Một sáng sớm, trong căn phòng nhỏ của Trạm Khuyến nông, anh cán bộ nông nghiệp xã lật cuốn sổ tay đã sờn mép, thở dài: “Em xuống hộ dân vận động trồng lúa hữu cơ, nhưng người ta nói: Cán bộ chỉ đến lúc phát động rồi về. Còn tụi tui, sống chết với ruộng mỗi ngày”.
Câu chuyện ngắn ấy, nghe qua tưởng thường tình, nhưng thật ra phản ánh một khúc quanh quan trọng trong hệ thống nông nghiệp hôm nay: chúng ta đang đứng giữa hai bờ - quản lý và quản trị.
Trong một thời gian dài, hệ thống nông nghiệp từ trung ương đến địa phương vận hành theo mô hình “quản lý”, với những chỉ đạo, văn bản, kế hoạch, tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy trình, quy định được ban hành từ cấp trên xuống cấp dưới. Trong nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung, tư duy quản lý phù hợp, với quy hoạch, kế hoạch, chỉ tiêu được ấn định từ cấp chỉ đạo xuống cấp thi hành.
Quản lý kiểu đó giống như việc giữ dây cương cho đàn trâu cày, từng bước đi, từng sải chân đều phải đúng lề lối, đúng thời vụ. Cán bộ tập trung vào áp chỉ tiêu, kiểm tra, báo cáo, thực hiện theo mẫu số chung. Dẫu có tâm huyết đến đâu, cán bộ địa phương vẫn bị “trói” trong khuôn mẫu: làm đúng quy trình, hoàn thành số liệu.
Ở cấp xã, nơi ruộng vườn là câu chuyện mỗi ngày, thì việc “quản lý” từ trên xuống nhiều khi không kịp hiểu, kịp thích ứng. Mỗi mùa vụ là một tình thế riêng, loại này giá tăng, loại kia giá giảm. Mỗi cộng đồng nông dân là một hoàn cảnh đặc thù, chỗ này hợp tác, chỗ kia phân tách. Vậy mà, hệ thống cứ đều đều chuyển giao những mệnh lệnh cứng nhắc, khiến nông nghiệp địa phương đôi khi giống như con thuyền đi trong sương mù mà không có người chèo sát mặt nước.
Trong bối cảnh mới, khi nông nghiệp không còn là chuyện riêng của nông dân, mà liên quan đến môi trường, thị trường, khoa học, giáo dục, văn hóa, thì quản trị trở thành tư duy cần thiết.
Quản trị nông nghiệp là khi Nhà nước không làm thay, mà làm cùng người dân, doanh nghiệp, hợp tác xã. Là khi chính quyền địa phương không chỉ điều hành bằng công văn, mà kết nối bằng sự thấu hiểu, bằng dữ liệu, bằng đối thoại và niềm tin.
Nếu quản lý là “giữ cho trâu đi thẳng hàng”, thì quản trị là “làm sao để cả làng cùng nuôi trâu giỏi hơn”. Nếu quản lý là “phân lô, chia vụ, tính năng suất”, thì quản trị là “gắn mỗi vụ mùa với sinh kế, với tương lai, với giá trị lâu dài”.
Điểm khác biệt cốt lõi nằm ở cách tiếp cận. Quản lý nông nghiệp mang tính hành chính, một chiều từ trên xuống, trong khi quản trị nông nghiệp hướng đến mạng lưới đa chủ thể, nơi nhiều bên cùng tham gia kiến tạo hệ sinh thái sản xuất. Công cụ của quản lý là mệnh lệnh, kế hoạch và chỉ tiêu, còn quản trị sử dụng dữ liệu, kết nối và đồng thuận xã hội.
Trong mô hình quản lý, cán bộ giữ vai trò chỉ đạo, kiểm tra; người dân là đối tượng thực hiện. Trong quản trị, cán bộ là người kết nối, huấn luyện, lắng nghe; còn người dân là chủ thể đồng hành, đồng kiến tạo. Mục tiêu sau cùng của quản lý là hoàn thành nhiệm vụ, còn quản trị là phát triển bền vững, lâu dài.
Sau sắp xếp đơn vị hành chính, chính quyền địa phương giờ đây chỉ còn hai cấp: tỉnh và cấp cơ sở. Điều này càng khiến trách nhiệm của cán bộ cấp cơ sở trở nên nặng nề hơn nhưng cũng mở ra không gian tự chủ hơn. Trong nông nghiệp, không ai gần nông dân bằng cán bộ xã. Nhưng cũng không ai dễ bị bỏ quên như chính họ. Quản lý thường thiên về thừa hành. Quản trị là tạo ra không gian phát triển mới.
Quản lý chỉ “giao nhiệm vụ” cho cán bộ xã. Quản trị thì trao niềm tin và tạo công cụ để cán bộ chủ động hành động. Cần có những bảng thông tin tổng hợp đơn giản giúp xã theo dõi mùa vụ. Cần có những hội thảo không chỉ dành cho tỉnh mà cho cả cộng đồng. Cần có những nền tảng số để xã nói lên tiếng nói của mình, cùng với người dân.
Kết hợp tư duy quản trị với trí tuệ nhân tạo - cánh tay nối dài của người làm nông nghiệp
AI không thể thay thế trái tim người cán bộ, nhưng có thể nối dài đôi mắt, đôi tai và khối óc của họ.
Một trạm cảm biến có thể truy cập bản đồ dự báo thời tiết chính xác từng giờ.
Một hợp tác xã có thể dùng AI phân tích giá nông sản, gợi ý thời điểm thu hoạch, cảnh báo sâu bệnh.
Một cán bộ khuyến nông có thể dùng công cụ AI để tổng hợp ý kiến nông dân, đề xuất chính sách phù hợp.
Khi AI hòa vào tư duy quản trị, cán bộ không chỉ “ra đồng” mà còn “gõ cửa tương lai”, đưa nông nghiệp địa phương đi xa hơn tầm ruộng làng, chạm tới những thị trường rộng lớn và bền vững.
Quản lý là cách chúng ta giữ vững nề nếp.
Quản trị là cách chúng ta mở rộng đường đi.
Người cán bộ nông nghiệp hôm nay, không chỉ biết “hướng dẫn cách làm”, mà cần biết gợi mở câu hỏi lớn hơn: vì sao làm, làm để làm gì, làm cho ai?
Chỉ khi người dân thấy mình là một phần của hành trình thay đổi, chứ không phải đối tượng bị thay đổi, thì nông nghiệp mới thực sự chuyển mình. Và người cán bộ cấp xã, nếu biết lắng nghe, kết nối, sử dụng công cụ số, và trao quyền cho cộng đồng, sẽ trở thành người chèo lái thầm lặng nhưng quan trọng nhất của con thuyền nông nghiệp quê nhà.
Từ quản lý nông nghiệp sang quản trị nông nghiệp - không chỉ là thay đổi cách làm nông, mà là thay đổi cách nghĩ về người nông dân và vai trò của chính mình. Quản lý duy trì hệ thống - Quản trị kiến tạo hệ sinh thái - Hệ sinh thái mở ra hệ giá trị mới!
* Ảnh trong bài có sử dụng AI
Tags:
Tags:
Ba nhà khoa học nữ vừa nhận học bổng L’Oréal – UNESCO với các công trình nghiên cứu về giảm phát thải trong cây lúa, trí tuệ nhân tạo và tối ưu pin lưu trữ.
Viết để sống, viết để biết ơn là cách sống, cách viết nhập thế đầy sự vận động của Uông Thái Biểu.
Vương quốc Anh vừa ban hành Luật Công nghệ Di truyền Chọn tạo giống Chính xác, mở đường cho ứng dụng rộng rãi cây trồng chỉnh sửa gen và thúc đẩy nông nghiệp bền vững.
Các chế phẩm sinh học giúp cây sinh trưởng khỏe, lá xanh bền, tăng tỉ lệ đậu trái, đồng thời giảm tình trạng rụng hoa, nứt trái và các bệnh hại phổ biến.
An Giang đẩy mạnh ứng dụng tưới ngập - khô trên các cánh đồng lớn giúp giảm phát thải khí nhà kính, nâng cao chất lượng lúa gạo và hiệu quả sản xuất.
Kỹ thuật nuôi cấy mô và điều khiển ra hoa giúp các nhà khoa học Trung Quốc chọn tạo nhiều giống hoa ‘độc lạ’ như Hồ điệp Ngọc Châu Đỏ, Lan Đai châu Kim Phượng…
Cần Thơ Viện Lúa ĐBSCL ký kết với các đối tác trồng giống lúa thơm OM19 theo chuẩn phát thải thấp. OM19 là giống lúa mới chất lượng cao, hạt gạo dài gần 8 mm.
Sản xuất nông nghiệp tại vùng Wallonie, Flanders (Bỉ) phải tuân thủ các quy định do chính phủ ban hành về an toàn thực phẩm và bảo vệ môi trường mới được giao thương.
Lào đang thúc đẩy trồng cà phê nhằm cải thiện sinh kế nông thôn và thúc đẩy sản xuất nông nghiệp của đất nước.
Từ 20-23/11, Tập đoàn Giống cây trồng Việt Nam - Vinaseed tham gia Hội chợ kết nối giao thương và quảng bá sản phẩm doanh nghiệp Việt Nam - Lào năm 2025, tại Thủ đô Viêng Chăn.
Các diễn giả: TS Nguyễn Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và BVTV; PGS.TS Vũ Năng Dũng, Chủ tịch Hội Khoa học đất Việt Nam; TS Phùng Hà, Chủ tịch Hiệp hội Phân bón Việt Nam; PGS.TS Nguyễn Văn Bộ, Hiệp hội Thương mại Giống cây trồng Việt Nam; TS Trần Ngọc Thạch, Viện trưởng Viện Lúa ĐBSCL; bà Lương Thị Kiểm, PGĐ Sở Nông nghiệp và Môi trường TP Hải Phòng; ông Phan Văn Tâm, Phó Tổng giám đốc Công ty Cổ phần Phân bón Bình Điền… Điều phối: Nhà báo Trần Cao, Phó Tổng biên tập báo Nông nghiệp và Môi trường.
Nghệ An đang hướng đến nền nông nghiệp xanh, hiện đại. Để hướng tới mục tiêu này, cần những doanh nghiệp tiên phong ứng dụng khoa học công nghệ như Nafoods Group.
