Tuy nhiên, để duy trì bền vững những nỗ lực này cần sự phối hợp chặt chẽ hơn nữa giữa các cơ quan liên Chính phủ và các cơ chế tài chính cởi mở. Kinh nghiệm từ các quốc gia JETP khác cho thấy, thách thức lớn nhất nằm ở bước triển khai. Những điều kiện tài chính ưu đãi, hợp tác chủ động, công cụ chia sẻ rủi ro, hỗ trợ kỹ thuật phù hợp sẽ là chìa khóa để mở ra tiến bộ, trong đó có chuyển đổi năng lượng hóa thạch.
Quá trình chuyển đổi cần bảo vệ quyền lợi của người lao động và cộng đồng, thúc đẩy đối thoại xã hội, bảo đảm an sinh xã hội và cơ hội tiếp cận công bằng cho tất cả mọi người.
Quá trình chuyển đổi cần bảo vệ quyền lợi của người lao động và cộng đồng, thúc đẩy đối thoại xã hội, bảo đảm an sinh xã hội và cơ hội tiếp cận công bằng cho tất cả mọi người.
Tại các tỉnh Quảng Ninh, Ninh Thuận, Bình Thuận (nay là các tỉnh Quảng Ninh, Lâm Đồng, Khánh Hòa sau sáp nhập), tái cơ cấu năng lượng đang từng bước thay đổi kinh tế địa phương. Kinh nghiệm địa phương cho thấy, người lao động, phụ nữ, thanh niên và doanh nghiệp nhỏ lẻ cần được tham gia định hướng và hưởng lợi từ quá trình này, thông qua đào tạo kỹ năng và đối thoại thường xuyên với các cộng đồng bị ảnh hưởng.
Các cơ quan Liên hợp quốc cam kết đồng hành cùng Việt Nam trong tiến trình chuyển đổi gắn với sự tham gia của cộng đồng. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên hợp quốc (UNESCO), Quỹ Nhi đồng Liên hợp quốc (UNICEF) và Tổ chức Phát triển Công nghiệp Liên hợp quốc (UNIDO) đang đóng góp các sáng kiến liên kết chuyển đổi năng lượng với hỗ trợ sức khỏe, bảo hộ lao động, giáo dục cho tương lai và giảm phát thải trong ngành xi măng.
Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp (FAO), Quỹ Dân số Liên hợp quốc (UNFPA) và Cơ quan về bình đẳng giới và trao quyền cho phụ nữ (UN Women) hỗ trợ phụ nữ nông thôn - nhóm chiếm 64% lao động nông nghiệp và chịu tác động nặng nề từ thiên tai khí hậu - thông qua lồng ghép phòng chống bạo lực giới vào ứng phó thiên tai và thúc đẩy vai trò lãnh đạo của phụ nữ trong công tác chuẩn bị sớm.
Ngoài ra, UNDP phối hợp với các đối tác quốc gia lồng ghép nguyên tắc chuyển dịch công bằng vào quy trình chọn lọc, giám sát và đánh giá đầu tư cho các dự án JETP, đảm bảo công bằng xã hội xuyên suốt quá trình thực hiện. Tổ chức cũng hỗ trợ Chính phủ, IPG và GFANZ triển khai JETP trong vai trò Cơ quan Hỗ trợ Ban Thư ký, dựa trên tính trung lập của Liên hợp quốc trong điều phối hợp tác.
Việt Nam đứng trước cơ hội để dẫn đầu quá trình chuyển đổi năng lượng công bằng. Ảnh: Khánh Ly.
Chuyển dịch năng lượng ở Việt Nam không chỉ là giảm phát thải, mà còn là tăng cường an ninh năng lượng, năng lực cạnh tranh công nghiệp và phát triển bao trùm trong bối cảnh kinh tế toàn cầu đang có nhiều biến động lớn.
Với tư cách là một quốc gia nhóm G35, tiến trình của Việt Nam đang được theo dõi chặt chẽ bởi tiềm năng trở thành hình mẫu thành công cho các nền kinh tế mới nổi trong việc kết hợp hành động khí hậu và phát triển bền vững.
Bản đóng góp do quốc gia tự quyết định lần thứ ba (NDC 3.0) sắp tới sẽ là cơ hội để Việt Nam thể hiện tham vọng cao hơn, chuyển chính sách thành các kế hoạch sẵn sàng nhận đầu tư. Một NDC 3.0 mạnh mẽ sẽ nêu bật tiến độ thực hiện JETP, tăng cường các lộ trình giảm phát thải theo lĩnh vực và cơ chế định giá carbon thực tế sẽ củng cố uy tín của Việt Nam với tư cách là một quốc gia dẫn đầu về ứng phó với biến đổi khí hậu trong nhóm các nền kinh tế mới nổi.
JETP của Việt Nam không chỉ là cam kết tài chính, mà còn là nền tảng hợp tác quốc tế và minh chứng cho thấy tham vọng quốc gia có thể tạo ra tác động toàn cầu. Tiến trình này không được phép chững lại vì những yêu cầu quá mức hoàn hảo, hay bị đánh mất bởi sự trì hoãn và thiếu quyết đoán.
Với quyết tâm chính trị bền bỉ, hợp tác quốc tế sâu rộng và quyết tâm hành động, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia tiên phong chuyển đổi năng lượng công bằng trong khu vực, và trong khối các quốc gia phía Nam bán cầu.
Những tháng cuối năm 2025 là thời điểm quyết định. Những lựa chọn đưa ra hôm nay sẽ định hình tương lai năng lượng, kinh tế và môi trường của Việt Nam.
Hãy cùng nhau nắm bắt cơ hội này!
