Dó trầm lên ngôi
Nhắc đến xã Phúc Trạch người ta thường nghĩ ngay tới loại bưởi thơm ngon nức tiếng. Một thời, bưởi là cây trồng chủ đạo, cây “xóa đói giảm nghèo” của vùng đất này. Thế nhưng cách đây khoảng trên dưới hai mươi năm, do cây bưởi bị già cỗi, thoái hóa nên người dân Phúc Trạch chuyển sang trồng cây dó lấy trầm.
Bà Thái Thị Bé, xóm 7, xã Phúc Trạch so sánh: “Trồng bưởi rất kì công, từ khâu chọn giống, chăm sóc, thụ phấn, thế nhưng gặp năm nào thời tiết không thuận lợi là mất trắng. Cây dó trầm thì khác, từ trồng đến chăm sóc đều rất đơn giản, không phải lo mất mùa.
Khi cây dó trầm được 7 - 8 năm tuổi, thương lái đã vào tận nhà làm hợp đồng, đặt cọc tiền, khoan cấy trầm nhân tạo rồi gửi lại đó. Chủ vườn chỉ cần bảo vệ và ngồi chờ đếm tiền, đến kỳ khai thác họ vào lấy cả thân, rễ, lá chở đi”.
Một góc vườn dó trầm của bà Thái Thị Bé, xóm 7, xã Phúc trạch
Cây dó trầm từ 20 - 30 năm tuổi, có trầm nhiều, thương lái trả tới cả trăm triệu đồng/cây. Tuy nhiên, không phải xã nào của huyện Hương Khê cũng có sự ưu đãi đó của thiên nhiên. Không hiểu sao chỉ trồng trên đất của xã Phúc Trạch thì cây dó mới cho trầm tự nhiên. Nhiều địa phương khác cũng đã trồng nhưng hiện bán không ai mua vì không có trầm.
Nằm cuối con đường liên xã, theo chỉ dẫn của bà Bé, chúng tôi tìm đến một tỷ phú trầm là ông Nguyễn Trung Trực, Chủ nhiệm HTX trầm hương Phúc Trạch.
Ông Trực cho biết, thập kỷ 80 của thế kỷ trước ông cùng đám bạn trong làng theo chân các tay thợ tìm trầm người Huế và Quảng Nam vào đại ngàn Trường Sơn tìm vận may từ trầm. Thời đó, đám thợ tìm trầm đã may mắn tìm được khối trầm trong ruột một cây dó giữa rừng đã bị gãy đổ mục nát. Hóa ra trầm chính là thứ tinh dầu đặc biệt được cây dó tiết ra.
Ông Nguyễn Trung Trực bên cây dó trầm gần 30 năm tuổi của mình
Ông bỗng giật mình khi biết loại cây này có khá nhiều tại xã Phúc Trạch. Từ đó, ông nảy sinh ý nghĩ và về nhà tìm hạt ươm trồng thử nghiệm ở vườn nhà. Đến nay, diện tích trồng dó trầm của gia đình ông đã có gần 1 ha, khoảng hơn 1.800 cây, với nhiều độ tuổi khác nhau. Trong đó, 10 cây từ 20 - 30 năm, 50 cây từ 10 - 20 năm, số còn lại là dưới 10 năm tuổi.
Theo ông Trực, giá bán cây dó hiện tùy thuộc vào độ tuổi của cây và chất lượng trầm có trong từng cây. Cây có tuổi trên 30 năm ít nhất cũng bán được hơn 100 triệu đồng, cây 8 - 10 năm tuổi trung bình 10 triệu đồng/cây... Năm 2014, gia đình ông thu được gần 1 tỷ đồng nhờ bán và chế tạo đồ mỹ nghệ từ cây dó.
Theo ông, trầm hương có 2 loại tự nhiên và nhân tạo, trầm tự nhiên có giá trị kinh tế cao hơn. Trầm tự nhiên có là do trong quá sinh trưởng cây dó bị một loại sâu đục thân “khoan lỗ” vào tạo ra các vết thương.
Để tự vệ và làm lành vết thương, cây dó tiết ra một loại dầu đặc biệt để bịt các lỗ hổng do sâu tạo ra, dần dần tinh dầu đó tích tụ thành trầm.
Vận dụng điều đó, khi trồng cây dó, người ta đã khoan lỗ vào thân cây, tạo “vết thương” và cho 1 loại hóa chất đặc biệt vào đó để tạo trầm. Trầm nhân tạo vì thế có giá thấp hơn trầm tự nhiên. Thế nhưng so với các loại cây trồng khác thì giá trị kinh tế của nó vẫn cao hơn hàng chục lần.
Ngoài ra, ông Trực còn thu mua cây dó đến độ tuổi khai thác của người dân mang về chế tác thành các sản phẩm mỹ nghệ bán cho thương lái tại Đà Nẵng, Khánh Hòa, TP.HCM... để phục vụ nhu cầu trong nước và xuất khẩu.
Những kiệt tác từ cây dó trầm chuẩn bị được bán ra thị trường
Trên địa bàn xã Phúc Trạch đang xuất hiện nhiều tỷ phú trầm. Trong đó tại xóm 6 có 20 hộ, xóm 7 có 25 hộ, xóm 8 có 30 hộ, toàn xã Phúc Trạch có khoảng 200 người hiện cho thu nhập tiền tỷ từ việc bán cây dó trầm. Điển hình như hộ bà Bé, ông Trực, Phan Văn Thọ, Nguyễn Văn Phương (xóm 8), Phan Văn Vinh (xóm 7)...
Vẫn thận trọng
Trao đổi với chúng tôi, ông Phan Văn Tính, Phó chủ tịch UBND xã Phúc Trạch cho biết: Nguồn thu của dân trong xã hiện nay, ngoài gần 200 ha bưởi Phúc Trạch mới được phục tráng, còn có khoảng 200 ha cây dó trầm đã đến kỳ thu hoạch.
Sở dĩ có diện tích cây dó lớn như vậy là do trước đây, nhiều hộ dân đã chặt bỏ cây bưởi để chuyển sang trồng dó trầm. Cây dó trầm được trồng rải rác ở tất cả các xóm, người dân coi là một loại cây trồng mũi nhọn, mang lại thu nhập cao nhất của họ.
"Theo thống kế sơ bộ thì toàn huyện Hương Khê hiện có gần 600 ha dó trầm, chủ yếu là ở xã Phúc Trạch. Dù đây là cây đang mang lại giá trị kinh tế cao, nhưng rút kinh nghiệm từ các bài học của một số địa phương nên huyện vẫn rất thận trọng, chưa khuyến khích dân trồng loại cây này.
Huyện đang chỉ đạo các địa phương giám sát kỹ, không cho chặt bỏ các cây trồng phù hợp khí hậu từ trước để trồng dó trầm. Bởi, nếu trồng ồ ạt dó trầm sẽ làm hỏng cơ cấu cây trồng hiện tại”, ông Nguyễn Trọng Hoài, Trưởng phòng NN-PTNT huyện Hương Khê nói.
