9 tỉnh thuộc vùng dự án
Sáng 1/8, Hội thảo Khởi động Dự án “Hỗ trợ phát triển kinh tế vườn tuần hoàn thích ứng với biến đổi khí hậu tại miền Bắc Việt Nam” được tổ chức.
Dự án là hợp tác giữa Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc (FAO) và Hội Làm vườn Việt Nam, nhằm tăng cường khả năng thích ứng biến đổi khí hậu tại 9 tỉnh miền Bắc. Với tổng vốn đầu tư 400.000 USD trong thời gian hai năm (10/2024 - 10/2026), dự án hướng tới cải thiện sinh kế nông dân, góp phần thực hiện các cam kết quốc gia về phát triển bền vững và giảm phát thải khí nhà kính.
Nguyên Thứ trưởng Lê Quốc Doanh: 'Hy vọng dự án sẽ tạo nên sự đổi mới sáng tạo trong cách thức tổ chức sản xuất nông nghiệp'. Ảnh: Bảo Thắng.
Tập trung triển khai tại Thái Nguyên, Nghệ An, Tuyên Quang, Ninh Bình, Phú Thọ, Hải Phòng, Sơn La, Hưng Yên và Bắc Ninh, dự án đặt mục tiêu hỗ trợ địa phương phát triển hệ thống kinh tế vườn theo hướng tuần hoàn, sinh thái, an toàn thực phẩm và thích ứng tốt với biến đổi khí hậu.
Dựa trên cách tiếp cận nông nghiệp sinh thái, các mô hình thí điểm sẽ khai thác tối đa phụ phẩm nông nghiệp, giảm phụ thuộc vào đầu vào hóa học, đồng thời tăng cường khả năng chống chịu của hệ sinh thái nông nghiệp địa phương.
Cụ thể, dự án sẽ thúc đẩy việc tận dụng chất thải nông nghiệp để sản xuất phân hữu cơ, che phủ đất, cải tạo đất và bảo tồn đa dạng sinh học. Những phương pháp này được kỳ vọng không chỉ giúp cải thiện chất lượng đất, giảm ô nhiễm mà còn góp phần tạo ra chuỗi giá trị bền vững từ sản xuất đến tiêu dùng.
“Chúng tôi kỳ vọng dự án sẽ tạo nên sự đổi mới sáng tạo trong cách thức tổ chức sản xuất nông nghiệp tại các địa phương, nâng cao năng lực thể chế và thúc đẩy những giải pháp sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên”, ông Lê Quốc Doanh, nguyên Thứ trưởng Bộ NN-PTNT, Chủ tịch Hội Làm vườn Việt Nam chia sẻ.
Ông cũng cho rằng lực lượng hội viên Hội Làm vườn Việt Nam đang ngày càng đóng vai trò thiết yếu trong tổ chức sản xuất nông nghiệp ở cơ sở. Không chỉ dừng lại ở vai trò người làm vườn, nhiều hội viên đã trở thành lực lượng khuyến nông cộng đồng, góp phần quan trọng vào việc chuyển giao kỹ thuật, công nghệ đến từng thửa ruộng, từng mảnh vườn.
Hiện hệ thống khuyến nông và chính quyền cơ sở đang đứng trước yêu cầu tái cơ cấu theo mô hình chính quyền hai cấp. Do đó, ông Thanh mong muốn dự án sẽ có một bộ tài liệu hướng dẫn chuẩn về kinh tế vườn, tiến tới trở thành học liệu chính thức, giúp người dân dễ tiếp cận và triển khai trong thực tiễn
Ông Vinod Ahuja - Trưởng Đại diện FAO tại Việt Nam - nhấn mạnh, những khu vườn hộ gia đình, dù diện tích không lớn, vẫn mang ý nghĩa rất lớn đối với sinh kế của nông dân, nhất là tại khu vực phía Bắc. Chúng không chỉ là nguồn cung cấp thực phẩm tại chỗ, mà còn gắn với đời sống xã hội, văn hóa và khả năng thích ứng trước những biến động về khí hậu và thị trường.
Ông Vinod Ahuja, Trưởng Đại diện FAO tại Việt Nam. Ảnh: Bảo Thắng.
Theo ông Ahuja, đa dạng hóa kinh tế vườn là chìa khóa giúp người dân nâng cao khả năng chống chịu với biến đổi khí hậu. “Khoảng 90% nông dân ở Việt Nam là các hộ sản xuất nhỏ lẻ. Nếu xây dựng được những mô hình kinh tế vườn phù hợp, họ sẽ có điều kiện tốt hơn để thích nghi và ổn định sinh kế”, ông nói.
Vì thế, dự án được thiết kế với mục tiêu đưa kiến thức và kỹ thuật đến từng hộ gia đình theo nguyên tắc "4 Tốt hơn" của FAO: sản xuất tốt hơn, dinh dưỡng tốt hơn, môi trường tốt hơn và cuộc sống tốt hơn.
Cùng quan điểm, ông Lê Quốc Thanh - Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quốc gia khẳng định, chuyển đổi mô hình kinh tế vườn là nền tảng quan trọng để thúc đẩy thành công kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp.
Nhiều mô hình đã chứng minh tính hiệu quả
Tại hội thảo, các địa phương đã chia sẻ nhiều kinh nghiệm thực tiễn trong triển khai mô hình kinh tế vườn tuần hoàn, từ cải tiến sản xuất, tận dụng tài nguyên nông hộ đến phát triển chuỗi giá trị và gắn với du lịch sinh thái.
Sơn La là một trong những địa phương đi đầu với hệ sinh thái chuỗi rau quả bền vững, có quy mô và sản lượng lớn nhất vùng Tây Bắc. Với hơn 73.000 ha cây ăn quả, 12.000 ha rau và hệ thống chế biến, bảo quản gồm hàng trăm cơ sở, địa phương đã hình thành hơn 260 chuỗi cung ứng nông sản an toàn.
Đặc biệt, Sơn La đã áp dụng các giải pháp tuần hoàn như tận dụng phụ phẩm làm phân hữu cơ, tái sử dụng nước rửa nông sản qua lọc sinh học, trồng xen dược liệu che phủ đất... nhằm giảm phát thải, nâng cao thu nhập và giữ gìn hệ sinh thái nông nghiệp.
Nghệ An cũng triển khai hiệu quả chương trình xây dựng vườn chuẩn nông thôn mới theo hướng hữu cơ tuần hoàn. Đến cuối 2024, tỉnh đã chứng nhận 800 vườn đạt chuẩn, đồng thời vận hành cuộc thi “Vườn chuẩn đẹp” để lan tỏa phong trào. Các mô hình sử dụng phân compost từ rác hữu cơ tại nhà, hệ thống tưới tiết kiệm và cây giống phù hợp mùa vụ, nhờ đó vừa đảm bảo chất lượng nông sản, vừa giảm chi phí đầu vào.
Ở lĩnh vực chăn nuôi, tỉnh Nam Định (cũ), với sự hỗ trợ của Dự án LCASP đã thử nghiệm nhiều mô hình tuần hoàn thành công. Điển hình là trang trại lợn sử dụng máy tách ép phân để sản xuất phân bón hữu cơ, nuôi trùn quế và hạn chế ô nhiễm từ chất thải rắn. Bên cạnh đó, các mô hình như máy phát điện khí sinh học, chuồng sàn tiết kiệm nước và bể lắng trước biogas không chỉ giúp xử lý chất thải triệt để mà còn tạo thêm giá trị từ phụ phẩm.
Dự án FAO-TCP/VIE/4001 có thể là một kênh thử nghiệm, hoàn thiện và chuẩn hóa các mô hình kỹ thuật về nông nghiệp sinh thái. Ảnh: FAO.
Phân tích kinh tế từ mô hình này cho thấy, với quy mô từ 2.000 con lợn trở lên, chủ trang trại có thể đạt lợi nhuận hàng năm gần 200 triệu đồng từ việc bán phân và tiết kiệm điện. Tuy nhiên, khó khăn vẫn còn ở khâu nhân rộng khi người dân thiếu vốn đầu tư ban đầu và thiếu cơ chế hỗ trợ kỹ thuật dài hạn.
Tại Hải Phòng, tư duy nông nghiệp tuần hoàn đã hình thành từ lâu trong thói quen canh tác của người dân. Theo Sở NN-MT Hải Phòng, người nông dân nơi đây từ lâu đã biết tận dụng phụ phẩm như rơm rạ để phủ lên luống hành, cà rốt, vừa giữ ẩm, vừa giảm cỏ dại và cải tạo đất. Đây chính là hình thức sản xuất tuần hoàn một cách “bản năng”.
Tuy nhiên, khi mô hình được mở rộng quy mô, giá trị kinh tế thể hiện rõ ràng hơn. Tại vùng chuyên canh hành tỏi ở Kinh Môn, mỗi hộ dân có thể thu về từ 200-300 triệu đồng mỗi năm. “Khi thu nhập cao từ canh tác, người dân mới bắt đầu đặt câu hỏi: Làm tuần hoàn thì có lợi hơn gì so với đi làm công nghiệp? Họ nhận thấy sản xuất bền vững không chỉ giúp giữ đất, giữ nước mà còn bảo vệ chính sinh kế lâu dài của gia đình”, Phó giám đốc Lương Thị Kiểm bày tỏ.
Tại vùng cà rốt Đức Chính, do nhu cầu sử dụng rơm rạ lớn nhưng nguồn tại chỗ không đủ, người dân sẵn sàng bỏ tiền mua rơm từ nơi khác về để ủ biogas, sau đó tận dụng nước thải sinh học để tưới, bã thải làm phân hữu cơ. Trong khi đó, ở quy mô nhỏ hơn, không ít hộ chăn nuôi đã đầu tư nuôi giun quế từ phân chuồng, rồi bán lại cho các trang trại nuôi gà, vừa có thêm thu nhập, vừa giải quyết bài toán chất thải hiệu quả.
Bên cạnh thuận lợi, các ý kiến tại hội thảo đề nghị hỗ trợ người dân đa dạng các loại mô hình, trong đó tập trung nâng cao khía cạnh kinh tế, hiệu quả, sự bền vững cho kinh tế vườn.
Tập trung vào hai sản phẩm cốt lõi
Hiện Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật tham mưu Bộ NN-MT ban hành Đề án về trồng trọt giảm phát thải. Phó Cục trưởng Nguyễn Thị Thu Hương đánh giá, việc xây dựng các mô hình kinh tế vườn tuần hoàn không chỉ nhằm nâng cao thu nhập cho nông hộ mà còn là “mắt xích quan trọng trong chiến lược giảm phát thải của ngành trồng trọt”.
Bà cho biết, nhiều mô hình như phủ rơm rạ để giữ ẩm, sử dụng phân hữu cơ từ phụ phẩm chăn nuôi hoặc sản xuất compost quy mô hộ gia đình... đều là giải pháp trọng tâm trong hệ thống kỹ thuật canh tác phát thải thấp mà Cục đang xây dựng.
Theo bà, Dự án FAO-TCP/VIE/4001 có thể là một kênh thử nghiệm, hoàn thiện và chuẩn hóa các mô hình kỹ thuật, từ đó cung cấp cơ sở thực tiễn và dữ liệu phục vụ xây dựng chính sách. Đó sẽ là nền tảng quan trọng để nhân rộng mô hình canh tác bền vững trên phạm vi cả nước.
Hội thảo có sự tham gia của nhiều địa phương, các cơ quan trực thuộc Bộ Nông nghiệp và Môi trường, cùng khối viện, trường nghiên cứu nông nghiệp. Ảnh: Bảo Thắng.
Tổng kết các ý kiến, nguyên Thứ trưởng Lê Quốc Doanh nhấn mạnh, hai sản phẩm quan trọng nhất của dự án là xây dựng mô hình mẫu và ban hành sổ tay hướng dẫn kinh tế vườn tuần hoàn thích ứng biến đổi khí hậu. Đây được xem là nền tảng kỹ thuật và phương pháp để triển khai đại trà trong thời gian tới.
Theo ông Doanh, việc chuẩn hóa mô hình và biên soạn tài liệu hướng dẫn không chỉ giúp người dân dễ tiếp cận hơn với các giải pháp nông nghiệp sinh thái, mà còn hỗ trợ cho hệ thống khuyến nông và các đơn vị truyền thông có cơ sở để phổ biến, tập huấn, nhân rộng rộng rãi. “Chúng tôi mong muốn 2 sản phẩm này sớm được hoàn thiện và chuyển giao để đi vào thực tiễn sản xuất”, ông nói.
“Hy vọng các đầu ra của dự án sẽ trở thành một phần dữ liệu và thực tiễn quý giá để hỗ trợ xây dựng Đề án trồng trọt giảm phát thải một cách hiệu quả, sát với thực tế,” ông chia sẻ.
Nguyên Thứ trưởng cũng khẳng định, Dự án không chỉ là sáng kiến hỗ trợ nông dân miền Bắc, mà còn đi đúng hướng với các chính sách lớn của quốc gia, đặc biệt là Quyết định 687/QĐ-TTg ngày 7/6/2022 của Thủ tướng về phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam. Theo quyết định này, Việt Nam đặt mục tiêu giảm cường độ phát thải khí nhà kính ít nhất 15% vào năm 2030 và hướng tới phát thải ròng bằng "0" vào năm 2050.
Nhiều nội dung của Dự án FAO TCP/VIE/4001 như tận dụng phụ phẩm, sử dụng phân hữu cơ, phủ rơm rạ và giảm đầu vào hóa học... hoàn toàn phù hợp với bộ giải pháp kỹ thuật đang được nghiên cứu nhằm giảm phát thải trong lĩnh vực trồng trọt.
