Khoa học tự nhiên 6, bộ sách giáo khoa (SGK) Kết nối tri thức với cuộc sống, dù được coi là SGK tích hợp từ 3 lĩnh vực Vật lí, Hóa học, Sinh học. Tuy nhiên, xem sách, chúng ta dễ dàng bắt gặp từng mảng nội dung riêng biệt. Các kiến thức sinh học được trình bày trong 3 chương V, VI, VII, gồm 22 bài.
Có rất nhiều sai sót trong 22 bài học này. Ở số báo trước, chúng tôi đã trình bày về những sai sót xảy ra với hàng loạt khái niệm và thuật ngữ. Ở bài viết này, chúng tôi tập trung vào việc phân tích các bất cập ở mọi khía cạnh có trong chỉ một bài học duy nhất.
Bài học được chọn là bài 18 (Tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống) là bài học sinh học đầu tiên. Bài này có nhiều sai sót, cụ thể như sau:
Bài 18 (Tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống) là bài học sinh học đầu tiên và có nhiều sai sót.
1. Sai ở tên bài
1.1. Sai so với chương trình
Chương trình giáo dục phổ thông môn Khoa học tự nhiên, trang 25 - 26, yêu cầu phải dạy cho học sinh rằng: "Tế bào là đơn vị CƠ SỞ của sự sống". SGK lấy tên bài là: "Tế bào - đơn vị CƠ BẢN của sự sống". Chúng tôi cố ý viết hoa để độc giả dễ thấy chi tiết ở tên bài khiến nội dung của SGK không đúng với nội dung chương trình môn học.
1. 2. Sai về mặt khoa học
Tuy tên bài "Tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống" chỉ khác chương trình một từ nhưng đó chính là sai lầm nghiêm trọng về mặt khoa học. Bởi vì, sự sống không phải là vật chất, không phân chia được thành các đơn vị cấu tạo. Chỉ vật sống mới phân chia được thành các đơn vị.
Lấy cơ thể người làm ví dụ. Vật sống này gồm các đơn vị cấu tạo là: hệ cơ quan, cơ quan, mô, tế bào, bào quan, phân tử, nguyên tử. Trong các loại đơn vị này, chỉ tế bào là đơn vị cơ bản. Do đó, nếu nói "Tế bào là đơn vị cơ bản của cơ thể sống" thì đúng nhưng nói "Tế bào là đơn vị cơ bản của sự sống" thì sai.
2. Sai ở mục I (Tế bào là gì?)
a) Sai khái niệm tế bào
Mục I ghi khái niệm tế bào: Tất cả các cơ thể sinh vật (thực vật, động vật, con người...) đều được cấu tạo từ những đơn vị rất nhỏ bé, gọi là tế bào.
Khái niệm này sai, vì cơ thể sinh vật được cấu tạo từ tế bào. Các tế bào lại được cấu tạo từ các bào quan. Các bào quan lại được cấu tạo từ các phân tử, nguyên tử... Như vậy, nếu nói "Tất cả các cơ thể sinh vật đều được cấu tạo từ những đơn vị rất nhỏ bé" thì những đơn vị đó có thể là bào quan, phân tử, nguyên tử, không phải chỉ là tế bào.
Sai sót ở Sách giáo viên.
b) Không phân biệt được sự sống và cơ thể sống
Tên bài ghi: "Tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống". Mục I, dòng 8 từ dưới lên hỏi: "Tại sao tế bào được coi là đơn vị cơ bản của các cơ thể sống?". Sách giáo viên trang 107, dòng 11 từ trên xuống trả lời như sau: "Mọi cơ thể sống đều được cấu tạo từ đơn vị nhỏ nhất, cơ bản nhất là tế bào nên tế bào được coi là đơn vị cơ bản của sự sống".
Kết hợp 3 thông tin trên, ta có thể khẳng định rằng, SGK đã sai lầm ở chỗ nó đồng nhất khái niệm "sự sống" với khái niệm "cơ thể sống". Nguyên nhân của hiện tượng này là do những người biên soạn không hiểu bản chất của 2 khái niệm "sự sống" và "cơ thể sống". Điều đó dẫn tới việc hiểu sai yêu cầu của chương trình môn học. Lẽ ra phải dạy "Tế bào - đơn vị cơ sở của sự sống" thì SGK lại dạy "Tế bào - đơn vị cơ bản của sự sống".
Sai sót ở mục Em đã học trang 66.
3. Mơ hồ ở mục II.1 (Hình dạng tế bào)
SGK, trang 64, mục II.1, kênh hình vẽ 4 loại tế bào "tế bào da người, tế bào thần kinh ở người, tế bào vi khuẩn, tế bào ở lá cây" và kênh chữ chỉ vẻn vẹn hai câu "Có nhiều loại tế bào. Hình dạng các loại tế bào thường phản ánh chức năng khác nhau của chúng".
Với nội dung này, học sinh không thể biết được tế bào có những loại hình dạng gì, không hiểu được mối liên quan giữa hình dạng của tế bào với chức năng của chúng. Điều đó khiến cho việc học mang tính áp đặt nhồi nhét chứ không phát huy được năng lực, phẩm chất như chương trình giáo dục yêu cầu.
4. Sai ở mục Em đã học
Như đã phân tích trên đây, ta có thể kết luận rằng, nội dung "Mọi cơ thể sống đều được cấu tạo từ tế bào, vì vậy tế bào được xem là đơn vị cơ bản của sự sống" được ghi ở trang 66, dòng 2 từ trên xuống, là sai. Dựa vào "tế bào là thành phần cấu tạo của cơ thể", ta chỉ được phép kết luận tế bào là đơn vị cấu tạo của cơ thể, không thể kết luận tế bào là đơn vị cơ bản của cơ thể, lại càng không thể kết luận tế bào là đơn vị cơ bản của sự sống.
Tóm lại, bài 18 (Tế bào là đơn vị cơ bản của sự sống) là một bài học có nội dung không đúng với nội dung của chương trình môn học, không chính xác về mặt khoa học trong toàn bộ nội dung chính của bài.
