Một sáng sớm, trong căn phòng nhỏ của Trạm Khuyến nông, anh cán bộ nông nghiệp xã lật cuốn sổ tay đã sờn mép, thở dài: “Em xuống hộ dân vận động trồng lúa hữu cơ, nhưng người ta nói: Cán bộ chỉ đến lúc phát động rồi về. Còn tụi tui, sống chết với ruộng mỗi ngày”.
Câu chuyện ngắn ấy, nghe qua tưởng thường tình, nhưng thật ra phản ánh một khúc quanh quan trọng trong hệ thống nông nghiệp hôm nay: chúng ta đang đứng giữa hai bờ - quản lý và quản trị.
Trong một thời gian dài, hệ thống nông nghiệp từ trung ương đến địa phương vận hành theo mô hình “quản lý”, với những chỉ đạo, văn bản, kế hoạch, tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy trình, quy định được ban hành từ cấp trên xuống cấp dưới. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, tư duy quản lý phù hợp, với quy hoạch, kế hoạch, chỉ tiêu được ấn định từ cấp chỉ đạo xuống cấp thi hành.
Quản lý kiểu đó giống như việc giữ dây cương cho đàn trâu cày, từng bước đi, từng sải chân đều phải đúng lề lối, đúng thời vụ. Cán bộ tập trung vào áp chỉ tiêu, kiểm tra, báo cáo, thực hiện theo mẫu số chung. Dẫu có tâm huyết đến đâu, cán bộ địa phương vẫn bị “trói” trong khuôn mẫu: làm đúng quy trình, hoàn thành số liệu.
Ở cấp xã, nơi ruộng vườn là câu chuyện mỗi ngày, thì việc “quản lý” từ trên xuống nhiều khi không kịp hiểu, kịp thích ứng. Mỗi mùa vụ là một tình thế riêng, loại này giá tăng, loại kia giá giảm. Mỗi cộng đồng nông dân là một hoàn cảnh đặc thù, chỗ này hợp tác, chỗ kia phân tách. Vậy mà, hệ thống cứ đều đều chuyển giao những mệnh lệnh cứng nhắc, khiến nông nghiệp địa phương đôi khi giống như con thuyền đi trong sương mù mà không có người chèo sát mặt nước.
Trong bối cảnh mới, khi nông nghiệp không còn là chuyện riêng của nông dân, mà liên quan đến môi trường, thị trường, khoa học, giáo dục, văn hóa, thì quản trị trở thành tư duy cần thiết.
Quản trị nông nghiệp là khi Nhà nước không làm thay, mà làm cùng người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã. Là khi chính quyền địa phương không chỉ điều hành bằng công văn, mà kết nối bằng sự thấu hiểu, bằng dữ liệu, bằng đối thoại và niềm tin.
Nếu quản lý là “giữ cho trâu đi thẳng hàng”, thì quản trị là “làm sao để cả làng cùng nuôi trâu giỏi hơn”. Nếu quản lý là “phân lô, chia vụ, tính năng suất”, thì quản trị là “gắn mỗi vụ mùa với sinh kế, với tương lai, với giá trị lâu dài”.
Điểm khác biệt cốt lõi nằm ở cách tiếp cận. Quản lý nông nghiệp mang tính hành chính, một chiều từ trên xuống, trong khi quản trị nông nghiệp hướng đến mạng lưới đa chủ thể, nơi nhiều bên cùng tham gia kiến tạo hệ sinh thái sản xuất. Công cụ của quản lý là mệnh lệnh, kế hoạch và chỉ tiêu, còn quản trị sử dụng dữ liệu, kết nối và đồng thuận xã hội.
Trong mô hình quản lý, cán bộ giữ vai trò chỉ đạo, kiểm tra; người dân là đối tượng thực hiện. Trong quản trị, cán bộ là người kết nối, huấn luyện, lắng nghe; còn người dân là chủ thể đồng hành, đồng kiến tạo. Mục tiêu sau cùng của quản lý là hoàn thành nhiệm vụ, còn quản trị là phát triển bền vững, lâu dài.
Sau sắp xếp đơn vị hành chính, chính quyền địa phương giờ đây chỉ còn hai cấp: tỉnh và cấp cơ sở. Điều này càng khiến trách nhiệm của cán bộ cấp cơ sở trở nên nặng nề hơn nhưng cũng mở ra không gian tự chủ hơn. Trong nông nghiệp, không ai gần nông dân bằng cán bộ xã. Nhưng cũng không ai dễ bị bỏ quên như chính họ. Quản lý thường thiên về thừa hành. Quản trị là tạo ra không gian phát triển mới.
Quản lý chỉ “giao nhiệm vụ” cho cán bộ xã. Quản trị thì trao niềm tin và tạo công cụ để cán bộ chủ động hành động. Cần có những bảng thông tin tổng hợp đơn giản giúp xã theo dõi mùa vụ. Cần có những hội thảo không chỉ dành cho tỉnh mà cho cả cộng đồng. Cần có những nền tảng số để xã nói lên tiếng nói của mình, cùng với người dân.
Kết hợp tư duy quản trị với trí tuệ nhân tạo - cánh tay nối dài của người làm nông nghiệp
AI không thể thay thế trái tim người cán bộ, nhưng có thể nối dài đôi mắt, đôi tai và khối óc của họ.
Một trạm cảm biến có thể truy cập bản đồ dự báo thời tiết chính xác từng giờ.
Một hợp tác xã có thể dùng AI phân tích giá nông sản, gợi ý thời điểm thu hoạch, cảnh báo sâu bệnh.
Một cán bộ khuyến nông có thể dùng công cụ AI để tổng hợp ý kiến nông dân, đề xuất chính sách phù hợp.
Khi AI hòa vào tư duy quản trị, cán bộ không chỉ “ra đồng” mà còn “gõ cửa tương lai”, đưa nông nghiệp địa phương đi xa hơn tầm ruộng làng, chạm tới những thị trường rộng lớn và bền vững.
Quản lý là cách chúng ta giữ vững nề nếp.
Quản trị là cách chúng ta mở rộng đường đi.
Người cán bộ nông nghiệp hôm nay, không chỉ biết “hướng dẫn cách làm”, mà cần biết gợi mở câu hỏi lớn hơn: vì sao làm, làm để làm gì, làm cho ai?
Chỉ khi người dân thấy mình là một phần của hành trình thay đổi, chứ không phải đối tượng bị thay đổi, thì nông nghiệp mới thực sự chuyển mình. Và người cán bộ cấp xã, nếu biết lắng nghe, kết nối, sử dụng công cụ số, và trao quyền cho cộng đồng, sẽ trở thành người chèo lái thầm lặng nhưng quan trọng nhất của con thuyền nông nghiệp quê nhà.
Từ quản lý nông nghiệp sang quản trị nông nghiệp - không chỉ là thay đổi cách làm nông, mà là thay đổi cách nghĩ về người nông dân và vai trò của chính mình. Quản lý duy trì hệ thống - Quản trị kiến tạo hệ sinh thái - Hệ sinh thái mở ra hệ giá trị mới!
* Ảnh trong bài có sử dụng AI
Tags:
Tags:
Bằng khoa học cảm quan và nghệ thuật thử nếm, cà phê Việt đang khẳng định vị thế trên bản đồ thế giới, nơi chất lượng và bản sắc cùng tỏa hương.
Hàn Quốc đã làm chủ được công nghệ sản xuất thức ăn nhân tạo cho tằm, giúp năng suất kén tăng 15%, mở ra hướng hợp tác tiềm năng với ngành tơ tằm Việt Nam.
Chỉnh sửa gen là bước đột phá về công nghệ sinh học của nhiều nước, trong đó có Việt Nam. Để công nghệ này được ứng dụng rộng rãi, cần sớm hoàn thiện hành lang pháp lý đồng bộ, minh bạch và phù hợp với thực tiễn.
Sự kiện tôn vinh nền nông nghiệp thế giới và những con người âm thầm gieo trồng, nuôi dưỡng sự sống, khẳng định thông điệp nhân văn xuyên suốt 80 năm của tổ chức.
Bắc Trung bộ vừa chịu hai trận bão lũ khốc liệt, khắp nơi cây trồng hư hại nặng. Nhưng ở Quỳnh Thắng và những vùng trồng dứa khác, cây dứa vẫn kiên gan bền bỉ, trở thành điểm tựa kinh tế cho nông dân.
Ai là nông dân là vấn đề vừa được nêu ra tại một hội thảo khoa học nhằm đưa ra khái niệm đúng về nông dân để xây dựng những chính sách phù hợp.
Dự báo đỉnh lũ chính vụ năm 2025 một số nơi mực nước sông có báo động ở mức cấp 3, nhưng không gây ảnh hưởng quá nhiều do ngập chủ yếu ở vùng giữa và vùng ven biển.
CẦN THƠ TS Nguyễn Thúy Kiều Tiên cùng các nhà khoa học Viện Lúa ĐBSCL dày công nghiên cứu, chọn tạo nhiều giống lúa chất lượng cao, được nông dân tin tưởng sử dụng rộng rãi.
Thủy lợi thích ứng trở thành chìa khóa bảo đảm an ninh nguồn nước, nâng đỡ sinh kế, hướng tới phát triển bền vững ĐBSCL trước thách thức từ thượng nguồn, biển và nội tại.
Thách thức hiện nay trên toàn cầu không chỉ là áp dụng công nghệ mà còn là lựa chọn hướng tiếp cận phù hợp và xây dựng khung pháp lý.
Thái Lan AGRIFUTURE 2025 chia sẻ các giải pháp khoa học, lấy người nông dân làm trung tâm hướng tới cải thiện chất lượng môi trường Đông Nam Á.
Sự thành công của mô hình góp phần tạo dựng hình ảnh hạt gạo Việt Nam gắn với trách nhiệm môi trường.
