Nâng tầm miến dong truyền thống
Xã Côn Minh (huyện Na Rì) là thủ phủ trồng cây dong riềng và chế biến miến dong của tỉnh Bắc Kạn. Nghề làm miến dong thủ công đã truyền qua nhiều thế hệ, gắn liền với văn hóa, đời sống kinh tế của người dân nơi đây. Cũng như nhiều nghề truyền thống khác, làm miến dong ở Côn Minh cũng có lúc thăng, lúc trầm, có những lúc tưởng chừng như mai một.
Na Rì là huyện có diện tích trồng cây dong riềng lớn nhất tỉnh Bắc Kạn. Ảnh: Ngọc Tú.
Sinh ra, lớn lên trên mảnh đất này, chị Nguyễn Thị Hoan (xã Côn Minh) từng làm đủ nghề mưu sinh, từ chăn vài con lợn đến buôn bán nhỏ, nhưng cuộc sống vẫn luẩn quẩn trong khó khăn.
“Năm 1991, sau nhiều năm tích góp, gia đình quyết định mua một máy nổ để nghiền tinh bột củ dong riềng bán cho tiểu thương trong vùng. Đây là dấu mốc thay đổi cuộc đời mình sang một hướng làm ăn mới”, chị Hoan nhớ lại.
Chị Hoan cho biết, lúc đó, nghiền bột dong riềng rất vất vả, máy móc thô sơ, sản lượng làm ra chẳng được là bao. Gọi là lấy công làm lãi, chứ thời điểm đó cũng chưa nghĩ đến sẽ làm miến dong, phát triển thương hiệu như bây giờ.
Sau khoảng 3 năm, thấy nghiền bột lãi ít mà vất vả, bản thân cũng đi học hỏi nhiều nơi, nên quyết tâm phải làm miến. Rồi những mẻ miến đầu tiên cũng ra đời, những ngày đầu, miến làm ra số lượng ít, chất lượng, mẫu mã cũng chưa tốt nên rất khó bán.
Lúc đó, chị phải mang từng cân miến đi chào hàng, lúc đầu chỉ tiếp thị ở những tiệm tạp hóa nhỏ trong vùng, rồi dần dần vươn ra đến một số tỉnh lân cận.
“Có những lúc tưởng như muốn khóc khi lặn lội chở từng bao miến đi chào hàng ở những nơi xa như Cao Bằng, Lạng Sơn. Lúc đó đường sá đi lại khó khăn, xe cộ chưa nhiều như bây giờ, nhiều lúc mưa to gió lớn phải ngủ nhờ nhà dân.
Những lúc như vậy thấy nản lắm, nhưng đã đầu tư máy móc, miến cũng sản xuất rồi không đi không được”, chị Hoan chia sẻ.
Rồi hàng chục năm trôi qua, nghề chẳng phụ công người, thương hiệu miến dong Tài Hoan của chị dần có chỗ đứng trên thị trường, lượng tiêu thụ ngày càng tăng. Để đáp ứng nhu cầu, chị Hoan đầu tư máy móc, thuê thêm nhân lực chuyển từ sản xuất thủ công sang dùng dây chuyền.
Năm 2015, giá củ dong riềng thấp kỷ lục, có những lúc chỉ còn 800 đồng/kg, người trồng dong riềng ngán ngẩm, nhiều hộ bỏ hoang ruộng đồng không thu hoạch, nhiều gia đình chuyển sang trồng cây khác. Lúc đó, tưởng chừng vụ sau sẽ không còn nguyên liệu để chế biến miến.
Nhưng chính trong giai đoạn này, chị Hoan đưa ra quyết định táo bạo, đầu tư thêm máy móc, xây dựng vùng nguyên liệu, ký cam kết thu mua củ dong với giá từ 1.200 đồng đến 1.500 đồng/kg để người trồng dong riềng yên tâm sản xuất. Nhờ quyết định này, xưởng chế biến của chị có đủ nguồn nguyên liệu, sản phẩm miến dong Tài Hoan tiếp tục phát triển.
Chị Nguyễn Thị Hoan, Giám đốc HTX Tài Hoan (xã Côn Minh, huyện Na Rì) và sản phẩm miến dong đạt tiêu chuẩn xuất khẩu. Ảnh: Đình Hợi.
Năm 2018 là thời điểm ghi nhận sự lớn mạnh của thương hiệu miến dong Tài Hoan. Để phát triển bền vững có sự tham gia nhiều hơn của người dân trong vùng, chị Hoan đã thành lập Hợp tác xã (HTX) Tài Hoan do chị làm giám đốc và 16 thành viên. Cũng từ đây, thương hiệu miến dong Tài Hoan ngày càng vươn xa.
Xuất ngoại
Sau khi thành lập hợp tác xã, miến dong Tài Hoan nhận được sự quan tâm, hỗ trợ máy móc, trang thiết bị, bao bì nhãn mác từ nguồn ngân sách và một số dự án trên địa bàn tỉnh.
Từ chỗ năng lực sản xuất chỉ đạt vài tạ/ngày, hiện nay HTX Tài Hoan đã nâng công suất tối đa đạt 2,5 tấn miến mỗi ngày. Lúc cao điểm, HTX sử dụng 35 đến 40 công nhân làm việc liên tục.
Năm 2020 chứng kiến sự kiện quan trọng khi miến dong Tài Hoan lần đầu tiên có lô hàng xuất khẩu sang Cộng hoà Séc. Đơn hàng đầu tiên 5,3 tấn, giá trị 15.000 USD.
Nguyên liệu chế biến miến dong là củ dong riềng trồng theo phương pháp hữu cơ. Ảnh: Đình Hợi.
“Đầu năm 2020, hợp tác xã có dịp được tham gia hội trợ nông sản tại Cộng hòa Séc, cũng từ đây cơ duyên giúp HTX kết nối được một số đầu mối là những người Việt quản lý hệ thống siêu thị ở bên đó. Sau nhiều lần làm việc, kiểm định chất lượng, miến dong Tài Hoan đã xuất khẩu thành công”, chị Hoan cho biết.
Từ đó đến nay, mỗi năm trung bình HTX xuất khẩu hơn 10 tấn miến sang thị trường này. Miến dong của HTX Tài Hoan hiện có bao bì nhãn mác đẹp, ghi đầy đủ các thông tin theo quy định, sản phẩm đã được kiểm nghiệm các chỉ tiêu an toàn thực phẩm, không có chất phụ gia và không chất bảo quản.
Cùng với nâng cao sản lượng, HTX Tài Hoan chú trọng chất lượng sản phẩm, đến nay, miến dong Tài Hoan là sản phẩm OCOP 5 sao đầu tiên của tỉnh Bắc Kạn.
Bộ trưởng Bộ NN-PTNT Lê Minh Hoan trong một lần đến thăm HTX Tài Hoan. Ảnh: Đình Hợi.
Giám đốc HTX Tài Hoan cho rằng, những đơn hàng xuất khẩu qua Cộng hòa Séc là sự cố gắng không ngừng nghỉ của HTX, điều này khẳng định chất lượng, thương hiệu của sản phẩm miến dong Tài Hoan được những thị trường khó tính chấp nhận. Đây cũng là tiền để để HTX tiếp cận những thị trường khác trong thời gian tới.
Hiện nay, mỗi năm HTX Tài Hoan sản xuất được hơn 300 tấn miến, doanh thu trên 16 tỷ đồng, tạo công ăn việc làm ổn định cho hàng chục lao động địa phương.
Để có được thành công như hôm nay, HTX Tài Hoan đặc biệt chú trọng đến vùng nguyên liệu. Hiện nay, HTX đã liên kết với hàng trăm hộ trồng dong riềng trên địa bàn huyện xây dựng vùng nguyên liệu hữu cơ. Hợp tác xã cung cấp bã dong riềng để bà con tham gia liên kết làm phân bón hữu cơ, nhờ đó nguyên liệu đầu vào có chất lượng cao, sản phẩm miến dong đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang những thị trường đòi hỏi khắt khe về chất lượng.
Những hộ tham gia liên kết trồng dong riềng với HTX được tập huấn, chuyển giao kỹ thuật từ cách trồng, chăm sóc, thu hoạch nhờ vậy củ dong riềng có hàm lượng tinh bột cao, năng suất vượt trội.
Chị Nông Thị Bình (xã Côn Minh) cho biết, khi HTX Tài Hoan mở rộng sản xuất kéo theo chuỗi liên kết thì bà con cũng trong vùng cũng có thêm thu nhập. Gia đình có 3.000m2 trồng dong riềng tham gia liên kết, mỗi năm thu về khoảng 50 triệu đồng, đây là nguồn thu nhập không nhỏ đối với người dân nông thôn.
Anh Hà Văn Ba cũng tham gia liên kết trồng dong riềng hữu cơ với HTX Tài Hoan, hằng ngày anh ở nhà chăm sóc dong riềng, chăn nuôi nhỏ, vợ làm công nhân ở xưởng chế biến miến của HTX. Mỗi năm thu nhập từ trồng dong riềng và tiền công đi làm công nhân cũng đủ gia đình trang trải cuộc sống, nuôi con ăn học.
Sản phẩm miến dong của HTX Tài Hoan ngày càng đa dạng mẫu mã, chủng loại sản phẩm. Ảnh: Đình Hợi.
Ngoài xuất khẩu, hiện nay, miến dong Tài Hoan đã được tiêu thụ trên địa bàn cả nước, tại hệ thống siêu thị, tham gia chuỗi cung ứng bán lẻ trên nhiều nền tảng mua bán trực tuyến.
Dong riềng là cây trồng chủ lực của tỉnh Bắc Kạn, được trồng nhiều ở huyện Na Rì, Ba Bể. Năm 2023, diện tích trồng dong riềng toàn tỉnh đạt gần 400ha (27,5ha chứng nhận hữu cơ), năng suất trung bình đạt 760tạ/ha, sản lượng đạt gần 30.000 tấn. Củ dong riềng là nguyên liệu làm nên sản phẩm miến dong truyền thống. Riêng miến dong Tài Hoan đạt chuẩn OCOP 5 sao, sản phẩm công nghiệp nông thôn tiêu biểu cấp quốc gia.
